FiA week 2.1: Uit de Ivoren Toren. Wetenschap als Mensenwerk
Uitwerking van colleges + leesvragen + eindopdracht (gebruik uitsluitend als
voorbeeld i.v.m. plagiaat)
FiA week GEHAALD!
Colleges FIA 2.1 ‘Normen in de wetenschap: wetenschapsfilosofie’
Groepsopdracht: Wiener Kreis, Karl Popper, Thomas Kuhn, Bruno Latour → interview
Individuele toetsing: kleine schrijfopdracht
Welke theorieën, filosofische veronderstellingen, normen, aannames, schoolvoorbeelden
voor goed onderzoek? Etc. gelden er eigenlijk in jouw vakgebied?
• College dag 1 ‘Het standaardbeeld van wetenschap’ En wat daar mis mee is
Gemeenschap van onbaatzuchtige mensen die objectief kunnen zijn omdat ze belangeloos
onbevooroordeelde waarnemingen doen (Merton).
Wetenschap geniet het meeste vertrouwen. Het is begrijpelijk dat mensen vasthouden aan
de wetenschap, maar het is geen realistisch beeld.
Mensen denken dat als je de straat op gaat je bezig bent met politieke actie, tegelijktijdig is
het idee dat wetenschap niets met politiek te maken heeft.
Science in transition= we moeten ons beeld aanpassen en in opleidingen meer aandacht aan
wetenschap besteden.
‘We koesteren een beeld waarin wetenschappers door nieuwsgierigheid gedreven
onbetwijfelbare kennis leveren. Kennis waar de maatschappij wat aan heeft. Dit beeld is op
zijn zachtst gezegd onvolledig. Maar behalve onvolledig is het zelfs schadelijk. Elke smet op
dat beeld tast het vertrouwen van burgers in de wetenschap aan en bedreigt daarmee
uiteindelijk het voortbestaan van de wetenschap.’
De ivoren toren, historische achtergrond
Poging om wetenschap te verheffen boven sociaal-politieke strijd Wiener Kreis
We beginnen tussen de 2 WO. Voor de eerste WO had je 2 grote rijken in Europa. Dit viel uit
elkaar bij de eerste wereldoorlog. Veel vragen, waar horen we bij? Wat maakt een volk? De
wetenschap ging zich daar ook in mengen. Het was een politiek heel bewogen wereld. Er
was een groep in Wenen, die het vreselijk vond dat de wetenschap meedroeg aan de
rassenleer. Dat was de Wiener Kreis.
- Filosofen en wetenschappers uit natuurwetenschappen, sociale wetenschappen,
economie, wiskunde, logica = Wiener Kreis (probeerde zich los te maken van de
politieke strijd, kan de wetenschap een fundament vinden, kwamen op tussen de
twee wereldoorlogen in)
1
, - Wetenschap moet los staan van sociaal politieke onrust om tot universele waarheden
te komen.
Logisch empirisme – Wiener Kreis ‘the only true statements are those that are empirically
verifyable’
Hoe zag hun gedachtengoed eruit?
Probeerde een eenheidswetenschap te bereiken. Wetenschappelijk wereldbeeld. Wilde zelfs
een soort systeem leveren die alle regels en concepten bij elkaar brengen, waar alle
wetenschappers zich aan moesten houden → neutraal systeem van concepten en regels war
alle wetenschappen zich aan houden, wetenschappelijk wereldbeeld.
Doel: eenheidswetenschap
- DEMARCATIE: wetenschap onderscheidt zich van andere kennisaanspraken door het
gebruik van onbetwijfelbare en onbevooroordeelde waarneming en verificatie
- Verificatiecriterium: de betekenis van een bewering wordt volledig gevat in zijn
‘empirische waarheidscondities’ en kan dus ook door middel van waarnemingen
bevestigd worden.
Logisch empirisme: ‘in de eerste plaats zijn er onbetwijfelbare en onbevooroordeelde
zintuigelijke gewaarwordingen, die neergelegd worden in elementaire uitspraken, de
protocolzinnen. Combinaties van de protocolzinnen vormen hypothesen, op basis waarvan
men door inductie of generalisatie komt tot empirische wetten. Vervolgens stelt men een
theorie op waarmee de empirische wetten worden verklaard. En tenslotte leidt men uit de
theorie nieuwe hypothesen af, die dan weer aan de hand van gewaarwordingen worden
geverifieerd’.
Belangrijke concepten, uitgangspunten:
- Onbetwijfelbare en onbevooroordeelde zintuigelijk gewaarwordingen → empirie
staat voorop. Wetenschap die geen empirische waarde heeft zijn zinloos
- Empirisme: alleen door waarneming is er kennis
- Inductie → belangrijk bij logisch redeneren. Vanuit heel veel specifieke
waarnemingen komen tot een uitspraak (voorbeeld regen en straat, nat) vorm van
redeneren om tot theoretische uitspraken te komen. Verificatie is belangrijk om
opnieuw de uitspraken te bevestigen.
- Verificatie criterium: de betekenis van een bewering wordt volledig gevat in zijn
‘empirische waarheidsscondities’ en kan dus d.m.v. waarneming bevestigd worden
(Veritas = waarheid)
Logisch empirisme geeft antwoord op vragen waar veel filosofen mee geworsteld hebben.
