Samenvatting ‘Behandeling en interventie’
Hoofdstuk 1: Introductie
Veel van de beste prestaties van de samenleving zijn stevig verankerd in gedrag. Maar wat is gedrag.
Overweeg de volgende scenario’s voordat je een antwoord formuleert:
- Uitgetrokken gedrag
- Ineffectief studeren
- Prestaties nervositeit
- Migraine
- Personeel’s management
- Irrationeel denken
Nauwkeurige inspectie toont aan dat elk van de bovenstaande scenario’s een soort menselijk gedrag
omvat. Ze illustreren enkele van de vele problemen waarmee specialisten in gedragsleer getraind zijn
om te handelen. Gedragsleer is van toepassing op de hele menselijke gedragsnorm.
Wat bedoelen we met gedrag? Enkele veelgebruikte synoniemen zijn 'activiteit', 'actie', 'prestaties',
'reageren', 'reactie' en 'reactie'. In wezen is gedrag iets dat een persoon zegt of doet. Technisch
gezien is gedrag een musculaire, glandulaire of elektrische activiteit van een organisme.
Het gedrag dat een 'A' produceert, is effectief studeren. Het gedrag dat tot gewichtsverlies leidt,
weerstaat te veel eten en meer bewegen. Lopen, hardop praten, een honkbal gooien, zijn allemaal
openlijke (zichtbare) gedragingen die kunnen worden waargenomen en vastgelegd door iemand
anders dan degene die het gedrag uitvoert. De term gedrag kan ook verwijzen naar verborgen (privé,
interne) activiteiten die niet gemakkelijk door anderen kunnen worden waargenomen. Bij
gedragsleer verwijzen verborgen gedragingen vaker naar activiteiten die zich 'in de huid' voordoen
en die daarom speciale instrumenten of procedures vereisen die anderen kunnen observeren.
Denken en voelen zijn verborgen gedragingen. Zowel verborgen als openlijke gedragingen kunnen
worden beïnvloed door de technieken van gedragsleer.
Soms denken we in woorden, private self-talk genoemd. Op andere momenten denken we door ons
voor te stellen. Beeldvorming en privé-zelfpraat worden, naast dat ze gesloten gedragingen worden
genoemd, ook wel cognitieve gedragingen genoemd.
Kenmerken van gedrag dat gemeten kan worden, worden dimensies van gedrag genoemd. De duur
van een gedrag is de lengte van de tijd die het duurt (bijvoorbeeld Mary studeert gedurende 1 uur).
De frequentie van een gedrag is het aantal instanties dat optreedt in een bepaalde periode
(bijvoorbeeld Frank plantte 5 tomatenplanten in zijn tuin in 30 minuten). De intensiteit of kracht van
een gedrag verwijst naar de fysieke inspanning of energie die is betrokken bij het uitzenden van het
gedrag (bijvoorbeeld Maria heeft een sterke grip bij het handen schudden).
Samenvattende labels voor gedrag
Begrippen als eerlijk, zorgeloos, hardwerkend, onafhankelijk, onbetrouwbaar, zelfzuchtig,
incompetent, vriendelijk, sierlijk, ongezellig en nerveus zijn samenvattingslabels voor menselijk
handelen, maar ze verwijzen niet naar specifiek gedrag. Voor gedragsmodificatiespecialisten zijn veel
termen die vaak worden gebruikt door psychologen, zoals intelligentie, attitudes en creativiteit, ook
samenvattingstabellen voor gedrag. Wat bedoelen we als we zeggen dat iemand intelligent is? Het
woord intelligent wordt het best gebruikt in zijn bijvoeglijke vorm ('Hij is in een intelligente spreker',
'zijn spraak is intelligent) of de bijwoordvorm (zij schrijft intelligent ') om te beschrijven hoe mensen
zich onder bepaalde omstandigheden gedragen, zoals het nemen van een test, niet als een
zelfstandig naamwoord voor een 'ding'. Afhankelijk van wie het woord gebruikt, kan intelligentie een
1
,aantal of al deze betekenen, maar wat het ook betekent, het verwijst naar manieren om zich te
gedragen. In dit boek vermijden we het woord intelligentie als zelfstandig naamwoord te gebruiken.
