KUNST ALGEMEEN
Hoofdstuk 7: Romantiek en Realisme
,Romantiek in de 19e eeuw.
Vlucht uit het alledaagse
De 19e eeuw is een tijdperk van enorme modernisering. De
uitvinding van de fotografie zorgt ervoor dat het dagelijks levens
verandert. De gevolgen van de industriële revolutie zijn overal
merkbaar. Dit is de eeuw waarin de stoomlocomotief, de lift en de
telefoon worden uitgevonden.
Aan het begin van de 19e eeuw lijkt het dagelijks leven nog op dat
van de eeuwen daarvoor. Aan het einde ervan is het leven op alle
fronten gemoderniseerd.
Al deze ontwikkelingen hebben ook een keerzijde. De industrialisatie leidt tot verstedelijking.
In de steden is er een groot contrast tussen de rijke werkgevers en de arme arbeiders. Niet iedereen
heeft het even gemakkelijk met de snelle veranderingen.
Veel mensen, vooral kunstenaars, voelen een soort heimwee naar het plattelanden keren zich af van
de moderne stad. De belangstelling groeit voor alles wat ver en lang geleden is. Deze vlucht uit het
alledaagse is een belangrijk kenmerk van de romantiek.
In dit tijdperk zijn er snelle technologische en maatschappelijke
veranderingen. Door de komst van onder andere stoommachines
industrialiseren steden, ten koste van de arbeidersomstandigheden en
het leefmilieu.
Mede als reactie daarop ontstaat de romantiek. Kunstenaars
verbeelden een wereld waarin natuurkrachten, sprookjes, mythen en
‘exotische’ culturen de hoofdrol spelen – weg van de alledaagse
werkelijkheid (= Romantiek).
De romantiek ontstond door:
Het gevoel van onvrede door de revoluties en politieke onrust uit die tijd.
Voor het rationalisme van de Verlichting is begin negentiende eeuw weinig belangstelling
meer. Het vertrouwen dat met het verstand alles kan worden verklaard en opgelost raakte
op de achtergrond en maakte plaats voor het gevoel als basis voor het handelen.
De opkomende industrialisatie leidde tot een verharding van de maatschappij. Als reactie
vluchtte men in werelden die aangenamer waren.
In de romantiek vlucht men in het eigen verleden, de geschiedenis van de eigen regio (sagen.
sprookjes, volksdans en kostuums etc.)
Men vlucht in:
Volksverhalen en sprookjes, als onderdeel van de eigen taal en cultuur, staan volop in de
belangstelling. Vaak leidt alle aandacht voor het eigen culturele erfgoed tot nationalisme.
De Middeleeuwen worden herontdekt. In de grote steden krijgen nieuwe voorzieningen
zoals musea, stations, gebouwen krijgen het uiterlijk van middeleeuwse kathedralen of
kastelen. De Middeleeuwen werden gezien als een periode van echtheid, eenvoud, eenheid
van geloof, van het nog niet bedorven zijn van de mens door de beschaving.
Nieuwsgierig gemaakt door opgravingen en ontdekkingsreizen raken kunstenaars in de ban
van het exotisme. Vooral de Arabische en Turkse cultuur spreken tot de verbeelding.
Kunstenaars fantaseren er lustig op los en schilderen ze ‘oosterse’ taferelen met schaars
geklede harendames en stoere krijgers met sabels.
Gedreven door gevoel en sentiment kiest de romanticus zijn eigen weg, los van algemene
regels.
, Romantici zochten naar mogelijkheden om aan de werkelijkheid te kunnen ontsnappen
(Weltschmertz).
Kunstenaars verdiepen/vluchten in thema’s als:
Dromen/nachtmerries/fantasiewerelden.
De (pure/ongerepte) natuur. (Sublieme natuurbeleving (hartstochten))
De verheerlijking/idealisering van de geschiedenis (van de eigen natie bijv. de ME).
Verre oorden (reizen/exotisme / exotische landen en culturen (dicht
bij de natuur).
Het universele of religie / religieuze onderwerpen / mystiek.
De romantische kunst zat vol met verlangen naar het onbereikbare
(Sehnsucht) en zelfs de dood. Gevoelskwesties zoals droefgeestigheid/
eenzaamheid/weemoed/ melancholie, onbereikbaar geluk, verlangen
naar / gemis van een geliefde
Sprookjes(achtige sfeer), onbegrensde fantasiewereld, volksverhalen,
legendes en sagen.
Kenmerken samenleving in de romantiek:
Het aandacht besteden aan (persoonlijke) gevoelens en heftige
emoties (passie, extase, magie, erotiek, geweld) past binnen de aandacht voor het gevoel dat
kenmerkend is voor de romantiek.
Het streven naar spanning en sensatie past binnen de aandacht voor het overweldigende /
dramatiek dat kenmerkend is voor de romantiek.
De aandacht voor het individu en de autonomie van de kunstenaar, die sterk opkwam in de
negentiende eeuw.
In de romantiek is er een bijzondere belangstelling voor het genie / het bovenmenselijke /
magie.
Andere kunstenaars omarmen de modernisering juist. Zij streven naar een onopgesmukte weergave
van hun omgeving of laten zich inspireren door nieuwe materialen en technieken zoals gietijzer,
staal, elektrisch licht of fotografie ( = Realisme).
Ongerepte natuur
In de 19e eeuw ontvluchten, degene die het zich kunnen veroorloven, graag de verstikkende
industriesteden vol smerige gassen, drukte en lawaai. Zowel in de steden als op het platteland
worden romantische tuinen aangelegd. Deze mode ontstaat in Engeland, vandaar de naam Engelse
landschapstuin. De tuinen voldoen aan het romantische ideaal
van ongerepte natuur, met hooguit enkele ruïnes en klassiek of
middeleeuws ogende bouwwerken. Waterwegen worden
veranderd tot woeste beken, bomen worden gekapt en
verplaatst, zodat voor het oog het landschap nog idyllischer
wordt. Toch is de natuur in deze tuinen allesbehalve woest en
ongerept. Alles is nep en vooraf door tuinarchitecten bepaald. In
werkelijkheid zijn de zogenaamde historische bouwwerken
spiksplinternieuw.
Hoewel het is alsof deze bouwsels, de follies, hier altijd al hebben gestaan, is alles nieuw en bewust
aangelegd. Follies: functieloze bouwsels en ruïnes in een landschapstuin.
De Engelse landschapstuin verschild van de Franse in deze opzichten:
• De tuinen worden nu aangelegd zonder symmetrie en evenwicht.
