Taak 1 – stemmingsstoornissen
Bronnen: DSM-V (2013), Franken, Muris & Denys hoofdstuk 11 t/m 14 (2013), Nolen-
Hoeksema en Hilt (2009), Spijker en Claes (2014), Stahl (2013), Dols, Rhebergen, Eikelenboom
en Stek (2010) en Harten (2005) in Tijdschrift voor Psychiatrie.
1. Wat zijn stemmingsstoornissen? Classificatie van stemmingsstoornissen volgens
DSM-V & Wijzigingen ten opzichte van DSM-IV
Er zijn twee categorieën wat betreft stemmingsstoornissen:
o Stemmingsepisodes
o Stemmingsstoornissen
➔ Depressieve stoornissen
➔ Bipolaire stoornissen
Bipolaire stemmingsstoornissen
Bipolaire stemmingsstoornissen zijn recidiverende stemmingsstoornissen (vaak beginnend
in de vroege volwassenheid) en waarbij depressieve, manische, hypomanische en gemengde
episoden optreden, afgewisseld met perioden zonder symptomen. Bipolaire stoornissen
laten zich beschrijven in twee dimensies: polariteit (manie en depressie) en cycliciteit
(wisselende en recidiverende verloop). Bij een manie ziet men ontremming, met een
verhoogde stemming, zelfoverschatting en toegenomen activiteit en vitaliteit. Een lichte
vorm van manie wordt hypomanie genoemd, een toestand die geen grote beperkingen in
relationeel, sociaal of beroepsmatig functioneren met zich meebrengt. Bij een depressie is er
sprake van een remming met een gedaalde stemming, een negatieve kijk op zichzelf en een
verminderde activiteit en vitaliteit. Bij een manie ziet men juist ontremming met een
verhoogde, expansieve stemming, zelfoverschatting en een toegenomen activiteit en
vitaliteit. In ernstige gevallen kunnen beide een psychotische vorm aannemen.
,Verschil DSM-IV & DSM-V
In de DSM-V is de categorie
‘stemmingsstoornissen’ verdwenen en
worden de depressieve en bipolaire
stoornissen afzonderlijk behandeld.
Binnen de depressieve stoornissen zijn
enkele nieuwe varianten opgenomen,
zoals premenstrual dysphoric disorder,
disruptive mood dysregulation,
persistant depressive disorder. Er kan in
de DSM-V ook het een diagnose ‘met
psychotische kenmerken’ worden gegeven bij een lichte of matige vorm, in plaats van alleen
bij een ernstige vorm. Nieuwe kenmerken die zijn toegevoegd zijn: ‘with anxious distress’ en
‘with mixed features’. Het rouwcriterium is uit de DSM-V gehaald, dus mensen die in rouw
zitten, kunnen nu wel aan een depressie lijden.
Bij de bipolaire stoornissen zijn de wijzigingen beperkt gebleven. De criteria voor een
hypomane episode is wat strenger geworden. Er moet nu naast de stemmingsverandering
gedurende minstens vier dagen ook sprake zijn van een duidelijke stijging in activiteiten- of
energieniveau. Bij depressieve stoornissen zijn de criteria verfijnd.
Bipolaire I-stoornis -> depressief is geen vereiste meer
Voor de classificatie bipolaire I-stoornis zijn de criteria
voor een manische episode vereist. De manische
episode kan vooraf worden gegaan of worden gevolgd
door een hypomanische of depressieve episode. Je
kunt manische of depressieve episoden hebben, deze
depressieve episoden hoeven niet voor te komen.
Tijdens de manische episode kan de betrokkene aan
meerdere overlappende projecten beginnen, vaak
zonder enige voorkennis over het onderwerp. Vaak is
er sprake van een opgeblazen gevoel van
eigenwaarde (criterium B), variërend van grandiositeit,
die proporties van een waan aan kunnen nemen. De betrokkene kan complexe taken op zich
nemen, zoals een roman schrijven of publiciteit zoeken voor onpraktische uitvindingen.
Grootheidswanen (zoals een relatie hebben met een beroemd persoon) zijn niet ongewoon.
Een van de meest voorkomende kenmerken is een afgenomen behoefte aan slaap, wat
anders is dan insomnia (waarbij iemand wel wil slapen). De betrokkene voelt zich vaak
uitgerust en vol energie. Soms kan hij dagen zonder slaap en zonder zich moe te voelen. Het
spreken kan snel, dwingend, luid en moeilijk te onderbreken zijn. Spreken wordt soms
gekenmerkt door grapjes, woordspelingen, niet ter zake doende vermakelijkheden en
theatraal. De gedachtegang van de betrokkene is vaak zo gejaagd dat de gedachten sneller
gaan dan hij of zij kan spreken. Vaak is er sprake van gedachtevlucht, met plotselinge
,overgangen tussen de onderwerpen. Verhoogde afleidbaarheid blijkt uit een onvermogen
om onbelangrijke externe prikkels buiten te sluiten.
