Dit is een samenvatting van het gehele boek: 'psychologie van de adolescentie' (Wim Slot & Marcel van Aken). Geschreven voor de premaster levenslooppsychologie van de open universiteit.
Hoofdstuk 1: Inleiding
1.1 Adolescentie: een eerste typering
Adolescentie = periode tussen kinderenjaren en volwassenheid.
Centrale ontwikkelingstaak: ontwikkelen van eigen identiteit.
Besef van identiteit = persoon beleefd zichzelf als iemand met een eigen herkenbare levensstijl die
consistent is en voor zijn omgeving herkenbaar is.
Arnett (2007) emerging adulthood/ontluikende volwassenheid jongeren studeren langer, blijven
langer thuis wonen en gaan later een vaste relatie aan. Jonge twintigers hoeven daarbij nog geen
volwassen rollen op zich te nemen.
± Vroege adolescentie 10 – 13, Middenadolescentie 14 – 18, Late adolescentie 19 – 22, Ontluikende
volwassenheid tot 25.
1.2 Puberteit en adolescentie
Puberteit = proces van geslachtsrijp worden
1.3 Een moeilijke leeftijd?
Veel problemen tijdens de adolescentie gaan weer over, zonder directe consequenties voor het
functioneren. Wanneer dit niet het geval is blijkt vaak in de periode voor de adolescentie de
problematiek al te zijn ontstaan.
1.4 Een ontwikkelingspsychologisch uitgangspunt
Het ontwikkelingsproces wordt beïnvloed door verschillende factoren en is het resultaat van een
langdurige wisselwerking tussen aanleg en omgevingsfactoren.
Drie invalshoeken van de ontwikkelingspsychologische benadering:
1) Adolescentie als karakteristieke ontwikkelingsperiode, met daaraan verbonden
ontwikkelingstaken.
Karakteristiek:
- Vormen van eigen identiteit, bereiken van autonomie
- Manieren van omgaan met innerlijk beleefde conflicten
- Bepaald niveau van cognitief functioneren
Ontwikkelingstaken verwijzen naar eisen en verwachtingen die binnen een bepaalde cultuur voor
een bepaalde leeftijdsgroep gelden.
Slot (1994) zeven ontwikkelingstaken voor jongeren:
- Vormgeven aan veranderende relaties binnen het gezin
- Zorgdragen voor gezondheid en uiterlijk
- Zinvol invullen van vrije tijd
- Vormgeven aan intimiteit en seksualiteit
- Participeren in onderwijs of werk
Chantal de Vos 1
,- Vriendschappen en sociale contacten onderhouden
- Omgaan met autoriteit
2) Adolescentie als onderdeel van ontwikkelingsproces met continue en discontinue momenten.
Uitgangspunt ontwikkeling is samenhang tussen vroegere en latere momenten in de ontwikkeling.
Continuïteit in de ontwikkeling: ontwikkeling gaat door in richting die er al in zit, dus gaat het goed
met een jongeren blijft dit vaak goed gaan en gaat het verkeerd blijft dit vaak verkeerd gaan. Soms
gaat het goed en dan opeens niet meer discontinuïteit.
3) Ontwikkelingspsychopathologie: samenspel tussen individu en omgeving.
Ontwikkelingspsychopathologie richt zich op onderzoek naar condities waaronder stoornissen in de
ontwikkeling optreden, in stand blijven of verdwijnen en naar de individuele verschillen in aanpassing
die daarbij voorkomen.
Transactionele modellen/dynamisch interactionisme mensen geven hun eigen omgeving vorm,
maar worden ook door hun omgeving vormgegeven.
Drie manieren waarop erfelijke aanleg (genotype) samenhangt met de omgeving:
- Passieve interactie (omgeving die door de ouders wordt aangeboden).
- Evocatieve interactie (individu beïnvloedt omgeving door reacties die men bij anderen oproept).
- Actieve interactie (individu selecteert een omgeving).
