Samenvatting medicalisering
Bijeenkomst 1: Inleiding medicalisering I (12 nov)
H5 Ten Have Medische Ethiek – Doelen van de gezondheidszorg 2013
5.1 Doelen ter discussie
Discussie doelen van de gezondheidszorg hangen samen met een drietal ontwikkelingen:
1) Schaarste. Tekort aan geld en een tekort aan personeel waardoor werkdruk stijgt.
2) Toename medische technologie en mogelijkheden.
3) Gezondheidscultus en medicalisering. Gezondheidszorg kan zelf ziekte oproepen en mensen afhankelijk
maken. We willen allemaal gezond zijn; alles draait daar om.
5.2 Medicalisering en gezondheidscultus
Zola er is een proces van medicalisering in de samenleving gaande.
Ivan Illich stelt dat de zich uitbreidende geneeskunde precies het omgekeerde teweegbrengt van wat zij
beoogt (niet gezondheid bevorderen, maar juist een bedreiging daarvan). Hij spreekt van iatrogenese: het
gezondheidssysteem zelf heeft schadelijke effecten voor de gezondheid. Hij heeft het met name over
macht. Uitbreiding van de zorg zou mensen steeds machtelozer maken. Autonomie wordt volgens hem
ondermijnd.
Paradox gezondheid = we waarderen gezondheid hoog, maar we kunnen niet precies aangeven wat het is
en inhoudt.
Sanisering/healthism: toenemende invloed van de begrippen ‘gezond’ en ‘ziek’ in de huidige samenleving,
evenals de moderne preoccupatie met gezondheid. Zelfhulpbeweging, waarbij patiënten met eenzelfde
aandoening elkaar hulp en steun verlenen, is wel saniserend, maar niet medicaliserend.
Medicaliseringdiscussie richt zich voornamelijk op aspect van commercialisering van de zorg. Winst maken
zou dus zwaarder wegen dan de belangen voor de patiënten.
Disease mongering: hierbij worden de grenzen van wat normaal en hanteerbaar is, langzaam verschoven,
zodat meer en meer dimensies van het bestaan als problematisch en ziek kunnen worden beschouwd (VB:
verlegenheid en het restless legs syndrome).
5.3 Soorten doelen
Paradox bij vaststellen doelen gezondheidszorg: voor de hand ligt om gezondheidszorg te bepalen door te
verwijzen naar wat de doeleinden ervan zijn. Maar hoe worden de doeleinden vastgesteld? Traditioneel
waren de drie doelen van de gezondheidszorg: behoud van leven, bestrijding van ziekte en verlichting van
pijn.
5.4 Relatie tussen doelen en waarden
Door het formuleren van doeleinden wordt aan waarden een institutionele verschijningsvorm gegeven. In
een institutie als de gezondheidszorg krijgen waarden door de concrete vertaling in doeleinden een
concrete en operationele vorm. Omgekeerd kan uit de doelstellingen van gezondheidszorg worden afgeleid
wat de achterliggende waarden zijn.
We vinden het belangrijk dat we autonoom zijn maar er is een grens. Bijv. de discussie over of we zelf
het geslacht van ons nageslacht mogen bepalen. Is dat een goed iets? In sommige landen wordt massaal
abortus gepleegd als blijkt dat een vrouw zwanger is van een meisje. Hier is opnieuw een paradox te zien:
respect voor autonomie is als moreel principe naar voren gekomen om tegenwicht te bieden aan de macht
van de geneeskunde. Maar tegelijkertijd moet de geneeskunde op haar doelen tegenwicht bieden tegen
een autonoom individu dat als kritische consument aan de geneeskunde steeds meer eisen stelt.
,5.5 Gezondheid als uitgangspunt
5.5.1 Alledaags spreken over gezondheid
Vaak gebaseerd op fysieke gezondheid + we spreken er in het algemeen over. Niet alleen over dat Jan zijn
levercellen gezonder zijn dan die van Piet. Ook als: harmonie, evenwicht, orde.
