Samenvatting van alle hoorcolleges, werkgroepen, literatuur en jurisprudentie in 1 document van het vak Staatsrecht. Kort en duidelijk overzicht van de inhoudelijke kern van het vak. Afgerond met een 8.
Week 1 – De eeuw van de grondwet: constituties als basis voor duurzame
aanvaardbaarheid van overheidsgezag
De eeuw van de grondwet:
18e eeuw de Amerikaanse grondwet en hiermee de eerste moderne grondwet
19e eeuw werd de grondwet de basis voor politieke systeem in Europa en Latijns-Amerika
20e eeuw is de échte eeuw van de grondwet: exponentiele toename van grondwetten
Eén-documentsgrondwetten: bijna 100% van de landen
Wel constitutie maar niet in één document: Israël en Zweden
Geen geschreven grondwet: Nieuw-Zeeland (Constituition Act) en Verenigd Koninkrijk
(slending isolation: groeien over de jaren heen en wijsheid over de generaties)
Nederland:
De grondwet van 1814 -> Van Republiek naar constitutionele monarchie
De grondwet van 1815 -> Splitsing Eerste en Tweede Kamer
De grondwet van 1848 -> Parlementair stelsel
De grondwet van 1917 -> Algemeen kiesrecht en stelsel evenredige vertegenwoordiging
Nederland kent de grondwet redelijk goed, ondanks de wet tekst niet kennen
Groei van het aantal grondwetten:
Constitutionele transplantaties: grondwetten gaan op elkaar lijken en hebben geen
inrichting naar eigen geschiedenis of cultuur -> de liberale rechtsstaat exporteren vanuit het
westen naar de rest van de wereld
Nuancering: zelf iets wat je kopieert kan je eigen worden (Tushnet)
Resulteert in de ‘homo constitutionals’: het is voor de moderne mens vanzelfsprekend dat
de waarde van de liberale rechtstaat zijn vastgelegd in de grondwet -> men hoeft er niet op
gewezen te worden want het is inherent aan de waarde en normen van de constitutiemens
We zijn blind voor wat vanzelfsprekend is (Siedentop)
Drie verklaringen van de grondwetexplosie (Hirschl)
1. Ideëel verhaal
Het geloof in het constituitionalisme en limited government, dat het goed is.
2. Functioneel verhaal
De wereld bestaat uit markten en de grondwet leidt tot zekerheid over afspraken en
voorspelbaar overheidsgedrag wat leidt tot meer consumenten- en
productenvertrouwen (= credible commitments)
3. Strategische politiek verhaal
De grondwet is een instrument voor menselijke en politieke samenwerking
Andere verklaringen:
1. Innerlijke constitutie: gedeelde innerlijke moraliteit die wordt vastgelegd in de
grondwet wat ons aantrekt en in staat maakt het te delen (Rawls en Raz)
2. Collectieve intentionaliteit: creëren van institutionele werkelijkheden die de
grondwet verwezenlijken (Lennon)
Het is geen verhaal van maar een verhaal over de grondwet
,Hoe zorg je dat de grondwet wordt nageleefd?
In het verhaal van de grondwet schuilen de normen en de naleving. Een goede grondwet is
een verhaal dat we keer op keer moeten beleven en vertellen en bevestigen met ons gedrag,
waakhonden zijn een onderdeel maar niet het verhaal zelf (Laws)
De grondwet overal:
➔ Opkomst van staten: staten bestonden eeuwen voor grondwetten
➔ Opkomst van markten: economische effecten kunnen bijdragen aan politieke stabiliteit en
hoger bbp maar ook in economische crisissen stijgt het aantal grondwetten
➔ Opkomst van democratie: de drie democratiegolven van Huntington lopen niet gelijk met
de groei van het aantal grondwetten
1ste golf 1828-1926 -> daarna autoritaire regimes
2de golf 1943-1962 -> dekolonisatie
3de golf 1974-2007 -> democratie onder druk
Het beeld dat de groei van democratieën en grondwetten gelijklopen, wordt vertekend door de
opkomst van onvrije, hybride democratische systemen (illiberal democracies).