Samenvattende labels die gewoonlijk worden gebruikt om te verwijzen naar psychische problemen
omvatten autismespectrumstoornis, ADHD, angstgevoelens, depressie, laag zelfbeeld,
interpersoonlijke problemen en seksuele disfunctie. Er zijn positieve redenen dat samenvattings-
termen of labels voor gedragspatronen zo vaak worden gebruikt in de psychologie en in het dagelijks
leven.
Ten eerste kunnen ze nuttig zijn voor het snel verstrekken van algemene informatie over hoe een
persoon zou kunnen presteren. Ten tweede kunnen de labels impliceren dat een bepaald
behandelingsprogramma nuttig zal zijn. Het gebruik van samenvattende labels heeft echter ook
nadelen. Een daarvan is dat ze kunnen leiden tot pseudo-verklaringen van gedrag (pseudo betekent
vals). Een tweede nadeel van labelen is dat labels een negatieve invloed kunnen hebben op de
manier waarop mensen worden behandeld, bijvoorbeeld door zich te concentreren op het
probleemgedrag van een persoon in plaats van op sterke punten.
In dit boek benadrukken we het belang van het definiëren van alle soorten problemen in termen van
gedragstekorten (te weinig gedrag van een bepaald type) of gedragsovermaat (te veel gedrag van
een bepaald type). Allereerst willen we je helpen de problemen te vermijden die worden veroorzaakt
door het gebruik van algemene samenvattinglabels die eerder zijn besproken. Ten tweede, ongeacht
de labels die aan een persoon zijn gehecht, is het gedrag dat zorg veroorzaakt - en gedrag dat
behandeld moet worden om het probleem te verlichten. Ten derde zijn er nu specifieke procedures
beschikbaar die kunnen worden gebruikt om het gedrag van zowat iedereen te verbeteren dat er
behoefte is aan meer gewenst gedrag. Deze technieken worden gezamenlijk aangeduid als
gedragsverandering.
Wat is gedragsverandering?
Gedragsleer omvat de systematische toepassing van leerprincipes en -technieken om het verborgen
en openlijke gedrag van individuen te beoordelen en te verbeteren om hun dagelijks functioneren te
verbeteren. Gedragsleer heeft zeven hoofdkenmerken:
- De sterke nadruk op het definiëren van problemen op het gebied van gedrag die op de een of
andere manier kunnen worden gemeten, en het gebruik van veranderingen in de
gedragsmaatstaf van het probleem als de beste indicator van de mate waarin het probleem
wordt geholpen
- De behandelingsprocedures en -technieken zijn manieren om de huidige omgeving van een
persoon te veranderen om die persoon beter te laten functioneren. Stimuli zijn de mensen,
objecten en gebeurtenissen die momenteel aanwezig zijn in de directe omgeving van de
persoon die invloed hebben op iemands zintuigreceptoren en die het gedrag kunnen
beïnvloeden
- Zijn methoden en beweegredenen kunnen precies worden beschreven
- De technieken voor gedragsverandering worden vaak toegepast door individuen in het
dagelijks leven
- De technieken komen voort uit fundamenteel en toegepast onderzoek in de wetenschap van
leren in het algemeen, en de principes van operant en Pavlovische conditionering in het
bijzonder
- Gedragswijziging benadrukt de wetenschappelijke demonstratie dat een bepaalde
interventie of behandeling verantwoordelijk was voor een bepaalde gedragsverandering
- Het hecht veel waarde aan verantwoordelijkheid voor iedereen die betrokken is bij
programma's voor gedragsverandering: klant, staff, administraties, consultants, enzovoort
2
,Hoe bepalen gedragsmodificatoren welk gedrag moet worden gewijzigd? Het antwoord op deze
vraag is dat ze gebruik maken van procedures die gezamenlijk 'gedragsbeoordeling' worden
genoemd.