*Moderne rationaliteit: scheiden feiten en waarden (werkelijkheid – gedachten en ideeën)
Demarcatie = wetenschap onderscheidt zich van andere kennisaanspraken door het gebruik
van verificatie. Markeren van een soort grens, tussen wat is wetenschap en wat is geen
wetenschap?
2
, ➔ Wetenschappelijk groei volgens Wiener Kreis
Karl Popper: kritisch rationalisme (1902-1994)
‘In so far a scientific statement speaks about reality, it must be falsifiable; and in so far as it is
not falsifiable, it does not speak about reality.’
Poppers kritiek op het logisch empirisme:
Deductieve gevolgtrekking heeft de voorkeur boven inductie
- Probleem van inductie: uit een reeks specifieke waarnemingen wordt een conclusie
getrokken en worden algemene regels/ uitspraken gevormd
o Pierre is Frans en houdt van rode wijn
o Jean is Frans en houdt van rode wijn
o Jacques is Frans en houdt van rode wijn
➔ Alle Fransen houden van rode wijn
- Deductieve gevolgtrekking: als de algemene regel juist is dan kan je op grond van
specifieke gegevens de juiste gevolgtrekking maken
o Algemene regel: alle Fransen houden van rode wijn
o Specifieke regel: Pierre is Frans
o Gevolgtrekking: Pierre houdt van rode wijn
Een waarneming is altijd gekleurd. Er bestaan geen onbetwijfelbare en onbevooroordeelde
zintuigelijke waarnemingen → waarnemingen krijgen een betekenis binnen de theorie
- Een waarneming is altijd gekleurd
- Waarnemingen krijgen en betekenis binnen een theorie
- De onderzoeker die is opgeleid ziet iets heel anders dan de leek
Demarcatiecriterium: falsificatie → theorie is falsifieerbaar als het mogelijk is om een
experiment of observatie uit te voeren die bij een bepaalde uitkomst de theorie kan
weerleggen→ je open stellen en niet vasthouden aan één theorie
- Theorie: alle Fransen houden van rode wijn
- Falsificatie: Als ik een Fransman tegenkom die niet van rode wijn houdt, moet ik mijn
theorie verwerpen. Je moet op zoek naar een uitzondering op je theorie.
- Verificatie: meer Fransen zoeken die van rode wijn houden
Het logisch nadenken staat veel meer centraal. Karl heeft problemen met inductie. Je moet
deductieve gevolgtrekking meer voorop stellen.
Wat is het probleem met inductie?
Je doet heel veel afzonderlijke waarneming op grond daarvan kom je tot een algemene
uitspraak, een algemene theorie. Probleem je gaat opzoek naar ervaringen die jou theorie
bevestigen, Popper zegt je zou dus opzoek moeten gaan naar antwoorden die jou resultaat
niet bevestigen en misschien ontkrachten. Popper geeft de voorkeur aan deductie. Want
deductie is preciezer. Je hoeft niet te beginnen met observaties. Je begint met een gedachte.
3
, Je gaat opzoek naar een mogelijkheid om die gedachte te ontkrachten, dat maakt iets
wetenschap.
Bij deductie is de algemene regel onzeker. Deductie is alleen maar de interne logica. Los of
de algemene regel waar is.
Bij inductie weet je het nooit zeker, je bent nooit klaar met het doen van observaties.
Inductie en deductie zijn 2 manieren van logisch redeneren tussen theorie en observaties.
Poppers wetenschapsvisie
- Wetenschap blijft altijd feilbaar
- Theorieën zijn vermoedens
- Er is een fundamenteel verschil tussen kritisch en dogmatisch denken
- Objectieve kennis is kennis die onder kritiek gesteld kan worden: falsifieerbaar (je
gaat niet opzoek naar bevestiging, maar je gaat opzoek naar falsificatie, je gaat
meteen op zoek om hem te weerleggen).
Hij vindt dat de wetenschap kritisch moet denken en ook zijn eigen wetenschap
onderuit moet proberen te schoppen.
Een theorie is falsifieerbaar als het mogelijk is een experiment of observatie uit te voeren die
bij bepaalde uitkomsten de theorie kan weerleggen.
*cruciale test van Einstein: hij stelde zich falsifieerbaar op (openstellen voor kritiek) →
belangrijke eigenschap van wetenschapper volgens Popper.
Gevolgen voor sociale wetenschappen
- Sociologie
o De spontane revolutie die Marx voorspelde kwam niet
o Marxisme bleek immuun voor kritiek → ‘pseudo-wetenschap’ → Marxisme
verworpen de theorie niet maar sleutelde er alleen maar aan, terwijl ze
volgens Popper de theorie moeten verwerpen.
- Psychologie
o Onderbewuste is niet waarneembaar
o Alle waarnemingen passen in de theorie
o Psychoanalyse → behaviorisme
Freud vindt het onderbewuste belangrijk. Mensen worden gedreven door het
onderbewuste. Tegelijkertijd is dat onbewuste driftleven niet direct
waarneembaar, geen empirische inhoud waardoor het niet gefalsifieerd kan
worden. Volgens Popper stelt psychoanalyse zich immuun op voor kritiek.
Daarmee is het volgens Popper geen wetenschappelijke theorie.
Popper gelooft ook in groei in de wetenschap. Trial en Error (met vallen en opstaan)
4