1.5 De opzet van dit boek: adolescentie als periode van transities
Twee groepen veranderingen: veranderingen binnen de adolescent zelf en veranderingen in relatie
tot zijn omgeving.
Veranderingsdomeinen:
Biologisch (uiterlijk en seksuele ontwikkeling)
Cognities (denken op een abstracte en hypothetische manier)
Sociaal (andere sociale status door veranderende rol, andere interesses en eisen)
Hoofdstuk 2: Theorieën over de adolescentie
2.1 Inleiding
Ontwikkeling – alle veranderingen in het menselijk gedrag die samenhangen met de leeftijd.
Eerste fase adolescentiepsychologie (1900 – 1970): klassieke theorieën geformuleerd, maar
onderzoek bleef meestal beperkt tot beschrijving van de ontwikkeling.
Tweede fase (1970 – 2000): meer diepgang op elementen die weinig aandacht kregen in de klassieke
theorieën, zoals de invloed van de omgeving op de ontwikkeling.
Derde fase (heden): toegepaste ontwikkelingspsychologie waarbij de klemtoon ligt op positieve
kwaliteiten van jongeren en verder bouwen hierop om de ontwikkeling te optimaliseren (positive
youth development).
2.2 De rol van theorieën over de ontwikkeling
Theorieën over psychologische ontwikkeling richten zich op vier hoofdvragen (Miler, 2009):
1) Wat is de onderliggende opvatting over de ontwikkeling en het onderliggende mensbeeld?
2) Is de ontwikkeling vooral kwantitatief of kwalitatief van aard?
3) Op welke manier dragen het individu (nature) en de omgeving (nurture) bij tot de ontwikkeling?
4) Wat is het eigenlijk dat zich ontwikkelt?
Ontwikkelingstaken verwijzen naar opgaven die zich aandienen op een bepaald tijdstip in het leven
en die de persoon moet volbrengen in relatie tot zijn omgeving. Hierbij moet de persoon zich
vaardigheden eigen maken.
Chantal de Vos 2
,Drie soorten ontwikkelingstaken:
Opgaven die gelden voor alle jongeren en alle tijden (vorming identiteit).
Opgaven die enkel gelden voor jongeren die leven in een bepaalde periode van de
geschiedenis (economische neergang).
Opgaven die enkel gelden voor jongeren die met grote persoonlijke veranderingen wordt
geconfronteerd (echtscheiding ouders).
2.3 Drie typen van theorieën over de adolescentie
Stereotype beeld: jongeren vertonen een grote mate van emotionele onrust (storm and stress).
Drie theorieën over adolescentie:
Psycho-analytische theorieën
Tijdens de adolescentie ontwikkelen de emoties zich. De ontwikkeling wordt gestuurd door
onbewuste strevingen of driften. Deze driften komen voortdurend in conflict met
beperkingen vanuit de sociale omgeving. Sterke afweermechanisme in werking om deze
impulsen in toom te houden en te verdringen.
Twee speciale mechanisme: ascetisme en intellectualisering.
Ascetisme houdt in dat adolescenten zichzelf plezier ontzeggen uit angst om controle over
hun seksuele impulsen te verliezen.
Intellectualisering houdt in dat belangrijke emotionele en persoonlijke conflicten ontdaan
worden van elke emotie en zo een abstract of filosofisch karakter krijgen.
Tweede separatie individuatiefase – jongeren ervaren tegenstrijdige tendensen om afstand
te nemen van ouderfiguren en opnieuw toenadering te zoeken.
Sociaal-culturele theorieën
Gedrag van adolescent wordt in belangrijke mate gevormd door de reacties van de
onmiddellijke sociale omgeving en de cultuur waarin de jongere leeft.
