Probleem 1 – Nature, nurture?
▶︎Deel A:
Leerdoel 1: Wat zijn de theorieën over nature en nurture?
Literatuur: Van der Horst, F., Lucassen, N., Kok, R., Sentse, M., Jooren, L., & Luijk, M.
(2020). Het gezin in historisch perspectief. In Opgroeien in het Hedendaagse gezin (pp.
34–40).
Pedagogische stromingen: humanisme, verlichting, romantiek
Het humanisme (ca. 1400-1650)
De humanistische opvoeding had als doel de vorming van een ‘klassieke’
homo universalis (= universele mens). Humanisten gingen daarbij uit van
de vrijheid van de menselijke wil.
▶︎Erasmus (1466-1536)
- Onderwijs voor jonge kinderen is belangrijk. Het liefst zo vroeg
mogelijk, om te voorkomen dat ze zouden vervallen tot onhebbelijk
gedrag.
- Hij legde de taak van de opvoeding (van zonen, over dochters sprak
hij niet) bij de vader, waar die taak in de middeleeuwen voornamelijk
bij de vrouw lag. Een moeder zou oog moeten hebben voor de
verzorging (o.a. kind borstvoeding geven), terwijl de vader
verantwoordelijk is voor de karaktervorming.
- Ook de taak van de onderwijzer was zeer belangrijk. Hij zette zich
sterk af tegen de heersende onderwijspraktijk gekenmerkt door
lijfstraffen en tuchtiging. Hij ging uit van nieuwsgierigheid en
intrinsieke motivatie van de leerling.
- In de opvoeding moest aandacht zijn voor beleefdheid,
bescheidenheid, ingetogenheid en nette manieren.
- Kinderen zouden vooral leren door imitatie, dus daarmee werd een
goede opvoedomgeving van het grootste belang.
De verlichting (ca. 1650-1800)
De verlichting gaat uit van de menselijke rede als criterium bij het
zoeken naar de waarheid. Kennis en rede zouden de mens kunnen
behoeden voor onwetendheid, bijgeloof, onbeschaafdheid en armoede.
Waar humanisten een onwankelbaar godsvertrouwen hadden, zien
verlichtingsdenkers God als veroorzaker van alles. God zou sinds de
schepping op geen enkele wijze ingrijpen in het proces van de
natuurwetten. Dit beeld van God als afzijdige schepper wordt ook wel
deïsme genoemd. De mens moest dus vertrouwen op eigen denken en
handelen en het eigen verstand; dit kon ook want de mens werd nu gezien
als van nature goed.
Verlichtingsdenkers hadden groot vertrouwen in de geestelijke
zelfstandigheid van de mens.
Voor de opvoeding moest er kennis zijn, maar ook een duidelijk
opvoedingsdoel.
▶︎Locke (1632-1704)
1
, - Het kind komt ter wereld als een tabula rasa, een ombeschreven
blad. Dit beeld van het onbeschreven blad komt overeen met
Erasmus’ beeld van een kind als ‘vormeloze klomp’.
- Hij verwierp het idee dat er aangeboren ideeën zijn of dat aanleg
zou bepalen hoever iemand het kon scheppen; hij ging uit van het
verkrijgen van kennis door ervaring.
- Niet de afkomst, maar de opvoeding telt.
- Het doel van opvoeding was het verwerven van vrijheid en
zelfbestuur. De opvoeding diende te leiden tot deugd,
godvruchtigheid, welgemanierdheid en kennis.
De romantiek (ca. 1800-1850)
- Kan worden gezien als een tegenbeweging, een reactie op de
verlichting.
- Er was ook aandacht voor diepere lagen van de menselijke ziel, voor
het irrationele en voor het onbewuste.
- Gekenmerkt door meer nadruk op gevoel en intuïtie i.p.v. op rede en
ratio. Hiermee was de maakbaarheid van mens en maatschappij
(zoals door verlichtingsdenkers betoogd) aan grenzen gebonden,
want die was naast de rede, ook afhankelijk van irrationele
gevoelens en motieven.
