Memo bovenbouw 5 HAVO bevat de hoofstukken Veranderd Wereldbeeld, Een Nieuwe Republiek, Koningen en Heren en Denkers en Verlichting en Revoluties. Daarnaast bevat het de kenmerkende aspecten die behoren bij de tijdperken uit het boek. (Bevat 12 bladzijdes en 4703 woorden)
H5 Veranderd wereldbeeld
Kenmerkende aspecten:
❏ Het veranderde mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een
nieuwe wetenschappelijke belangstelling
❏ De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid
❏ Het begin van de Europese expansie
❏ De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot
gevolg had
De Renaissance
● Periode van 1300-1600
● De mens had allerlei talenten, zo dacht men, die hij kon ontplooien en waarmee hij
zichzelf kon ontplooien
● Mensen raakten meer geïnteresseerd in het leven op aarde en de precieze werking
van natuur en samenleving
● Het ideaalbeeld werd de algemeen ontwikkelde mens (uomo universale), iemand
die zich volledig ontplooide
○ Leonardo da Vinci (1452-1519), hield zich bezig met de anatomie van het
menselijk lichaam, aan natuur- en scheikunde deed, schetsen en schilderijen
maakte, gebouwen en apparaten ontwierp en muziek schreef.
● Mensen zochten nieuwe inspiratie in de cultuur van de Grieken en Romeinen uit de
oudheid
○ De geleerde belangstelling voor de antieke literatuur, poëzie en geschiedenis
noemen we humanisme, later is deze periode ‘renaissance’ gaan heten,
‘wedergeboorte’ van de klassieke cultuur.
● Oorzaken van die grote verandering in het denken over de mens en de wereld
○ Deels sociaaleconomisch. In Italië, waar de renaissance begon, waren rijke
burgers die kunstenaars de opdracht gaven om gebouwen en schilderijen te
ontwerpen voor de stad. Zo groeide hier een klimaat van culturele bloei en
vernieuwing
○ Kunstenaars gingen zich nadrukkelijk richten op de antieke oudheid.
○ Veel verloren gewaande teksten van klassieke auteurs kwamen weer
beschikbaar.
● Rond 1450 ontstond de boekdrukkunst (de kunst om met losse letters boeken te
gaan drukken), hierdoor konden de nieuwe denkbeelden zich snel verspreiden.
● Desiderius Erasmus, Nederlandse filosoof, had belangstelling in het Christelijke
geloof en wou dat de regels goed gevolgd zouden worden. Maar zonder dat het
geloof uit een zou vallen.
Europeanen ontdekken de wereld
● Europeanen gingen in 14e, 15e en 16e eeuw vanuit Europa de wereldzeeën
bevaren, ook richting Afrika en Azië. Rede daartoe was
○ Handelsroute via het Aziatische vasteland werden minder toegankelijk.
Doordat het Mongoolse Rijk ineengestort was. Het Ottomaanse Rijk, waar
, ook veel handelswegen liepen, steeds hogere handelsbelastingen vroeg.
Hierdoor werd er gezocht naar nieuwe routes richting Indië
○ Het werd technisch mogelijk om verder over zee te varen en veilig terug te
keren. Bouw van schepen werd verbetert, er kwamen betere instrumenten ter
beschikking om je positie en koers te bepalen.
○ Wil van Christelijke vorsten om andere volken te bekeren tot het christelijke
geloof.
● Ontdekkingsreizen
○ Vasco da Gama → bereikte India, voer langs Afrika
○ Columbus → ontdekte Amerika
○ Willem Barendsz → probeerde India via de noordelijke poolcirkel te
bereiken, maar op Nova Zembla in het ijs vast kwam te zitten
● Door ontdekkingsreizen lieten zien dat de wereld er heel anders uitzag dan was
verwacht. Dit veranderde het wereldbeeld.
De Reformatie
● Maarten Luther → kritiek op kerk → 95 stellingen, waarin hij zijn visie gaf
○ Kritiek had betrekking op vier aspecten: de aflaathandel, de heiligenverering,
een aantal sacramenten (rituelen) en de organisatie van de kerk (hiërarchie)
● De kritiek van Luther was een belangrijk moment in de Reformatie. Met dit woord,
dat letterlijk ‘hervorming’ betekent, doelen we op de 16e-eeuwse poging het
christelijke geloof van alle misstanden te zuiveren.
○ Ook Johannes Calvijn en anderen hadden scherpe kritiek op de kerk
● De kerk moest wat doen tegen de ontwikkeling van het protestantisme. Ze
organiseerde het Concilie van Trente (1545-1563). Tijdens deze vergadering werden
aflaatbrieven verboden en ook werd nogmaals met nadruk gesteld dat heiligen wel
mochten worden vereerd, maar niet als goden aanbeden. Tegelijk werd besloten om
‘ketters’ harder aan te pakken. Deze reactie van de katholieke kerk op de Reformatie
wordt aangeduid als de Contrareformatie.
Katholicisme Lutheranisme Calvinisme
Je komt in de hemel door de Je komt in de hemel door Je bent voorbestemd voor
regels van de kerk op te oprecht geloof en berouw de hemel of de hel. Op de
volgen en de goede dingen over je zonden. hemel kun je alleen hopen
te doen. door hard te werken en
sober te leven
De paus is het hoofd van de De vorst is het hoofd van de Er is geen kerkhoofd: iedere
kerk. Verzet tegen de paus kerk. Verzet tegen een vorst gemeente bestuurt zichzelf.
is niet toegestaan. is niet toegestaan. Verzet tegen een vorst die
zich misdraagt, is
toegestaan
Geestelijken mogen niet Geestelijken mogen Geestelijken mogen
trouwen. trouwen. trouwen.
De Bijbel en uitspraken van De Bijbel is de basis van het De Bijbel is de basis van het
belangrijke geestelijken zijn geloof. geloof.
de basis van het geloof
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper pellebeerse. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.