Cognitieve theorieën
Tijdens adolescentie ontwikkelt vooral het denken. Kinderen denken op een concrete
manier, terwijl jongeren op een abstracte manier redeneren. Dit zorgt ervoor dat de jongere
kan nadenken over zijn eigen denken. Leidt er ook toe dat jongeren misvattingen
ontwikkelen die betrekking hebben op hun eigen persoon (egocentrisme), waarbij ze denken
dat hun gevoelens uniek zijn en dat niemand hun kan begrijpen.
2.4 Contextuele theorieën
In de contextuele theorieën wordt de rol van de omgeving tot in detail beschreven.
Vier niveaus in interactie tussen individu en omgeving:
Microsysteem
Verzameling van activiteiten en relaties in de onmiddellijke persoonlijke omgeving van de
jongere (gezin, groep leeftijdsgenoten, school).
Mesosysteem
Omvat wederzijdse verbindingen en processen die optreden tussen twee of meer
onderdelen van het microsysteem.
Exosysteem
Systemen waarmee de jongere zelf niet rechtstreeks in contact komen, maar die toch invloed
hebben op hun gedrag en ontwikkeling (bijvoorbeeld als er conflicten zijn op het werk van de
ouder van de jongere, kan dat van invloed zijn op de wijze waarop de opvoedrol ingevuld
wordt).
Chantal de Vos 3
, Macrosysteem
Omvat alle andere systemen en staat het verst verwijderd van de onmiddellijke ervaring van
de jongere. Ook wel de cultuur waartoe de jongere behoort.
Invloed van historische context op de ontwikkeling van het individu vormt de kern van de theorie van
de levensloop en bestaat uit vier basisprincipes:
Eerste principe stelt dat levensloop van individuen is ingebed in en wordt vormgegeven door
de historische context.
Tweede principe stelt dat impact van bepaalde historische gebeurtenissen afhankelijk is van
het moment waarop ze optreden in iemands leven.
Derde principe stelt dat sociale en historische invloeden tot uitdrukking komen in een
netwerk van gedeelde relaties en levens die onderling verbonden zijn. Kinderen en
adolescenten ervaren de invloed van historische gebeurtenissen via de oudere generatie
(ouders).
Vierde principe stelt dat individuen invloed hebben op hun eigen leven door keuzes te maken
en acties te ondernemen binnen de mogelijkheden en beperkingen van de historische en
sociale context.
2.5 Toegepaste ontwikkelingspsychologie en positieve ontwikkeling van
jongeren
Nieuwe beweging binnen de adolescentiepsychologie legt de nadruk op ontwikkeling van jongere in
positieve zin (positive youth development). Aanhangers bestuderen hoe jongeren uitgaande van hun
eigen kracht en mede door de steun van de omgeving op een constructieve manier kunnen bijdragen
aan de maatschappij waartoe ze behoren en probleemgedrag kunnen vermijden.
Hoofdstuk 3: Lichamelijke ontwikkeling en rijping
3.1 Inleiding
Voorafgaand en aan het begin van de adolescentie verandert er veel op hormonaal en fysiek gebied.
De fysieke rijping is een complex proces dat zich over een langere periode afspeelt en samenhangt
met alle biologische en psychologische systemen binnen een persoon en met sociale en
omgevingsfactoren daarbuiten.
3.2 De lichamelijke veranderingen tijdens de adolescentie
Lichamelijke veranderingen manifesteren zich op de volgende manieren:
Veranderingen in hormonale systemen die lichamelijke veranderingen reguleren en
coördineren.
Periode van versnelde groei van het lichaam.
Toename en andere verdeling van lichaamsvet en spierweefsel.
Systemen van bloedsomloop en ademhaling ontwikkelen zich, wat in combinatie met
veranderingen in spierweefsel kan leiden tot toename van kracht en uithoudingsvermogen.
Rijping komt op gang van primaire geslachtsorganen en secundaire seksuele kenmerken.
Lichamelijke veranderingen worden gereguleerd door drie systemen (neuro-endocriene assen):
bijnier, gonada (eierstokken en testikels) en groeias.
Chantal de Vos 4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Chantalcx. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