Wat is een gedragsbeoordeling?
Gedragingen die moeten worden verbeterd in een gedragsleer -programma worden vaak doelgedrag
genoemd. Gedragsbeoordelingen omvatten het verzamelen en analyseren van informatie en
gegevens om:
- Identificeren en beschrijven doelgedrag
- Identificeren mogelijke oorzaken van het gedrag
- Leiden van de selectie van een geschikte gedragsmatige behandeling
- Evalueren van de behandeluitkomst
Enkele historische hoogtepunten van gedragsverandering
Andere termen voor gedragsleer zijn gedragstherapie, analyse van toegepast gedrag en cognitieve
gedragstherapie. Hoewel deze termen elkaar op veel manieren overlappen, zijn er ook enkele
subtiele verschillen tussen beide. Een deel van de vroege geschiedenis van deze termen en de
verschillen die ze zijn gaan karakteriseren.
Pavlovische conditionering en vroege 'gedragstherapie'
Aan het begin van de twintigste eeuw demonstreerde een Russische fysioloog, Ivan P Pavlov, met
een hond dat het koppelen van een stimulus, zoals een bel met voedsel dat speekselklier
veroorzaakte, de hond ertoe bracht alleen aan de bel te kwijlen. Pavlov's onderzoek leidde tot de
studie van een type van leren dat nu bekend staat als klassiek, Pavlovia of conditioner van de
respondent. In een historisch experiment in 1920 demonstreerden Watson en Rayner de
Pavloviaanse conditionering van een angstreactie bij een kind van 11 maanden oud. Hoewel
pogingen om het Watson- en Rayner-experiment te repliceren niet succesvol waren, toonde een
volgend landmarkt-experiment van Mary Cover Jones (1924) duidelijk de 'deconditionering' van een
angst bij een baby. In de jaren vijftig in Zuid-Afrika ontwikkelde een psychiater met de naam Joseph
Wolpe, sterk afhankelijk van de Pavloviaanse conditionering en het werk van Mary Cover Jones, een
gedragsbehandeling voor specifieke fobieën. In 1960 werd de benadering van Wolpe eerst aangeduid
als gedragstherapie door de Britse psycholoog Hans Eysenck.
Operante conditionering en vroege 'gedragsmodificatie'
Pavloviaanse conditionering omvat reflexen. In 1938 maakte Skinner onderscheid tussen
Pavloviaanse conditionering en operante conditionering - een vorm van leren waarbij gedrag wordt
gewijzigd door de gevolgen ervan (beloningen en straffen). In 1953 presenteerde Skinner in zijn boek
Science and Human Behavior zijn interpretatie van hoe basisprincipes van leren het gedrag van
mensen in allerlei situaties kunnen beïnvloeden. In de jaren vijftig en zestig publiceerden
beoefenaars, beïnvloed door Skinner, een aantal artikelen die toepassingen van operante
conditioneringsprincipes aantoonden om mensen op verschillende manieren te helpen. Deze
applicaties kregen de naam gedragsaanpassing.
