Samenvatting literatuur Ethiek van de digitale media
H. Schnitzler, Het digitale proletariaat. Amsterdam: De Bezige Bij, 2015, pp.
25-44
Nieuwe proletariers
Grondgedachte dat we onze zelfbeschikking uit handen geven en slaafs overdragen aan de
machinaties van internetindustrieën heeft verwantschap met de denkbeelden van Marx. Stiegler.
Totale proletarisering
Na industrialisering van het lichaam door machines nu industrialisering van de geest met
behulp van analoge en digital media.
Bemiddeld door massa media als tv en internet
Aangejaagd door de zakelijke belangen van multinationals
In digitale tijdperk wordt de denk- en verbeeldingskracht opgenomen in het productieproces
en onderworpen aan de wetten van de markt. Feitelijk industrialisatie van ons hele
bewustzijn.
Manipuleren menselijke geest staat of valt met toe-eigening van tijd en aandacht
geestestechnologieën slagen daarin.
Beschikbare breintijd gemiddelde burger steeds langer en vaker erdoor in beslag genomen
Digitale controle technologieën: personal data tracking en user profiling onze binnen
wereld doordringen.
Sturen en controleren van burger als consument steeds doelgerichter en efficiënter.
Voorbeeld marktingbedrijf PHD
o Vrouwen voelen zich op maandagochtend het meest onzeker over lichaam en
voorkomen, daarom beste tijd om in te spelen op koopgedrag fashion en beauty.
o Voor eigen gewin leefsfeer van een ander binnendringen = combi van digitale
huisvredebreuk en emotionele chantage.
o Guerrillatactieken
Disruptieve technologieën = nieuwe technologieën die de status-quo van de markt voortdurend
doorbreken en zo de innovatie aanjagen.
Overeenkomsten vormen van annexatie van particulieren leefwerelden
Staan grotendeels in het teken van het mobiliseren van primaire impulsen ter aansporing van
de consumptie, ofwel de reductie van het bestaan tot het niveau van driftmatige
behoeftebevrediging.
Proletariër in optima forma => iemand die volledig overgeleverd is aan manipulatieve,
conditionerende krachten en die nog slechts zeggenschap heeft over zijn biologische reproductie.
o Woord dankt aan Latijnse proles, ofwel nakomelingschap.
Volgens Stiegler
Is proletarisering een sluitstuk van het kapitalisme omdat de winstmarges afnamen heeft het
zijn werkterrein verlegd naar de menselijke ziel.
Geen techniekpessimist
Ziet digitale technologieën als het middel bij uitstek om tot een ‘renaissance van de geest’ te
komen.
, o Wat nu al gif functioneert moet medicijn worden; vrijheid van de geest kan in zijn
optiek alleen veroverd worden via de nieuwe geestestechnologieën.
Maatschappelijk debat over de digitale samenleving beperkt zich veelal tot privacy kwesties.
Digitale lokroep
Het oxymoron virtual reality verwijst naar een post geografische ruimte waar de beperkingen van
ruimte en tijd zijn opgeheven, waar de wereld binnen muisklikbereik ligt en waar de mens zich laaft
aan zijn nieuwe hoedanigheid als downloadsubject.
De nieuwe netwerkwereld – immaterieel, grenzeloos en voor iedereen toegankelijk – staat in schril
contrast met de oude industriewereld die materialistisch, hiërarchisch en slechts voor weinigen
toegankelijk was.
Het denken en handelen komt in teken te staan van speelsheid, mobiliteit en emotie. De
producten die uit deze geest voortkomen zijn beeldend, hybride en persoonlijk.
Spektakelstuk zonder begin of eind, waarin de virtuele enscenering van de wereld en het zelf
centraal staat
Shakespeare ‘s ‘’all the word’s a stage’’
Filosoof Jos de Mul: de onttovering van de ruimte gedurende het industriële tijdperk slaat nu
om in een digitale her betovering.
o Cyberspace is uitdrukking van het verlangen van de eindige mens om zijn
begrensdheid in ruimte en tijd te overschrijden.
