Bestuur&Beleid, literatuur week 37: hoofdstukken 4 en 7 uit Hoogerwerf, A. (2014). Overheidsbeleid. Een inleiding in de beleidswetenschap. Den Haag: Wolters Kluwer, 9e druk.
Literatuur week 37 – Hoogerwerf 2014, Een inleiding in de beleidswetenschap
4. Beleidsvoorbereiding: het ontwerpen van beleid
4.1 vormen van voorbereiding
Beleid moet worden voorbereiden, en dit proces is de beleidsvoorbereiding = het proces van het
verzamelen en analyseren van informatie en het formuleren van adviezen met het oog op een te voeren
beleid.
Beleidsontwerp = als het gaat om een nieuw beleid of een ingrijpende verandering van een bestaand
beleid.
Ontwerpen = uitdenken, beargumenteren en formuleren van een beleid. Het is zowel een denkproces als
een machtsproces.
Wie is de ontwerper? Dit kan erg verschillen van geval tot geval. Het een individuele ambtenaar zijn of
een politicus. Het kan ook een team zijn, zoals een ambtelijke commissie of een extern adviesorgaan. Het
ontwerpen van een overheidsbeleid is een politieke of bestuurlijke activiteit.
Verschillende beleid die invloed hebben op keuzevrijheid bij het ontwerp:
- Beleid in medebewind of een autonoom beleid
- Nieuw beleid of een bijstelling van een bestaand beleid
- Strategisch beleid of eenmalige koerswijziging
- Operationeel of uitvoerend beleid
4.2 Maatstaven voor een goed ontwerp
Het doel van de ontwerper is een zo goed mogelijk beleid ontwerpen. Twee maatstaven die onder
verschillende namen het meest worden gebruikt om de kwaliteit van een beleid te beoordelen zijn:
- Rationaliteit of redelijkheid
= wanneer de redenering of argumentatie waarop het beleid berust meer houdbaar is, en dus meer
bestand is tegen gefundeerde kritiek.
- Legitimiteit of aanvaardbaarheid
= de aanvaardbaarheid van het beleid voor de betrokkenen. Het gaat daarbij om de mate waarin het
beleid door de betrokkenen als juist, gerechtvaardigd of althans aanvaardbaar wordt beschouwd en
ook wordt gesteund.
o Doelgroep (betrokkenen): personen en organisatie die het beleid bepalen, uitvoeren en de
mensen die het beleid zich richt.
Max Weber, drie vormen van rationaliteit
- Waardenrationaliteit = redeneringen over relaties tussen waarden en normen of tussen deze twee
en een beoordeling van de bestaande situatie.
- Doelrationaliteit = redeneringen over relaties tussen doeleinden en middelen.
Doelgerichtheid – wanneer de doeleinden weloverwogen zijn gekozen en de
middelen meer op het bereiken van de doeleinden zijn afgestemd.
Doeltreffendheid – wanneer het bijdraagt aan het bereiken van de gestelde
doeleinden.
Doelmatigheid – wanneer bepaalde baten met minder kosten worden bereikt of
naarmate met bepaalde kosten meer baten worden bereikt.
- Causale rationaliteit = redeneringen over de relatie tussen oorzaken en gevolgen.
De opvattingen over de criteria voor wenselijke beleidsdocumenten blijken erg te verschillen tussen
verschillende groepen. Denk hierbij aan beleidsambtenaren, volksvertegenwoordigers, ambtenaren,
Kamerleden en gemeenteraadsleden die allemaal ergens anders prioriteit hebben.
4.3 Acht stappen in het ontwerpproces
Het ontwerpen van een beleid is een proces dat men in verscheidene deelprocessen, fasen of stappen kan
indelen. Maar deze beschrijven maar tot op zekere hoogte hoe in het in de praktijk feitelijk gaat.
Ontwerpproces (8 stappen)
Normatieve uitgangspunt: het streven naar een zo rationeel en legitiem mogelijk beleid.