5.5.2 Wetenschappelijk spreken over gezondheid
Vrij zijn van ziekten negatieve notie? Wordt verwezen naar wat er niet is.
Het positieve omschrijven (surplus): gezondheid = meest voorkomende conditie van het menselijk lichaam
bij een bepaalde populatie.
5.5.3 Een negatieve notie van gezondheid
We kunnen soms zeggen dat we kerngezond zijn, terwijl we toch op dat ogenblik de verschijnselen van
griep vertonen. Anderzijds is het niet onlogisch wanneer iemand zegt dat hij sukkelt met zijn gezondheid,
ook al is hij niet ziek. De begrippen ‘gezondheid’ en ‘ziekte’ zijn blijkbaar geen elkaar uitsluitende
grootheden die samen de hele werkelijkheid beschrijven.
5.5.5. Tussenbalans
Elke definitie belicht telkens een bepaald aspect van gezondheid, maar het samenvoegen van al die
aspecten levert nog geen compleet beeld op. Zo is cariës gezond volgens een statische definitie (het komt
immers het vaakst voor), maar niet gezond volgens een biologische definitie (omdat het normaal
functioneren van het gebit belemmerd wordt).
5.6 Benaderingen van gezondheid
Medisch-professionele benadering
Gezondheid kan worden opgevat als het normaal functioneren van een typerend lid van een soort. Wat dit
inhoudt, wordt bepaald door wetenschappers die zich met deze soort bezighouden. Als het om de
menselijke soort gaat, zijn artsen in staat gezondheid als objectief te beschrijven eigenschap van menselijke
organismen vast te stellen. Gezondheid wordt uitsluitend in fysiologische termen geïnterpreteerd.
Individugerichte benadering
Gezondheid wordt opgevat als het vermogen van een individu tot adequaat functioneren in diens sociale
context. Van adequaat is sprake als het individu in staat is zichzelf gestelde doeleinden te verwezenlijken. Er
is sprake van gezondheid wanneer er een evenwicht bestaat tussen iemands vermogen en diens
doeleinden. Gezondheid hangt hier samen met autonomie. Kritiek: kan bijv. niet van toepassing zijn op
pasgeborenen.
Gemeenschapsgerichte benadering
Een perspectief om het gezondheidsbegrip nader te bepalen vanuit de vraag wat voor het (voort)bestaan
van een gemeenschap noodzakelijk is. Gezondheid wordt dan opgevat als ‘common benefit’, als datgene
wat een voorwaarde vormt tot een gemeenschappelijk bestaan.
De gemeenschapsgerichte benadering van gezondheid staat op gespannen voet met de verlichtingstraditie
van medische ethiek, waarin de autonomie van het individu een basale waarde is.
5.7 Vormen van geneeskunde
Curatieve geneeskunde = harde kern, gericht op het behandelen en verhelpen van ziekten, verwondingen,
letsels, afwijkingen en gebreken.
Preventieve geneeskunde. Voorkomen = bevorderen van gezondheid, behoud gezondheid, voorkomen van
het ontstaan van ziekten etc.
Palliatieve geneeskunde. Wanneer genezing niet meer mogelijk is en het voor preventie ook te laat is,
kunnen medische handelingen erop gericht zijn het lijden te verzachten en de patiënt zo goed mogelijk te
verzorgen.
Er komen in de 20e eeuw dingen op die niet meer per se passen onder één van bovenstaande vormen van
geneeskunde. VB = anticonceptie. Hier is geen sprake van curatie of palliatie. Ook geen preventieve
geneeskunde; er is geen ziekte of afwijking die wordt voorkomen. Er lijkt een nieuwe vorm van
,geneeskunde te ontstaan: transformerende geneeskunde = geneeskunde die de normale vorm en functie
van het lichaam alsook het normale gedrag van mensen verandert.