Kortom; wie zou er niet in deze heerlijke nieuwe wereld willen wonen?
Felle reacties van cyberfeestgangers op kritiek techniek kritiek persoonlijk opvattend, niet de
boodschap maar de boodschapper te desavoueren (niet erkennen).
Sigmund Freud: het aanvallen van de boodschappers als soort afweermechanisme opvatte
voor wat schrijnend of ondraaglijk is.
o Compensatie voor gevoel van machteloosheid
De digitale dwangbuis is zelfverkozen en juist dat maakt het zo vernederend. Instinctief zal men de
irritatie over deze zelfonderwerping afwentelen op diegenen die de afhankelijkheidsrelatie te berde
brengt.
In de zoektocht naar het onbehagen dat ten grondslag ligt aan het debat en dat de toon ervan
bepaald, zal blijken dat 1 specifieke opvatting over de rol van de techniek de publieke opinie in haar
greep houdt. Deze opvatting over de techniek (wordt in de techniek filosofie als achterhaald
beschouwd), benevelt de meningsvorming en verklaart de onstuimige reacties op opvattingen die
suggereren dat de mens ten prooi dreigt te vallen aan zijn techniek illusies.
Dergelijke opvattingen ondermijnen
Techniek is slechts een neutraal middel om een welbepaald doel te verwezenlijken
o Concrete vertaling van dit common sense geloof: ‘Het zijn niet wapens die mensen
doden, maar mensen die mensen doden’.
o Elk object vraagt erom op een bepaalde wijze aangewend te worden en dus
allerminst neutraal.
Digitale Duizend-en-een-nacht-dromen
Voorbeeld programma VPRO Tegenlicht 2013 met Ben Hammersley geïrriteerde reactie
wanneer interviewer vraagt ‘’maakt het je niet dommer?’’
, Veel zeggingskracht in dit stukje:
o Los van de verbale en non-verbale signalen die deden vermoeden dat er bij
Hammersley een open zenuw was geraakt, gaf het gesprek ook een interessante
inkijk in de logos van de digitale ziel
o Borings bits overdragen aan een apparaat; centraal kenmerk van de digitale ‘’vind-ik-
leuk’’-leefervaring: saaiheid is overbodig of nutteloos.
o Saaiheid verveling; surfen op het internet lost verveling op in tijdsverdrijf.
Verveling
Filosoof Awee Prins (boek Uit verveling); verdedigt de tegendraadse stelling dat diepe
verveling de onderdrukte grondsteming is van onze tijd:
o Een overemoed lot heeft de Westerse wereld getroffen. In het huidige, technisch-
wetenschappelijke tijdperk, waarin ons nagenoeg alles ter beschikking staat,
maar eigenlijk niet ons nog werkelijk raakt, wordt een diepe verveling manifest.
Ofwel; de verveling is ondergronds gegaan. We herkennen haar
nauwelijks nog.
Verveling is de meest existentiële ervaring
Andere beschouwen haar als belangrijkste bron van verwondering
o Filosoof Walter Benjamin: ‘’Verveling is de betoverende vogel die het ei van de
ervaring uitbroedt’’. Dat zou betekenen dat met de verdrijving van de verveling,
of haar opheffing in de verslaving, tevens de mogelijkheid van ervaring opdoen
zelf wegvalt. ‘’Ervaring opdoen is een mogelijkheid die ook kan wegvallen’’.
Voorlopig beperken tot het vermoeden dat de overvolle leegte van de internetomgeving onze
tolerantiegrens ten aanzien van alledaagse gevoelens van saaiheid en verveling steeds verder op de
proef stelt.
Door er verslaving voor in de plaatst te zetten wordt vanuit proletarisch persepctief, de vraag
relevant in hoeverre wij nog enige zeggenschap hebben over onze ‘lege’ gevoelens.
Anderzijds raakt iedere verslaafde vroeg of laat doordrongen van de noodzaak af te kicken
o Zelfopgelegde Twitter- en Facebookvakantie zijn hier manifestaties van; mogen
beschouwd worden als pogingen van virtueel verweesden om zichzelf weer terug te
vinden.
