College 1 Inleiding gezondheidspsychologie
Hoofdstuk 1 en 2
Toetsdoel: De student kan de rol van de psychologie bij gezondheid en ziekte beschrijven en
toelichten.
H1: Wat is gezondheid
Gezondheidspsychologie definitie (Matarazzo, 1982)
Discipline binnen de psychologie die psychologische kennis toepast ter bevordering en behoud van
gezondheid,, de preventie en behandeling van ziekte, de oorzaken en kenmerken van gezondheid,
ziekte en gerelateerd disfunctioneren en de analyse en verbetering van de gezondheidszorg en
beleid.
➔ Kortom= is een interdisciplinair veld met als doel de toepassing van psychologische kennis en
technieken op gezondheid, ziekte en gezondheidszorg.
- Doel: de gezondheid te bevorderen, ziektes voorkomen en om psychologische factoren
die een rol spelen bij het ontstaan van ziekte en genezing te begrijpen.
Gezondheidspsychologie definitie (Marks & Murray, 2015)
Gezondheidspsychologie is een interdisciplinair veld met als doel de toepassing van psychologische
kennis en technieken op gezondheid, ziekte en gezondheidszorg.
Verschillende visies op gezondheid
Er kan op verschillende manieren gekeken worden naar wat gezondheid is.
Voorbeelden:
1. Bennet (2000): gezondheid is biologisch, psychologisch en sociaal
• Gezond zijn (geen klachten, indien niet ziek dan gezond)
• Gezondheid hebben (gezond lichaam)
• Gezond doen (sporten, fruit eten)
2. De verschillen tussen (sekse) opvattingen van mannen en vrouwen:
• Mannen zien gezond zijn als: fit zijn, sterk zijn
• Vrouwen zien gezond zijn als: energiek zijn, sociaal gericht zijn en goede relaties
hebben
3. De manier hoe we naar gezondheid kijken verschilt ook over de tijd. Bijvoorbeeld: invloed
tijdsgeest
• Alcoholverslaving
• Homoseksualiteit
• Verleden: gezond zijn
• Nu: om kunnen gaan met gezondheid
4. Huber (2012): gezondheid is niet de afwezigheid van ziekte maar het vermogen van mensen
om met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven om te gaan en zo veel
mogelijk eigen regie te voeren.
, 6 aspecten belangrijk om iets over de gezondheid te kunnen zeggen.
Huber, 2011 (belangrijke grondlegger van de positieve gezondheid)
Hij definieerde in 2011 gezondheid als: ‘’de mogelijkheid om je aan te passen en om zelf
regie te voeren over je gezondheid’’.
5. WHO (WereldgezondHeidsOrganisatie) (1947)
Definitie voor de kwaliteit van het leven:
‘’Toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en […] niet alleen als de
afwezigheid van ziekte of invaliditeit’’.
→ volgens deze definitie hebben mensen recht op een algeheel gevoel van welzijn, waarbij
persoon volledig functioneert.
Invaliditeit: een beperking of onvermogen om als een normaal mens te functioneren.
→Voor sommige mensen betekent het krijgen van een handicap het einde van hun leven
voor anderen betekent het juist een uitdaging.
→Mensen raken niet op dezelfde manier of in gelijke mate invalide zelfs als zij dezelfde
handicap hebben (bracht vraagtekens bij biomedisch dus de deur naar biopsychosociaal
werd geopend)
Het WHO-model uit 2001, International Classification of Functioning, Disability and Health
, Functies en anatomische eigenschappen: menselijk organisme, het beschrijven van functies
→Bijv. verminderend geheugen
Activiteiten: menselijk handelen, wat kan iemand zelf
→Bijv. het huishouden doen
Participatie: beschrijven of iemand kan meedoen aan het maatschappelijk verkeer
→Bijv. kan iemand deelnemen aan het verkeer
Aandoeningen, ziekte; medische factoren
→Bijv. depressie
Persoonlijke factoren: zoals leeftijd en gewoonten
→Bijv. 19 jaar oud
Externe factoren: zoals hulpmiddelen en mantelzorg
→Bijv. een traplift
Ziektemodellen
1. Biomedisch ziektemodel
De opvatting dat ziekten en symptomen een achterliggende fysiologische verklaring hebben
en dat daarmee ook genezing mechanistisch en rechtlijnig werkt.
