Literatuur Ethiek: Zorg en
Onderzoek
Inhoudsopgave
Thomson (2002). Critical reasoning in ethics. A practical introduction..................................................2
United Nations (1989). Verdrag inzake de Rechten van het Kind.........................................................14
Committee on the Rights of the Child (2013). Algemeen commentaar No. 14 over het recht van het
kind zijn belangen de eerste overweging te laten zijn (art. 3, eerste lid).............................................14
Todres, J. (2018). The Trump Effect, Children, and the Value of Human Rights Education...................18
KNAW, NWO, NAUAF, NFU, TO2 & VSNU (2018). Nederlandse gedragscode wetenschappelijke
integriteit..............................................................................................................................................20
Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (2005). Wetenschappelijk onderzoek: Dilemma’s en
verleidingen..........................................................................................................................................20
Deans of Social Sciences in the Netherlands (2018). Code of Ethics for research in the social and
behavioural sciences involving human participants.............................................................................24
Maxwell & Delaney (2004). Designing experiments and analyzing data: A model comparison
perspective. Chapter 1: The logic of experimental design....................................................................24
Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (2017). Beroepscode van de
Nederlandse Vereniging Pedagogen en Onderwijskundigen................................................................27
Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Sport (2016). Basismodel meldcode huiselijk geweld en
kindermishandeling..............................................................................................................................27
Van der Steege (2018). Afwegingskader. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.............34
Afwegingskader Meldcode Onderwijs en Leerplicht/ RWC (2018).......................................................37
Augeo (2013). Handleiding kindcheck..................................................................................................39
Haight, Sugrue, & Calhoun (2017). Moral injury among Child Protection Professionals: Implications for
the ethical treatment and retention of workers...................................................................................44
Rothfusz (2017). Ethiek in sociaal werk (3e editie. ed.)........................................................................47
Ewals, Schermer, & Weisz (2016). Ethische dilemma's in de zorg voor mensen met een verstandelijke
beperking. (Hoofdstuk 19 placebobehandeling en Hoofdstuk 21 Team opgebrand)...........................50
1
,Thomson (2002). Critical reasoning in ethics. A practical
introduction.
Hoofdstuk 1 Het analyseren van moreel redeneren
Wat we in deze context met ‘argument’ bedoelen, is een reden of een reeks redenen die een bepaalde claim
ondersteunen, de conclusie genoemd. Dit is niet de enige context waarin redenering over ethiek plaatsvindt.
Soms proberen we voor onszelf te redeneren over een bepaalde ethische kwestie. Als de vraag die je jezelf stelt
niet is 'Wat zal ik doen?', Maar 'Wat behoor ik te doen', dan kun je moreel redeneren door de gevolgen van
verschillende handelwijzen te overwegen, of door de tegenstrijdige verantwoordelijkheden te wegen, en
proberen een conclusie te trekken over de kwestie. We hebben twee voorbeelden van morele redenering
genoemd - schriftelijke argumenten (vaak in kranten, maar ook te vinden in schoolboeken, tijdschriften,
politieke pamfletten enzovoort), en de mentale oefening om zelf iets uit te zoeken. In dit hoofdstuk zullen we
ons concentreren op schriftelijke morele argumenten.
Morele argumenten herkennen
Argumenten herkennen
Alle argumenten, al dan niet over ethische kwesties, bevatten een hoofdconclusie en een reden of redenen die
ter ondersteuning van de conclusie worden aangeboden.
Bepaalde karakteristieke woorden - die we conclusie-indicatoren kunnen noemen - kunnen worden gebruikt
om een conclusie te introduceren , bijvoorbeeld 'zo', 'daarom', 'dus', 'vandaar'. Zulke woorden kunnen een
aanwijzing zijn dat een argument wordt gepresenteerd, maar je moet niet vergeten dat deze conclusie-
indicatoren ook andere taaltoepassingen hebben, dus we kunnen niet als vanzelfsprekend aannemen dat elke
passage die een dergelijk woord bevat, een argument presenteert.