Vraag in kader van het nieuwe proletariaat: in hoeverre hebben wij nog de beschikking over onze
tijd? Is de digitale proletarier nog wel de baas over zijn tijd?
Urgentie van deze vraag wordt duidelijk wanneer men beseft dat in het industriële tijdperk
de machine-industrie zich uitsluitend de arbeidstijd toe-eigende, terwijl in het digital tijdperk
een omvangrijke, door massamedia bemiddelde cultuurindustrie in toenemende mate
tevens bezitneemt van onze vrije tijd, en derhalve van onze alledaagse ervaringen en
belevenissen.
Life time value: na het lichaam wordt nu ook de ziel als beschikbare breintijd opgeëist en in
het productie- en consumptieproces opgenomen.
Mens moet gelijkgeschakeld zijn aan producten en diensten als Twitter, Tinder en Whatsapp:
consument en producten
Verlangen naar verlossing van het reële, de zucht om de zwaarte van het ondermaanse in te ruilen
voor de lichtheid van het virtuele, krijgt gestalte in onder meer:
Augemented reality principe: een verrijkte werkelijkheidservaring, ookwel enhanced reliaty
genoemd, die dankzij mobiele technologieën als apps etc. de reëel, fysieke ruimte uitbreidt met
talloze virtuele en interactieve elementen.
, Bewustzijn vergroten
Realiteit van virtuele goudranden voorzien; omgevingsverrijking die ontegenzeggelijk voor
enorme intensivering van de ervaring zal zorgen.
Geografische wereld mag dan ontsloten zijn, de geestelijk eis dat nog lang niet.
De faustische ziel en haar godgelijke aspiraties
Diepgewortelde verlangen van de moderne mens om de beperkingen van ruimte en tijd te
overstijgen en de grenzen van het mogelijke voortdurend op te rekken.
o Volgens Duitse denker Oswald Spengler; typische westerse trek faustisch
karakteriseerde.
o Robert Musil; schrijver van Der Mann ohne Eigenschaften
Mogelijkheidszin: hier zou, moest, of had iets kunnen gebeuren
Uitleggen hoe het is, dan denkt hij; het zou waarschijnlijk ook anders kunnen
Het vermogen om alles te denken wat evengoed zou kunnen zijn, en om aan
wat is geen grotere betekenis te hechten dan aan wat niet is
Cyberrealist:
Product van het postmodernisme en vindt in cyberspace zijn lotsbestemming.
Zijn realiteitszin bestaat eruit dat hij zich lichtvoetig voegt naar de vloeibare, veranderlijke en
multi-interpretabele werkelijkheid van de cybersfeer.
Een figuur die de mensen en dingen om hem heen, maar ook zijn eigen identiteit, als
voorlopig en contingent ervaart.
Leeft volgens het motto van Harry Mulisch: alles is mogelijk. Wat mogelijk is, gebeurt. Alles
gebeurt.
Beschrijving musil mogelijkheidsmens annex cyberrealist:
In en door de technologie komt de goddelijke status van de mens tot wasdom en komt zijn opwaarst
gerichte energie vrij. En als er een verhaal is in de wereldliteratuur dat getuigenis aflegt van deze
herkomst dan is het wel de mythe van titaan Prometheus.
Oppergod Zeus gaf titaan Prometheus de opdracht de wereld van de mens en dier te scheppen.
Prometheus besteden het uit aan zijn broer Epimetheus. Bij de mens bleek de mand vol kwaliteiten
leeg. Prometheus probeerde fout te herstellen door het vuur (symbool van de techniek) te stelen van
de goden. Hiermee hoopte hij de naakte weerloze wezen, de mens, de middelen te geven te
overleven. Vanaf die dag was de mens aan de techniek geketend.
Wat deze mythe ons leert:
Animal rationale van huis uit een technisch dier, hij kreeg een goddelijk goedje in handen
waarmee hij de goden de kroon kon stelen.
