Geschiedenis samenvatting Semester 1 – Pabo 2
Leerstof: Geschiedenis en Samenleving
- Blz. 137 t/m 265 (Hoofdstuk 6 – 10)
- Paragraaf 12.3 en 12.4
- Hoofdstuk 13
- Hoofdstuk 15....5
- Hoofdstuk 16
Artikel Gomarus – Arminius
Artikel Holocaust Jodendom
Artikel Gevoelige Geschiedenis
Video’s uit colleges + aantekeningen
Video 1
,Geschiedenis en Samenleving
Hoofdstuk 6 – Tijd van Regenten en Vorsten (1600 - 1700)
6.1 – Strijd, onafhankelijkheid en grote mogendheid
- Tachtigjarige Oorlog begon in 1568, eindigde in 1648.
- Vormgeven van bestuur in de Republiek, hoe?
o Nog sprake van grote gewestelijke zelfstandigheid. Centralisatie is niet gelukt. Thema
van 17e eeuw is dus ook: waar ligt de macht? (Gewest of Staten-Generaal)
- Unie van Utrecht: enige officiële document als basis voor staatsbestel. Komen centraliserende
maatregelen in voor, die niet zijn uitgevoerd.
- Republiek is meer een statenbond, ipv. eenheidsstaat. Gewesten vormen afzonderlijke staten
- Gewestelijke Staten: wetgevende en uitvoerende taak.
o Twee belangrijke ambtenaren: stadhouder en een jurist (landsadvocaat /
raadpensionaris)
o Stadhouder: kapitein-generaal, admiraal-generaal aanvoerder van leger. Niet per
stad, maar eigenlijk ‘Staathouder’.
- Leden van Staten-Generaal heten ‘Hoog-Mogenden. Ieder gewest heeft 1 stem, aantal
afgevardigden is niet vastgelegd. Voor enkele onderwerpen moeten iedereen het met elkaar
eens zijn (iedereen heeft vetorecht). Bijv. over voeren van oorlog, sluiten van vrede, afsluiten
van verdragen, opleggen van financiële verplichtingen.
- 1600: Staten-Generaal wilt dat stadhouder Maurits de gevaarlijke Duinkerker Kapers
uitschakelt. Vlaamse bevolking steunt dit niet. Uitschakeling blijkt onhaalbaar. Hereniging van
zuidelijke en noordelijke Lage Landen is ook niet haalbaar.
- Spanjaarden om tafel met opstandelingen: vrede blijkt niet mogelijk, omdat de eis te hoog is.
Spanje vraagt van Stagen-Generaal:
o Dat de Republiek stopt met varen op Indië
o Dat de Republiek godsdienstvrijheid geeft voor rooms-katholieken in Lage Landen
Vrede lukt niet. Een ‘bestand’ wel. Worden afspraken gemaakt om 12 jaar te stoppen met
vechten.
- 12 Bestandsjaren: gekenmerkt door onderlinge twisten op allerlei gebieden (ARTIKEL!)
o Politiek, godsdienstgeschillen, legers.
- 1621: einde 12-jarig Bestand. Republiek kiest eerst voor defensieve politiek. Later (na inname
van Breda door Spanje) voert Frederik Hendrik offensief. Spanjaarden: geldnood.
- 1648: Vrede van Münster (Duitsland):
o Republiek wordt zelfstandige staat
o De grens wordt bepaald door frontlinie van dat moment
o Schelde blijft afgesloten voor handelsverkeer naar Antwerpen
Duitse Keizer erkent ook de Republiek: banden verbroken
Zuidelijke Nederlanden blijven Spaans
Na overlijden Frederik Hendrik: Willem II > probeert vrede tegen te houden. Na hem
geen stadhouder meer.
- Absolutisme, absoluut vorst: Neem beslissingen alleen, maakt zelf wetten.
- Tussen mogendheden worden evenwichtsverdragen gesloten (snel verbroken weer vaak)
- Handelsoorlogen door spanningen op zee tussen Nederlandse en Engelse schepen
, - 1672: nieuwe Europese oorlog, onder leiding van Frankrijk. Engeland, Duitse bisschoppen van
Munster en Keulen doen mee. Republiek dreigt te verdwijnen. Vraagt om sterke leiding
Willem III wordt stadhouder.
- 1674: oorlog beëindigd met Engeland, Münster en Keulen
- 1678: oorlog met Frankrijk ook beëindigd. (deze speelde vooral in Zuidelijke Nederlanden)
- Willem trouwt met Engelse Mary Stuart. Ze worden daar koning en koningin. Sterkere positie,
Engeland geen bedreiging meer voor Republiek
6.2 – Een spin in het wereldhandelsweb
- Republiek wordt centrum van handel in Europa
o 1585: einde aan economische machtspositie van Antwerpen door inval Spanjaarden,
Nederlandse opstandelingen sluiten Schelde af.
o Kooplieden gaan nu naar Amsterdam: nieuwe stad als centrum van de wereldhandel.
o Amsterdam: veel verscheping, ook opslag in pakhuizen.
o Amsterdam: stapelmarkt: plaats waarvandaan producten de hele wereld over gaan.
o Oostzeehandel belangrijkst
o Handel met Engeland, Frankrijk, Spanje, Portugal
o Amsterdam is de graanschuur van Europa, is altijd genoeg.
o Grachtengordel ontstaat doordat inwoneraantal zo snel stijgt. 3x uitbreiding van de
stad
o Bevolkingsgroei > meer voedsel nodig > inpolderingen (droogmakerijen)
- Handel met Oost
o Compagnie opgericht om risico te delen. Er ontstaan verschillende Compagnieën van
Verre, in 1602 bij elkaar aangesloten tot Verenigde Oost-Indische Compagnie
o Doel VOC: handel drijven (niet uitbreiding van grondgebied)
o VOC-bestuur in de Republiek: 17 leden, de Heren XVII.
o Ziektes aan boord
- Handel met West
o Slavenhandel ontstaat doordat arbeidskrachten nodig zijn voor mijnen en plantages.
Slaven uit Afrika gehaald.
o WIC: West-Indische Compagnie. Bestuur door Heren XIX
o Rechten zoals bij VOC: Verdragen sluiten, forten bouwen, zelfbesturen, rechtspreken
o Handel en kaapvaart veel aan de orde (met Spanje, tijdens oorlog)
6.3 – Gouden Eeuw
- Tijd van economische en culturele bloei (schilder- en beeldhouwkunst etc.)
- Belangrijke rol op cultureel gebied vervullen de stadhouders en stadsbestuurders (regenten-
kooplieden).
- Na 1650: bestuur en handel steeds meer gescheiden. Regentengroep meer gesloten groep
van bestuurders: oligarchie. Beeldend kunstenaars in Republiek zijn afhankelijk voor hun
opdrachten van de Regenten.
- Schilderkunst: Bijbelse en historische thema’s in trek. Ook portretten, schutterstukken
- Architectuur: opdrachten van stadsbesturen (stadshuizen).
- Literatuur: dichters. Statenbijbel is officiële Bijbelvertaling – 1637, door Staten-Generaal
- Onderwijs: per gewest geregeld, ieder gewest eigen onderwijsreglement.
- Wetenschappers: Wetenschappelijke revolutie veroorzaakt. Uitvindingen
- Kerk: Nederduits Hervormde Kerk is de officiële kerk, wel ruimte voor verdraagzaamheid
richting andere opvattingen en stromingen (tolerantie, gedoogd worden).