1
, Centrale empirische veronderstelling: een beleid heeft een grotere kans om rationeel en legitiem te zijn,
naarmate het berust op meer betrouwbare informatie over het beleidsprobleem, de oorzaken van
problematische situatie, de beleidsdoeleinden, de beleidsinstrumenten, de beleidsuitvoering en de
beleidseffecten.
Proces is cumulatief = bij elke stap zo veel mogleijk moet trachten te profiteren van de eerder gedane
stappen.
Stap 1: de analyse van de opdracht tot het ontwerpen van een beleid
- Voor welke beleidsvoerende organisatie het beleid moet worden ontworpen? Dit is van belang
omdat een gemeente bijvoorbeeld andere taken en bevoegdheden heeft dan een departement van
de rijksoverheid.
- Welke visie op het te voeren beleid in de opdracht tot uiting komt? Uitwerking in een doelboom
- Welke aanwijzingen de opdracht verder bevat (doelgroep, termijn en beschikbare financiële
middelen)?
- Hoe de beleidsvisie en de verdere aanwijzingen van de opdracht moeten worden beoordeeld?
o Zijn de veronderstellingen waarvan de opdrachtgever uitgaat houdbaar?
o Is de opdracht niet te eenzijdig of innerlijk tegenstrijdig?
o Verhoudt de opdracht zich harmonisch tot het bestaande beleid van de opdrachtgever en
van hogere instanties?
o Past de opdracht binnen de politieke, economische, ethische, financiële en juridische
randvoorwaarden zoals de opdrachtgever en de ontwerper die waarnemen?
Als één of meer van deze vragen ontkennend worden beantwoord, moet de
opdrachtgever dit reeds in deze fase aan de opdrachtgever melden, en zo nodig om een
wijzing vragen.
Stap 2: De analyse van de probleemsituatie
- Probleem = een verschil (afstand) tussen een maatstaf (beginsel of norm) en een voorstelling van
een bestaande of verwachte situatie.
- Breng de situatie in kaart, hierna kan de analyse zich richten op de maatstaven (normen en
waarden) aan de hand waarvan de situatie door de betrokkenen wordt beoordeeld.
- Confrontatie van de beschreven problematische situatie met de maatstaven. Daaruit moet een
omschrijving van het probleem komen (probleemdefinitie).
Alle betrokkenen hebben vaak uiteenlopende visies op het probleem, de ontwerper heeft dan de
keuze uit verschillende mogelijkheden
o Eén van de probleemdefinities
o Overkoepelende probleemdefinitie
o Bepaalde delen van één of meer probleemdefinities kiezen
Stap 3: De analyse van de oorzaken en gevolgen van de probleemsituatie
- Een doel is een bewust nagestreefd gevolg, een middel is een bewust gekozen oorzaak.
- De oorzaken en eventueel ook gevolgen kunnen in een causaal veldmodel schematisch worden
weergegeven.
- De oorzaken kunnen uit de volgende bronnen worden gehaald:
o Wetenschappelijke theorieën
o Beleidstheorieën = geheel van veronderstellingen dat aan een reeds bestaand beleid ten
grondslag ligt.
o Veldtheorieën = het geheel van veronderstellingen van mensen uit het beleidsveld.
- Causaliteit is er eigenlijk alleen indien tussen twee verschijnselen een samenhang bestaat, het ene
verschijnsel aan het andere verschijnsel voorafgaat en de samenhang niet uit een derde
verschijnsel kan worden verklaard.
Stap 4: Het formuleren van het einddoel
Zowel verbeeldingskracht als empirische kennis voor nodig. De ontwerper moet terugkijken naar de
eerder gezette stappen. De formulering van het einddoel moet voortbouwen op de analyse van de
opdracht, de analyse van de probleemsituatie en het causale veldmodel. De keus van het einddoel hangt
ook af van randvoorwaarden als:
- Is er voldoende politieke steun voor het einddoel?
- Past het einddoel binnen de bestaande regels of is er een nieuwe regeling voor nodig?
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper annemieket. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