➢ Descartes zei: dat lichaam en geest gescheiden zijn. En het model heeft invloed op
Westers denken.
➢ De mens is een machine die gemaakt kan worden door een onderdeel te vervangen.
Uit deze model kan je niet alles verklaren dus is er een nieuw model gemaakt
2. Biopsychosociaal ziektemodel
Het standpunt dat ziekten en symptomen door een combinatie van lichamelijke, sociale,
culturele en psychologische factoren kunnen worden verklaard.
➢ Freud kwam met het onbewuste
➢ Heeft meer aandacht aan andere factoren dan het lichaam. Je kan naar de mens
kijken vanuit verschillende invalshoeken want er spelen altijd verschillende factoren
een rol; biologische, psychologische en sociale
, H2 Sociale verschillen in ziekte en gezondheid
Gezondheidsverschillen
Dit is een term die de verschillen in gezondheid en levensverwachting tussen verschillende groepen
aanduidt.
Sociaaleconomische status en gezondheidstoestand zijn gerelateerd
Er bestaan in Nederland aanzienlijke verschillen in gezondheid tussen verschillende SES-groepen.
Mensen met een lage sociaaleconomische status leven minder lang en hebben meer ziekten en
beperkingen dan mensen met een hoge sociaaleconomische status.
De hoogte van de sociaaleconomische status heeft invloed op de gezondheid, uit onderzoek is
namelijk gebleken dat dit vaak een oorzaak is voor gezondheidsproblemen. Bij een lagere SES wordt
er vaak ongezonder gedrag vertoond (roken, alcohol, minder gezond eten), wat leidt tot een
slechtere gezondheid.
- Directe invloed (bijv. over je opleidingsniveau, inkomensniveau of je werk hebt of
niet wat voor werk?)
- Indirecte invloed via ongezond gedrag (bijv. mensen die minder opleiding hebben
gehad die hebben minder kennis die blijven misschien meer roken of kroketten eten)
Relatie SES en gezondheid:
- SES → gezondheid
- SES voorspeller via ongezond gedrag
- Lagere SES: minder goede fysieke omgeving
- Lagere SES: andere zorg.
▪ Arts laat zich beïnvloeden door SES voor het geven van zorg.
▪ Lagere SES: minder vaak ingreep
▪ Lagere gezondheidsvaardigheden
Geslacht
In het Westen is de gemiddelde levensverwachting van vrouwen significant hoger dan die van de
mannen. Een groot deel van dit verschil is te verklaren doordat hart- en vaatziekten bij mannen
gemiddeld op jongere leeftijd ontstaan dan bij vrouwen. Biologisch gezien verschillen mannen en
vrouwen van elkaar. Bijvoorbeeld: vrouwen hebben bij de geboorte al een grotere bescherming
tegen ziekten. Ook vertonen mannen vaker risicovol gedrag (roken, alcohol), dit heeft een sociale
oorzaak.
Werkomgeving
Een deel van het ziekteverschil onder mensen uit lagere sociaaleconomische klassen is het gevolg van
de werkomgeving. Op omgevingen als bouwplaatsen is een aanzienlijk risico op verwondingen of
invaliditeit.
Werkstressmodel van Karasek
1. De eisen van het werk
2. De vrijheid om beslissingen te nemen over vervulling van deze eisen (werkautonomie)
3. De beschikbaarheid van sociale ondersteuning
Volgens dit model ervaart de werknemer alleen stress en risico op ziekte wanneer hoge eisen
gepaard gaan met weinig werkautonomie en weinig sociale ondersteuning. Dit valt dan onder de
noemer van ‘hoge werkbelasting’, ofwel werkstress. Het hebben van een baan heeft in alle gevallen
een positief effect op gezondheid, werkloosheid heeft namelijk een negatief effect op de geestelijke
en lichamelijke gezondheid.