Een vijfde nieuwe is informerende/predictieve geneeskunde = leveren van kennis, zonder dat er directe
consequenties zijn voor het handelen in de zin van curatie, preventie of palliatie.
Conrad 2007, hoofdstuk 1
In de afgelopen dertig jaar hebben medische professionals verschillende problemen geïdentificeerd die
algemeen bekende ziekten of aandoeningen zijn geworden. In dit boek behandel ik ziektes of "syndromen"
die betrekking hebben op gedrag, een psychische toestand of een lichamelijke toestand die nu een
medische diagnose en medische behandeling heeft. In dit hoofdstuk behandel ik een aantal kwesties met
betrekking tot medicalisering en sociale controle.
Karakteristieken van medicalisering
Het werd al snel duidelijk dat medicalisering gecompliceerder was dan de toevoeging van nieuwe
problemen door artsen en de medische professie. In gevallen zoals alcoholisme, werd medicalisering
voornamelijk bereikt door een sociale beweging, en artsen waren in feite late adoptanten van de opvatting
van alcoholisme als een ziekte.
Arthur Barsky en Jonathan Boros wijzen erop dat de tolerantie van het publiek voor milde symptomen is
afgenomen, wat een "voortschrijdende medicalisering van fysieke nood stimuleert waarin ongemakkelijke
lichaamstoestanden en geïsoleerde symptomen worden geherclassificeerd als ziekten". Sociale
bewegingen, patiëntenorganisaties en individuele patiënten zijn ook belangrijke pleitbezorgers geweest
voor medicalisering.
De bevalling daarentegen was radicaal getransformeerd in de afgelopen jaren met "natuurlijke bevalling",
geboortekamers, verloskundigen en een groot aantal andere veranderingen, maar het is niet ge-
demedicaliseerd. Bevalling wordt nog steeds gedefinieerd als een medische gebeurtenis en medische
professionals wonen het nog steeds bij. Thuis bevallen met lekenverloskundigen benadert de-
medicalisering, maar het blijft zeldzaam. Over het algemeen zijn er weinig hedendaagse gevallen van de-
medicalisering om te onderzoeken. Behalve: masturbatie en homoseksualiteit.
Medicalisering richt de bron van het probleem ook in het individu in plaats van in de sociale omgeving; het
vraagt om individuele medische interventies in plaats van meer collectieve of sociale oplossingen.
Bovendien vergroot medicalisering door uitbreiding van de medische rechtspraak de hoeveelheid medische
sociale controle over menselijk gedrag.
De opkomst van medicalisering
Analisten hebben lang gewezen op sociale factoren die medicalisering hebben aangemoedigd of bevorderd:
de vermindering van religie; een blijvend geloof in wetenschap, rationaliteit en vooruitgang; het
toegenomen prestige en de kracht van het medische beroep; de Amerikaanse hang naar individuele en
technologische oplossingen voor problemen; en een algemene humanitaire trend in westerse
samenlevingen.
Verre van medisch imperialisme is medicalisering een vorm van collectieve actie. Terwijl artsen en de
medische professie van oudsher centraal staan in medicalisering, koloniseren artsen niet alleen nieuwe
problemen of labelen zij zwakke patiënten. Patiënten en andere leken kunnen actieve medewerkers zijn bij
het medicaliseren van hun problemen of ronduit enthousiast zijn voor medicalisering, hoewel sympathieke
professionals meestal nodig zijn voor succesvolle claims.
Terwijl de medicalisering van de lichamen en problemen van vrouwen doorgaat, worden mannen, met
name ouder wordende mannelijke lichamen, nu ook steeds meer gemedicaliseerd.
Controverses en kritieken
Hoewel het de vraag blijft of de meeste studies van medicalisering het publiek als passief beschouwen, lijkt
het duidelijk dat cultuur en geneeskunde de medicalisering kunnen beperken.
, Het feit dat verzekeringsmaatschappijen niet betalen voor de behandeling van bepaalde medische
diagnoses, beperkt bijvoorbeeld medicalisering, maar ondermijnt het niet noodzakelijk, zolang medische
categorieën worden aanvaard en toegepast op problemen.