➔ Vanuit het recht:
Rechtstheorieën zijn zelfreferentieel: zoeken naar verklaringen over het recht met
argumenten vanuit het recht zelf
1. Fenomelogische theorie: positieve rechtsbronnen
2. Natuurrechtstheorie: reflectie van een groter idee (repositieve order)
➔ Van buiten het recht:
Memes: instituties niet alleen door culturele waarderingen van feiten en relaties
tussen personen overgedragen, maar die waarderingen woorden als ‘echt’
beschouwd (Dawkins )
De bron van de grondwet
Menselijke aard als bron:
(1) We zijn aangelegd voor samenwerking (sociale wezens en om te overleven)
(2) Samenwerking berust op twee pijlers
a. Vertrouwen
i. Het Dunar-getal 150: niet meer dan 150 stabiele relaties
We moeten elkaar blind kunnen vertrouwen (het is een interne factor,
niet externe factoren die dit belemmeren)
Kunstmatig vertrouwen: goden of de grondwet (verbeelde orde)
b. Erkenning
Ostracisme: we willen erbij horen want we kunnen niet zonder elkaar
overleven (de sociale dood)
Thymos: we willen erkend worden, maar niet volledig autonoom zijn
▪ Toekennen van waarde aan de persoon door rol in de gemeenschap
▪ Vrijheid is een vorm van erkenning
Evolutionaire revoluties:
1. Cognitieve revolutie: plannen, voorstellen, communiceren, specialiseren en
groepssamenwerking
2. Landbouwrevolutie: sedentair leven -> individuele leven verslechtert maar het
groepsleven verbetert -> hiërarchie binnen stammen (eerste fiduciaire instituties)
3. Soevereine staten: een groep mensen binnen een territorium, onder gezag van een
overheid, dat wordt erkend door andere staten (macht van de overheid reguleren)
,Legitimiteit:
1. Men gelooft in de waarden en de ordening van de regels (Weber)
2. Onze eigen waarde en onze eigen rol in een groep kennen in de vorm van een
geloofwaardig en aanvaardbaar verhaal (Fukuyama)
De grondwet: juridisch, economisch en politiek
Juridische definitie
(1) Geschreven constitutioneel recht (formele constitutie)
➔ Grondwet
(2) Buitengrondwettelijk constitutioneel recht (materiele constitutie)
➔ Organieke wetten: voeren opdracht van de grondwet uit
➔ Verdagen
➔ Het Statuut
➔ De wetsinterpretatiewet
(3) Ongeschreven constitutioneel recht (materiele constitutie)
➔ Jurisprudentie (wel ergens opgeschreven staan)
➔ Gewoonterecht: terugkerend gedrag en een rechtsovertuiging
➔ Conventies en gebruiken
Een grote-C-constitutie: een formeel en juridisch document dat zichzelf de status toekent
van hoogste wet en deze status beschermd
Een kleine-c-constitutie: het geheel van regels, gebruiken en afspraken die feitelijk bepalen
wie welke macht heeft, onder welke voorwaarden en met inachtneming van welke grenzen
Verschansing:
Rigide wijzigingsprocedure -> hogere status (Kelsen en Madison)
Flexibele wijzigingsprocedure -> het recht mee veranderen met de tijd (Jefferson)
Ideologische definitie
Het constitutionalisme: het geloof dat het goed is (limited government and rule of law)
De democratische rechtsstaat:
1. Roulerend en voorwaardelijk leiderschap rule of law: heerschappij van het recht
2. Legaliteit en onafhankelijke rechter
3. Machtenscheiding
4. Grondrechten
5. Onafhankelijke rechter
Functionele definities
Werkdefinitie: voorschriften die een rechts- en leiderschapssysteem van een land in het leven
roepen en normeren
1. Een wij: wie zijn wij, wie heeft welke rol, wie mag wat
2. Leiderschap en coördinatie van samenwerking
3. Rechtssysteem en recht
Kijken naar wat grondwetten doen (gedragregulering)
Grondwet is verbeelde orde om duurzaam grootschalige samenwerking mogelijk te maken
, Juridische effecten
Het schept een rechtssysteem
Algemene rechtsleer: het privaatrecht fungeert dus als basisrecht
Het is pre-constitutioneel: geldt altijd ook zonder publiekrecht
Recht is mensenwerk -> collectieve overtuiging -> gehoorzamen -> ook zonder overtuiging
leeft de grondwet voort zolang en minderheid zijn overtuigingen aan de meerderheid kan
opleggen via dwang -> alleen op lange termijn kunnen revoluties dit corrigeren
Effectiviteit van de grondwet
• Duurzaamheid: hoe ouder een grondwet, hoe hoger het bbp en hoe meer politieke
stabiliteit (alleen op lang termijn effectiviteit meten)
• Zelfhandhavend: wordt het nageleefd met weinig autoriteit?
• Nepconstituties:
VS: Strong
NL: Modest
Effectiviteit (Ginsburg en Huq)
1. Sociologische legitimiteit: mate van respect onder de bevolking
2. Politieke kanalisering: politieke conflicten vreedzaam oplossen
3. Controle over agency costs: voorkomen ambten resulteren in zelfverrijking
4. In welke mate worden via de grondwet waardevolle publieke goederen gecreëerd?
Economische effecten
De vrijmarkt economie door geen overheidsbemoeienis, want wanneer individuen eigen
belangen nastreven wat leidt tot collectieve welvaart (Adam Smith)
Marktfalen -> geen maximale welvaart -> overheidsingrijpen -> de markt zou niet bestaan
zonder recht en overheden
• Zonder overheid geen vrijemarkteconomie (Barry Weingast)
• Twee voorwaarden voor economische ontwikkeling (1) wetten die de markten
reguleren en (2) eigendomsrecht (Hirschl)
Vereist
1. Credible commitments
2. Gecombineerd met een rule of law
➔ Katalysator van vertrouwen
➔ Verlagen van transactiekosten
➔ Langere grondwet, meer corruptie
➔ Hoe kleiner het kiesdistrict, hoe meer corruptie
➔ Meerderheidsstelsel minder overheidsuitgaven, meer sociale voorzieningen
➔ Presidentiële systemen lagere overheidsuitgaven, kleinere omvang economie
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper sjoukjekraak. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,38. Je zit daarna nergens aan vast.