Verlichting Romantiek
Nadruk op mens als vrij individu, Het volk of de natie is een organische
onafhankelijk van de gemeenschap. eenheid i.p.v. slechts een verzameling
individuen. De mens als individu is in
zijn voortbestaan afhankelijk van de
gemeenschap.
Gaat uit van een opvoedbare en De mens is geworteld in zijn verleden.
maakbare mens.
Gaat uit van de volwassene die van Ook aandacht en waardering voor het
het kind gemaakt moet worden. kind op zich.
▶︎Rousseau (1712-1778)
- Verzette zich tegen de opvatting van de verlichting dat alleen kennis
en wetenschap vooruitgang voor de mens zouden bieden.
- Ging ook uit van de kneedbaarheid van kinderen, maar door de
mens zelf valt er weinig te sturen in de opvoeding (die kwam van
binnenuit) en er kan veel mis gaan.
- Het kind dient te leren door een natuurlijke opvoeding, door een
innerlijke stem die de opvoeding en ontwikkeling in de juiste richting
zou sturen. De taak van de opvoeder beperkt zich tot het
beschermen van het kind tegen de maatschappij.
- Positief mensbeeld: De mens wordt van nature goed (en niet zondig)
geboren.
- Negatief maatschappijbeeld en de invloed van cultuur is verderfelijk.
- Een kind kan niet geïsoleerd van de maatschappij leven.
- Centrale vraag voor Rousseau: Hoe wordt de mens gelukkig en kan
hij omgaan met de kloof tussen natuur en maatschappij? Morele
ontwikkeling: deugdzaamheid en zelfbeperking (verlangens
2
, beperken tot eigen mogelijkheden) kunnen voorkomen dat de mens
immoreel zal handelen.
- Doel opvoeding: optimale ontwikkeling van het kind en dicht bij de
onbedorven mens van de schepping blijven.
Locke Rousseau
Opvoeding tot welgemanierdheid. Beperking van ouderlijke interventies
en volgen van de natuurlijke
ontwikkeling van het kind.
Geloofde in de maakbaarheid en Er zijn maar beperkte mogelijkheden
opvoedbaarheid van kinderen. van opvoeding.
Het belang van de rede (of het Zag het ontwikkelen van de rede als
denkvermogen) is oneindig groot. Hij doel van de opvoeding.
zag de rede als middel tot opvoeding.
Het is belangrijk te constateren dat het mens- of kindbeeld veranderde:
van een kind dat (door de zondeval) van nature geneigd was tot het
kwade (volgens de reformatie en het humanisme), via een kind dat als
onbeschreven blad was (verlichting), naar een kind dat van nature juist
geneigd is tot het goede (romantiek/Rousseau).
Literatuur: Breeuwsma, G. (2008). Het naadje van de kous? Halfweg
ontwikkelingspsychologische kennis en pedagogische bemoeizucht. In Opvoeden als
Spiegel van de Beschaving (pp. 58–63).
Nature of nurture
Rousseau (1712-1778)
De kinderlijke natuur moest vrijheid gegund worden. Die vrijheid kon men
bereiken door het kind zo veel mogelijk in en met de natuur op te voeden.
Piaget (1896-1980)
- Invloedrijkste ontwikkelingspsycholoog ooit.
Hij zag ontwikkeling als een zichzelf ontvouwend proces, dat wel
afhankelijk was van input van buitenaf, maar door die input niet echt werd
bepaald en ook niet werd veranderd. Kinderen zouden in hun gedrag zelf
aangeven wanneer ze aan een nieuwe ontwikkelingsstap toe waren.
Volgens Piaget had het dan ook weinig zin om een kind aan te sporen een
ontwikkelingstap te zetten, als ze die stap (iets later misschien) vanzelf al
maken. Je won er namelijk niks mee, terwijl je het kind wel frustreerde in
zijn intrinsieke behoefte tot exploratie.
Hij probeerde met fenomenen als objectpermanentie, conservatie of
perspectief, de ontwikkeling van het denken in kaart te brengen en in
verband te brengen met verschillende ontwikkelingsstadia.
Watson (1878-1958)
- Aanhanger van het behaviorisme, dat in de jaren 1920/1930
opkwam in de VS.
Behavioristen waren overtuigd van de maakbaarheid van het kind.
3