Er zijn een aantal woorden die kunnen fungeren als redenindicatoren, die ons ook kunnen wijzen op dat
redenering plaatsvindt. Voorbeelden zijn 'omdat', 'voor' en 'sinds'.
Conclusies en redenen worden soms expliciet geïntroduceerd door een zin die de bedoeling van de auteur heel
duidelijk maakt, bijvoorbeeld ‘daaruit volgt’, ‘ik trek de conclusie dat’, ‘de reden hiervoor is’. Andere woorden
die kunnen duiden op de aanwezigheid van een conclusie zijn 'moet' en 'kan niet'.
Hoewel we vaak 'argumentindicator' woorden kunnen vinden die ons helpen argumenten te identificeren, is
het mogelijk dat een passage een argument is, zelfs als het dergelijke woorden niet bevat. Om een passage dan
als argument te herkennen, moeten we de relaties tussen de verklaringen in de passage overwegen. Kan één
van de verklaringen worden gebruikt ter ondersteuning van een andere verklaring? We kunnen deze vraag
beantwoorden door elke verklaring achtereenvolgens te overwegen en te vragen: 'Wordt hier enige
ondersteuning of bewijs voor gegeven?'
Een passage kan als argument functioneren, zelfs als de auteur er niet bewust op uit was een argument te
presenteren. Het zal als een argument functioneren als het een bewering (de conclusie) bevat die wordt
ondersteund door andere verklaringen in de passage (de redenen).
Morele van niet-morele argumenten onderscheiden
Een moreel argument, eenvoudig omdat het een argument is, zal een conclusie bevatten, d.w.z. een claim ter
ondersteuning waarvan enige redenering wordt aangeboden. Een moreel argument moet een conclusie
hebben die een soort morele claim doet. Deze morele claims worden vaak uitgedrukt als aanbevelingen, met
behulp van de woorden ‘zou moeten’ of ‘behoort te moeten’. Zelfs wanneer ze niet direct een aanbeveling
doen (bijvoorbeeld 'Het is verkeerd om met uw belastingaangifte te sjoemelen), is het duidelijk dat een
aanbeveling bedoeld is om het op te volgen ('Dus u zou het niet moeten doen'). De woorden 'zou moeten',
‘behoort te moeten’, 'goed', 'fout' kunnen worden omschreven als evaluatieve termen en ze kunnen ons erop
wijzen dat er een moreel argument wordt gepresenteerd. Soms kan het evaluatieve aspect van een conclusie
2
,worden vastgelegd in een bijvoeglijk naamwoord - bijvoorbeeld 'wreed', 'onmenselijk', 'bewonderenswaardig'
enzovoort.
Het cruciale verschil tussen de morele en praktische aanbevelingen ligt niet in het onderwerp van deze
uitspraken, maar in de vorm waarin ze worden uitgedrukt. Aanbevelingen met de vorm ‘Je wilt x, dus je moet y
doen’ zijn praktische aanbevelingen, gericht aan diegenen die een bijzonder belang of doel hebben, en hen
vertellen wat te doen om dit te bereiken. Aan de andere kant zijn er aanbevelingen die geen enkel doel zijn van
degenen tot wie ze zijn gericht. Hun vorm is ‘Je zou Y moeten doen’ en de implicatie is dat je het moet doen
ongeacht wat je doelen en interesses zijn. Je zou het moeten doen, omdat het simpelweg het juiste is om te
doen. Dit zijn voorbeelden van morele aanbevelingen.
Over het algemeen zullen argumenten met conclusies dat iets moreel toelaatbaar is, betrekking hebben op
onderwerpen waarvan bekend is dat ze omstreden zijn, en waarover sommige van de betwisten beweren dat x
of y moreel verboden of moreel verplicht is. Morele argumenten kunnen dus verschillende vormen aannemen.