Toegepaste gedragsanalyse
In een belangrijk redactioneel artikel in het eerste nummer van JABA identificeerden Baer, Wolf en
Risley de dimensies van analyse van toegepast gedrag als:
- Een focus op meetbaar gedrag dat maatschappelijk significant is
- Een sterke nadruk op operante conditionering om behandelstrategieën te ontwikkelen
- Een poging om duidelijk aan te tonen dat de toegepaste behandeling verantwoordelijk was
voor de verbetering van het gedrag dat werd gemeten
- Een demonstratie van generaliseerbare en langdurige verbeteringen in gedrag
In de loop der jaren is de term toegepaste gedragsanalyse steeds populairder geworden
3
, Cognitieve gedragstherapie
Denk je weleens, 'Waarom verpest ik het altijd of 'Waarom gebeurt mij altijd het ergste?'. De
bekende cognitief therapeut Albert Ellis beschouwde dergelijke uitspraken als irrationeel- je
verknoeit immers niet altijd dingen en je doet sommige dingen goed. Ellis geloofde dat zulke
irrationele gedachten allerlei lastige emoties konden veroorzaken. Zijn benadering van therapie was
om mensen te helpen dergelijke irrationele overtuigingen te identificeren en ze te vervangen door
meer rationele zelfverklaringen. Onafhankelijk van Ellis nam Aaron Beck aan dat disfunctioneel
denken depressie en andere problemen zou kunnen veroorzaken en hij ontwikkelde een
therapeutische procedure die vergelijkbaar was met die van Ellis. Beck verwees naar strategieën om
maldaptief denken te herkennen en te vervangen door adaptief denken als cognitieve therapie en hij
stelde cognitieve therapie tegenover gedragstherapie. In de jaren zeventig en tachtig werd de term
cognitieve gedragsmodificatie vaak gebruikt om naar deze benadering te verwijzen. Gedurende de
laatste decennia is de term cognitieve gedragstherapie de meest voorkomende geworden.
Huidig gebruik van gedragsverandering en gerelateerde termen
De term gedragsanalyse verwijst naar de wetenschappelijke studie van de wetten die het gedrag van
mensen en andere dieren bepalen. Gedragsanalyse is de wetenschap waarop gedragsverandering is
gebaseerd. Een aanvullende overweging is dat gedragsmodificator, gedragsmanager en
prestatiebeheer termen zijn die vaak worden gebruikt om te verwijzen naar een persoon die, zonder
formele training in gedragsaanpassing, opzettelijk probeert iemands gedrag te verbeteren. De
'gedragsmodificator' kan in dergelijke gevallen een leraar, ouder of peer zijn. In dit boek gebruiken
we de term analist van toegepast gedrag bij het verwijzen naar iemand die een aanzienlijke formele
training heeft gehad in de analyse van toegepast gedrag, de term gedragstherapeut bij het verwijzen
naar iemand die een aanzienlijke formele training heeft gehad over de toepassing van
gedragstherapie of cognitieve gedragstherapie voor het behandelen van psychologische stoornissen,
en de term gedragsleer als de systematische toepassing van leerprincipes en -technieken om het
verborgen en openlijke gedrag van individuen te beoordelen en verbeteren om hun dagelijks
functioneren te verbeteren.
Sommige misvattingen over gedragsverandering
Mythe 1: Gebruik van beloningen door gedragsmodificatoren om gedrag te veranderen is omkoping
Mythe 2: Gedragsmodificatie omvat het gebruik van medicijnen en elektroconvulsietherapie
Mythe 3: Gedragsmodificatie verandert alleen de symptomen; het komt niet bij de onderliggende
problemen
Mythe 4: Gedragsmodificatie kan worden toegepast om eenvoudige problemen aan te pakken, zoals
zindelijkheidstraining, maar het is niet van toepassing op het omgaan met complexe problemen zoals
een laag zelfbeeld of depressie
Mythe 5: Gedragsmodificatoren zijn koud en gevoelloos en ontwikkelen geen empathie bij hun
klanten
Mythe 6: Gedragsmodificatoren hebben alleen betrekking op waarneembaar gedrag; ze hebben geen
betrekking op gedachten en gevoelens van cliënten
Mythe 7: Gedragsmodificatoren ontkennen het belang van genetica of erfelijkheid bij het bepalen
van gedrag
Mythe 8: Gedragsmodificatie is verouderd
Hoofdstuk 2: Gebieden van toepassing, een overzicht
Ouderschap en kindbeheer
Ouders zijn volledig verantwoordelijk voor de eerste gedragsontwikkelingen van hun kind. Een
gedragsprogramma: Triple P (Positive Parenting Program) is een effectief multilevel
ouderschapsprogramma om ernstige gedrags- emotionele en ontwikkelingsproblemen bij kinderen
4