De meeste analisten van medicalisering hebben op een kritieke manier geschreven, of hebben de nadruk
gelegd op de problemen van over-medicalisering of de gevolgen ervan. Dorothy H. Broom en Roslyn V.
Woodward gebruikten het geval van het chronisch vermoeidheidssyndroom en stelden vast dat sommige
auteurs de nadelen van medicalisering hebben benadrukt en dat medicalisering zowel nuttig als nutteloos
voor patiënten kan zijn. Ze stelden in het geval van CVS voor dat medische verklaringen kunnen zorgen voor
samenhang in de symptomen van patiënten, validatie en legitimatie van hun problemen, en ondersteuning
voor zelfmanagement van hun problemen.
Adele Clarke en collega's proberen in een ambitieuze paper medicalisering opnieuw te conceptualiseren als
'bio-medicalisering'. Met bio-medicalisering bedoelen ze 'de steeds complexere processen van
medicalisering die vandaag worden gereconstitueerd door de opkomende sociale vormen en praktijken van
een hoogstaande en steeds meer techno-wetenschappelijke bio-medicine". Deze auteurs beweren dat deze
bredere conceptualisering van bio-medicalisering beter de transformatie van de organisatie en praktijken
van de westerse bio-geneeskunde vastlegt.
Bio-medicalisering is een veel breder concept dan medicalisering en benadrukt een meer uitgebreide set
van veranderingen dan gewoonlijk door medicalisering wordt bedoeld, waardoor mijns inziens de focus op
medicalisering zelf wordt aangetast. Toch lijkt het duidelijk dat significante veranderingen in de
geneeskunde een significant effect hebben gehad op de medicalisering.
Veranderingen in geneeskunde
Artsen behielden zeker een aantal aspecten van hun dominantie en soevereiniteit, maar andere spelers
werden ook belangrijk. Grote aantallen patiënten begonnen zich meer als consumenten te gedragen, zowel
bij het kiezen van ziektekostenverzekeringen als bij het zoeken naar medische diensten.
Dus, tegen de jaren ‘90 hadden enorme veranderingen in de organisatie van de gezondheidszorg, medische
kennis en marketing een andere wereld van geneeskunde gecreëerd. Hoe hebben deze veranderingen de
medicalisering beïnvloed?
Dit boek onderzoekt enkele veranderingen in medicalisering die zich hebben voorgedaan in de context van
dergelijke belangrijke veranderingen in de geneeskunde, zoals de wijdverbreide verzelfstandiging van de
gezondheidszorg, de opkomst van managed care, het toenemende belang van de biotechnologische
industrie (met name de farmaceutische en genomica-industrie) en de groeiende invloed van consumenten
en consumentenorganisaties.
Op medische markten
Sociologen hebben zelden gekeken naar de groei van de gezondheidszorg, laat staan de uitbreiding van
medicalisering, in termen van markten. Maar wanneer medische producten, diensten of behandelingen
worden gepromoot aan consumenten om hun gezondheid, uiterlijk of welzijn te verbeteren, zien we de
ontwikkeling van medische markten. Dankzij nieuwe voorschriften konden de farmaceutische bedrijven
medicijnen voor afwijkend gebruik promoten.
De voortdurende ontwikkeling van nieuwe technologieën, behandelingen en geneesmiddelen wekt de
interesse van de consument bij het verkrijgen van toegang tot deze nieuwe medische goederen en
diensten, en reclame kan de vraag van de consument verder vergroten. De farmaceutische industrie is
meer direct betrokken bij medicalisering door DTC-reclame te gebruiken om markten voor haar producten
te creëren.
De toepassing van Paxil op SAD (social anxiety disorder) en GAD (generalized anxiety disorder) heeft
bijgedragen aan de medicalisering van emoties zoals verlegenheid. Mediamarketing is niet de enige factor