Het gebruik van bepaalde woorden of zinnen, of de bespreking van bepaalde kwesties, kunnen ons erop wijzen
dat er een moreel argument wordt aangeboden. Als we er eenmaal van overtuigd zijn dat er een morele claim
wordt gedaan, moeten we in de tekst kijken om te zien of er redenen zijn om dit te ondersteunen, om er zeker
van te zijn dat wat wordt aangeboden een argument is.
Structuur van argumenten
Er zijn twee basiscomponenten van argumenten: redenen en conclusies.
Redenen en conclusies
Wat er tot nu toe verteld is over de aard van conclusies:
- Een conclusie moet een bewering/claim zijn;
- Een conclusie moet ‘als waar’ gepresenteerd worden;
- Een conclusie wordt, meestal, geïntroduceerd door een conclusie-indicator zoals ‘daarom’;
- Conclusies kunnen aan het begin, midden of einde van een argument voorkomen.
Veel verschillende soorten uitspraken kunnen als reden fungeren, bijvoorbeeld wetenschappelijke gegevens,
statistieken of algemene principes. Wat ze gemeen hebben is dat ze worden aangeboden ter ondersteuning
van een conclusie en, net als conclusies, worden ze gepresenteerd als waar. Omdat argumenten ergens moeten
beginnen, kunnen niet alle redenen in een argument worden ondersteund binnen dat argument. Elk argument
moet ten minste één basisreden hebben waarvoor geen ondersteuning wordt geboden.
De redenen en conclusies in een argument kunnen op een aantal manieren in elkaar passen, waarvan de
eenvoudigste is dat één reden één conclusie ondersteunt. Soms worden twee of meer redenen gegeven die
samen de conclusie ondersteunen. Argumenten kunnen meer dan twee redenen bieden om een conclusie
gezamenlijk te ondersteunen. Soms worden er echter twee (of meer) redenen aangeboden om de conclusie
niet gezamenlijk te ondersteunen, maar om deze onafhankelijk te ondersteunen. In argumenten waarin de
redenen gezamenlijk worden aangevoerd ter ondersteuning van de conclusie, moeten alle redenen waar zijn
om het argument een goed argument te laten zijn.
Soms bieden argumenten redenen voor een conclusie die vervolgens, hetzij op zichzelf of om andere redenen,
wordt gebruikt om een verdere conclusie te ondersteunen. We kunnen dan een onderscheid maken tussen een
tussenconclusie en een hoofdconclusie.
Stappen voor het analyseren van een argument:
1. Zoek naar 'conclusie-indicatoren', d.w.z. woorden zoals 'zo', 'daarom', 'moet', 'kan niet', 'zou moeten'.
2. Zoek naar 'redenindicatoren', d.w.z. woorden zoals 'omdat', 'sinds'.
3. Als er geen 'conclusie-indicatoren' of 'redenindicatoren' zijn, kijk dan achtereenvolgens naar elke zin
en vraag: 'Geeft de rest van de passage extra informatie die me vertelt waarom ik dit zou moeten
geloven?' Als het antwoord is 'Nee', dan is deze zin geen conclusie. Als het antwoord 'Ja' is, is de zin
een conclusie.
4. Als geen van de zinnen in een passage een conclusie is, dan is de passage geen argument. Als ten
minste een van de zinnen in een passage een conclusie is die wordt ondersteund door een reden of
redenen in de rest van de passage, dan is de passage een argument.
3
, 5. Wanneer je een conclusie in een passage hebt gevonden, kan het je helpen om de passage te
herschrijven met de conclusie aan het einde, geïntroduceerd door ‘dus’. Lees deze herschreven
passage om te controleren of het logisch klinkt. Als dat zo is, kan je erop vertrouwen dat deze passage
een argument is.
6. Zoek naar redenen en tussentijdse conclusies in je herschreven passage. Denk na over de manier
waarop de redenen bij elkaar passen en probeer het argument op te schrijven in de juiste volgorde
van basisredenen via tussentijdse conclusies naar de hoofdconclusie. Maak je in dit stadium geen
zorgen over de vraag of de redenen waar zijn, of over het feit of ze de conclusie overtuigend
ondersteunen.
