Leerdoelen Filosofie
De student kan aangeven dat de Verlichting tot gevolg heeft gehad dat in de moderniteit een streven
bestaat tot rationaliseren van maatschappelijke, sociale en medische processen.
Verlichtingsfilosofen stootten kerkelijke dogma’s als onredelijk van hun voetstuk en vervingen deze door
logische kennis en rationalistische filosofie, die de mensheid en de wereld in een allesomvattend systeem
wilde begrijpen en funderen.
Volgens 20eeeuwse maatschappijkritische filosofen slaat het rationalisme zelf om in irrationaliteit en
stevenen de verlichte mens en maatschappij af op een ‘triomferend onheil’ dat de mens over zichzelf
afroept.
- Door wetenschappelijke ontwikkelingen beschikken we over steeds meer technologie i.p.v. dat
wij hierover beschikken worden wij hier een slaaf van, we kunnen niet meer zonder.
- Medische technologie maakt et mogelijk eicellen buiten de baarmoeder te bevruchten en dn
terug te plaatsen. Diezelfde technieken leiden ook tot een zwangerschapsindustrie.
(draagmoeders die het voor het geld doen)
De student weet wat de essentie is van de kritiek van Nussbaum op het idee van de zorg die gebaseerd is
op een zgn. contract.
‘De wereld vertoont ongelijkheden die in moreel opzicht verontrustend zijn en de kloof tussen de rijke en
arme landen wordt steeds groter. Het toevallige feit dat een kind in het ene land wordt geboren in plaats
van in het andere land is bepalend voor zijn of har levens kansen’ (Nussbaum, 2006)
Martha Nussbaum levert kritiek op de implicatie van het sociaal contract. Het maakt namelijk onze
levensstandaard, kwaliteit van het leven en de levensverwachting erg veel uit of we in Sierra Leone worden
geboren of in Rotterdam. Ook constateert ze dat in deze theorie vanaf het begin af aan geen rekening
wordt gehouden met ernstig lichamelijk en verstandelijk gehandicapten.
De student heeft inzicht in welke plaats en betekenis de menselijke vermogens hebben in Nussbaums
filosofie.
Volgens Nussbaum schieten algemene noties van wat goed en rechtvaardig is te kort als we een antwoord
willen geven op de vraag waarom we voor anderen zorgen. Liefde is voor haar een belangrijk moreel
gevoel waarin onze betrokkenheid op anderen naar voren komt.
Nussbaum ontwikkelt een theorie die uitgaat van de vermogens van mensen, de zogenoemde capabilities
approach. Zij stelt vast dat mensen een samenleving niet vormen op basis van wederkerig voordeel, maar
op basis van menselijk respect en liefde. Deze gevoelens zijn een drijfveer om met anderen samen te leven
en onlosmakelijk verbonden met het verlangen nar sociale rechtvaardigheid.
Nussbaum vindt echter dat we niet meer over zorg moeten denken vanuit belangen en kosten en baten,
maar vanuit menselijke vermogens. Belangen kunnen tegen elkaar worden weggestreept. Menselijke
vermogens kunnen niet tegen elkaar worden ingewisseld, omdat ij onlosmakelijk zijn verbonden met de
waardigheid van het leven. Daarom kunnen zij ook niet worden opgevat als instrumenten of middelen om
het bestaan menswaardig te maken: dan zouden ze immers kunnen worden vervangen. De vermogens van
mensen ‘zijn basisrechten van burgers die allemaal noodzakelijk zijn voor een fatsoenlijk en menswaardig
leven’ (Nussbaum, 2006)
, De student kent de definitie van de menselijke vermogens van Nussbaum.
De lijst van essentiële menselijke vermogens ziet er als volg uit:
- Leven. Het vermogen om een menselijk leven van normale duur tot het einde toe te leiden, om
niet voortijdig te sterven voordat het je tijd is of voordat je leven zo gereduceerd is dat het niet
meer de moeite waard is om geleefd te worden.
- Lichamelijke gezondheid. Het vermogen om een goede gezondheid te hebben, inclusief
gezondheid met betrekking tot voortplanting. In staat zijn geschikte voedsel en onderdak te
verwerven.
- Lichamelijke onschendbaarheid. In staat zijn je vrijelijk van de ene plaats naar de andere te
verplaatsen, en om gevrijwaard te zijn van tegen de persoon gericht geweld, inclusief seksueel en
huiselijk geweld. Gelegenheid hebben tot seksuele bevrediging en keuzes inzake voortplanting.
- Zintuigelijke waarneming, verbeeldingskracht en denken. Het vermogen de zintuigen te
gebruiken, te fantaseren, te denken en te redeneren en deze dingen te doen op een ‘waarlijk
menselijke’ wijze. Dit wordt geïnspireerd door onderwijs, cultuur en wetenschap en gegarandeerd
door het recht op vrije meningsuiting en vrijheid van godsdienstbeoefening. Het vermogen
aangename ervaringen te beleven en niet-heilzame pijn te vermijden.
- Gevoelens. Het vermogen om gehecht te zijn aan dingen en mensen buiten onszelf, om hen lief te
hebben die ons liefhebben en zich om ons te bekommeren, om te rouwen bij hun afwezigheid; in
het algemeen om te beminnen, verdriet te hebben en verlangen, dankbaarheid en
gerechtvaardigde woede te beleven. In staat zijn om niet in je emotionele ontwikkeling te worden
geremd door overweldigende zorgen en angsten. 9deze capabiliteit ondersteunen betekent
vormen van menselijke relaties ondersteunen waarvan kan worden aangetoond dat ze essentieel
zijn voor die ontwikkeling).
- Praktische rede. Het vermogen om een conceptie van het goede te vormen en je bezig te houden
met een kritische bezinning op de planning van je leven. (dit impliceert het voorzien in
waarborgen voor gewetensvrijheid en vrijheid van godsdienstbeoefening). Het vermogen een
conceptie van het goede te vormen en je bezig te houden met een kritische bezinning op je eigen
levensplannen.
- Sociale banden. Het vermogen om met en voor anderen te leven, andere mensen te erkennen en
zich om hen te bekommeren, om mee te kunnen doen aan diverse vormen van sociale interactie,
en om je te verplaatsen in een situatie van een ander. Beschikken over de maatschappelijke
fundamenten die ons beschermen tegen vernedering en het zelfrespect vergroten. Het vermogen
te worden behandeld als een waardig wezen wiens waarde gelijk is aan die van anderen. Het
uitsluiten van discriminatie op basis van ras, geslacht, seksuele geaardheid, etniciteit, kaste, religie
en nationale herkomst.
- Andere biologische soorten. In staat zijn om te leven met zorg voor en in relatie met dieren,
planten en de wereld van de natuur.
- Spel. In staat zijn om te lachen, te spelen en te genieten van recreatieve activiteiten.
- Vormgeving eigen omgeving. Het vermogen om te kunnen participeren in politieke keuzes die
ons leven bepalen. In staat zijn eigendom te kunnen verwerven en eigendomsrechten te hebben
op gelijke voet met anderen.