De verhoogde doelgerichte activiteit bestaat vaak uit overmatig plannen maken en
deelname aan veelvuldige activiteiten, waaronder seksuele, beroepsmatige, politieke of
religieuze. Mensen met een manische episode hebben vaak een verhoogde sociabiliteit
(graag contact maken). De expansieve stemming, overmatig optimisme en grandiositeit
leiden vaak tot onbesuisde acties als uitgaven, weggeven van bezittingen, roekeloos rijden of
onbezonnen investeringen. Tijdens een manische episode menen patiënten vaak dat zij niet
ziek zijn en geen behandeling nodig hebben, en verzetten zich daar hevig tegen. De
betrokkene kan zich anders gaan kleden of opmaken, en zich een meer flamboyante stijl
aanmeten. Sommige mensen kunnen zich vijandig gedragen en fysieke dreigementen uiten,
of gewelddadig of suïcidaal gedrag vertonen.
Criteria bipolaire I-stoornis (manische episode)
A. Een duidelijke periode van abnormaal en aanhoudend verhoogde, expansieve of
prikkelbare stemming en abnormaal en aanhoudend toegenomen doelgerichte
activiteit of energie, die minstens 1 week duurt en het grootste deel van de dag
aanwezig is bijna elke dag
B. Tijdens de periode van stemmingsstoornissen en verhoogde energie of activiteit, zijn
drie (of meer) van de volgende symptomen (vier als de stemming alleen prikkelbaar
is) in aanzienlijke mate aanwezig en vertegenwoordigen een merkbare verandering
ten opzichte van normaal gedrag.
1. Opgeblazen eigenwaarde of grootheidsideeën
2. Verminderde behoefte aan slaap (uitgerust na 3 uur slaap)
3. Meer spraakzaam dan normaal of druk om te blijven praten – spraakdrang
4. Vlucht van ideeën of subjectieve ervaring dat gedachten racen
5. Afleidbaarheid (aandacht getrokken door irrelevante externe stimuli)
6. Toename van doelgerichte activiteiten (psychomotorische agitatie)
7. Overmatige betrokkenheid bij activiteiten die een groot potentieel hebben
voor pijnlijke gevolgen
, C. De stemmingsstoornis is voldoende ernstig om een ernstige verslechtering van het
sociale of beroepsmatige functioneren te veroorzaken of om een ziekenhuisopname
noodzakelijk te maken om schade aan zichzelf of anderen te voorkomen, of er zijn
psychotische kenmerken.
D. De episode is niet toe te schrijven aan de fysiologische effecten van een stof
(medicijn).
E. (B). Het optreden van manische en/of depressieve episoden is niet beter te verklaren
door schizo affectieve stoornis, schizofrenie, schizofreniforme stoornis, een
waanstoornis of een andere gespecificeerde of ongespecificeerde psychotische
stoornis.
Opmerking: een volledige manische episode die optreedt tijdens behandeling met
antidepressiva maar blijft bestaan op een volledig syndromaal niveau voorbij het
fysiologische effect van de behandeling, is voldoende bewijs voor een manische episode en
daarom een bipolaire I-diagnose.
Bipolaire II-stoornis
Voor de classificatie van bipolaire II-stoornis zijn de criteria voor een huidige of eerdere
hypomanische episode, en de criteria voor een huidige of eerdere depressieve episode
vereist. De kernsymptomen en bijkomende symptomen zijn hetzelfde als bij een manische
episode, maar er zijn geen psychotische verschijnselen en opname is niet noodzakelijk.
Symptomen duren tenminste 4 dagen en gaan gepaard met een verandering van het
functioneren, maar veroorzaken geen significante beperkingen van het functioneren.
Voorwaarde voor deze classificatie is ook dat zich nooit een manische episode heeft
voorgedaan. De depressieve symptomen of de voorspelbaarheid door de frequente
afwisseling tussen episoden veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in
het functioneren; de symptomen van de hypomane episode doen dat niet!
Mensen met een bipolaire II-stoornis melden zich meestal voor behandeling tijdens een
depressieve episode, en klagen vrijwel nooit over hypomanie (in eerste instantie). De
recidiverende depressieve episoden zijn veelal frequenter en langduriger dan bij de bipolaire
I-stoornis. Een hypomanische episode
mag niet worden verward met de
enkele dagen durende euthyme
episode, waarin het energieniveau en
de activiteit zich herstellen.
De bipolaire II-stoornis is geen lichtere
variant van de bipolaire I-stoornis.
Mensen met type II ervaren meer
chroniciteit en blijven gemiddeld
langer in de depressieve fase. Een
veelvoorkomend kenmerk van bipolaire
II-stoornis is impulsiviteit.