Niet vermelde veronderstellingen
Een zorgvuldige analyse van een argument kan aantonen dat iets als vanzelfsprekend wordt beschouwd, een
veronderstelling wordt gemaakt die de auteur niet expliciet heeft gemaakt. Maar natuurlijk, omdat de
veronderstelling niet wordt vermeld, kan dit het argument moeilijker te analyseren maken, dus moeten we de
gewoonte ontwikkelen om te zoeken naar niet-verklaarde veronderstellingen.
Andere ‘devices’ in redeneren
Analogieën of vergelijkingen
Onder de aannames die aan de redenering van iemand ten grondslag kunnen liggen, vinden we vaak een
aanname dat twee objecten of twee situaties of twee gevallen vergelijkbaar zijn, zodat we, wat we in het ene
geval ook concluderen, ook in het andere geval mogen concluderen. Soms zijn deze analogieën vrij expliciet.
Iemand kan bijvoorbeeld beweren dat dieren als mensen zijn, omdat ze pijn kunnen ervaren en emotionele
gehechtheden kunnen vormen, dus als we geen mensen zouden doden, zouden we ook geen dieren moeten
doden. In andere gevallen kan de expliciete bewering dat x is zoals y niet worden gemaakt, maar de redenering
biedt de analogie in de veronderstelling dat de twee vergelijkbaar zijn.
Het gebruik van analogie kan een krachtig hulpmiddel zijn bij het redeneren, omdat het ons kan herinneren aan
de behoefte aan consistentie. Als we accepteren dat x in alle relevante opzichten op y lijkt, moeten we
accepteren dat wat we over x kunnen concluderen, we ook over y moeten concluderen. Niet alle analogieën
zijn echter goede analogieën, omdat er belangrijke verschillen kunnen zijn tussen de twee dingen waarvan
wordt beweerd dat ze analoog zijn.
Toelichtingen
We hebben het gebruik van redenen in argumenten onderzocht, waarbij de reden een reden is om een
conclusie te ondersteunen. Een andere manier om dit uit te drukken is om te zeggen dat iemand in een
argument redenen geeft om te geloven dat iets waar is. Dit kan worden vergeleken met het geven van redenen
waarom iets is zoals het is, met andere woorden, iets verklaren dat al als waar is geaccepteerd.
Meer kenmerken van ethische argumenten
De componenten van argumenten - redenen, conclusies en veronderstellingen - en de dingen die in de laatste
paragraaf zijn besproken - analogieën en verklaringen - komen vaak voor bij redeneringen, zowel over ethische
kwesties als over onderwerpen zonder ethische of morele implicaties. De kenmerken die in dit gedeelte
worden besproken - concepten en principes - zijn ook kenmerken van redeneren in het algemeen, maar omdat
ze een zeer belangrijke rol spelen bij moreel redeneren, zullen we kijken naar specifieke voorbeelden van het
gebruik van morele concepten en morele principes.
Morele concepten
Een concept is een idee of een reeks ideeën die aan een bepaald woord of een bepaalde zin zijn gekoppeld. We
zouden bijvoorbeeld kunnen praten over het concept vrijheid, of het concept democratie.
Morele principes
Een principe is een algemene regel of aanbeveling die op een aantal specifieke gevallen van toepassing is. Een
bedrijf kan bijvoorbeeld werken op het principe dat er geen buitensporige tijd moet worden besteed aan het
nemen van beslissingen, op grond van het feit dat de meeste beslissingen vrij snel winstgevend zullen blijken te
zijn en dergelijke winst meer dan compenseert voor eventuele verliezen door een af en toe overhaaste
beslissing. Dit is natuurlijk geen voorbeeld van een moreel principe, maar morele principes hebben hetzelfde
kenmerk dat ze een aantal individuele gevallen omvatten. Ze kunnen in argumenten verschijnen als zeer
4
