Diversiteit in de GGZ – Artikelen
Limburg-Okken & Sidali (2010) - Een anamneseprotocol
In dit hoofdstuk komt een anamneseprotocol geschikt voor Marokkaanse en
Turkse cliënten aan bod, om de belangrijkste punten die tijdens de intake
besproken dienen te worden te benoemen.
Uitgangspunten
Voor de eerste contacten met volwassen Marokkaanse en Turkse cliënten gelden
de volgende uitgangspunten:
Een goede vertrouwensbasis is de eerste vereiste, een intake bevat
daarom gemiddeld 1-3 gesprekken.
Bespreking van beroepsgeheim is belangrijk, omdat cliënten moeten
weten dat zij zonder schaamte en roddelen behandeld worden door de
therapeut.
Cliënten kunnen wat terughoudend zijn, dan is het fijn als de therapeut
zelf met naam en toe naam bepaalde problemen belicht en benoemt.
Houd er rekening mee dat de ziekte van de cliënt het gevolg kan zijn van
een ingrijpende migratiegeschiedenis.
Het is belangrijk kennis te hebben van: cultuur, religie, gebruiken, maar
eveneens van regelingen omtrent: uitkeringen, verblijfsvergunningen,
echtscheidingsregelingen en partnerherenigingsvoorwaarden in het
gastland.
Sommige aspecten zijn vooral van toepassing op eerste generatie-migranten.
Anamneseprotocol
Het protocol begint met de eerste begroeting en kennismaking en wordt gevolgd
door het uitvragen van het begin, de oorzaak en het beloop van de klachten en
de behandelingsverwachtingen van de cliënt. Vervolgens komt de levensloop aan
bod, met het herkomstland als beginpunt, de migratie als volgt en tot slot het
verblijf in Nederland.
In de wachtkamer
Het is cultureel gebruikelijk dat echtparen en familieleden in het openbaar vaak
gescheiden van elkaar zitten. Ook is het gebruikelijk dat een tolk, buur, familielid
of begeleider is meegekomen. Het is netjes om deze personen bij het eerste
gesprek ook mee uit te nodigen om naar binnen te gaan.
Vervolgens kan de hulpverlener erop wijzen dat in het vervolg een tolk
ingeschakeld kan worden en zijn eigen rol uitleggen en aankondigen dat hij in
het eerste gesprek veel vragen zal stellen.
De kennismaking
Het is aardig de cliënt te begroeten in zijn eigen taal en daarna aan te geven dat
je de taal verder niet beheerst. Het kan de cliënt op zijn gemak stellen om
interesse te tonen in de uitspraak en herkomst van zijn buitenlandse naam.
Klachten van de cliënt
Vaak worden de eerste klachten in somatische verwoordingen
gerepresenteerd. Vaak wijzen deze op depressieve klachten (lusteloosheid,
1
,gewichtsverlies, slecht slapen) of angstklachten (benauwend gevoel,
hartkloppingen, transpireren), vaak voor sociale controle.
Klachten van psychotische aard zijn lastig te differentiëren, omdat wat hier als
een waan of hallucinatie kan worden gezien, in een ander land heel normaal kan
zijn. In dit geval is heteroanamnese daarom een belangrijke aanvulling op de
anamnese: is er inderdaad sprake van een afwijking van de het gewoontegedrag
van de cliënt en van de populatienorm?
Het begin van de klachten
Door Marokkaanse cliënten worden vaak lichamelijke kwetsuren (ongeluk,
medische ingreep) of schrikreacties aangeduid als het moment van aanvang
van hun klachten (bijvoorbeeld slecht nieuws uit land van herkomst).
Ontoelaatbare emoties van angst, heimwee of verlating worden dan ineens
geactiveerd, zelfs als migratie en integratie tot dusver voorspoedig leken te
verlopen.
Als de cliënt een abstract geformuleerd antwoord geeft op de vraag hoe zijn
klachten zijn begonnen, kan het helpen concrete mogelijkheden te benoemen.
Vermoedens over oorzakelijke factoren
Vaak geloven (met name eerste generatie-)migranten in de invloeden van het
bovennatuurlijke. Het is belangrijk dit met respect en zonder oordeel uit te
vragen. Achterliggende gedachten hierover kunnen verder worden uitgevraagd.
Het beloop van de klachten
Het vragen naar het ziektebeloop kan belangrijke inzichten geven in mogelijke
achterliggende problematiek (heimwee, seperatieangst, homoseksualiteit, niet zo
snel weer een kind willen).
Vroegere medische en/of psychiatrische contacten
Waar is de cliënt al geweest? Weet hij wat de specialist toen gedaan heeft en
met welk doel?
Verwachtingen van het actuele consult
Heeft de cliënt zelf nog vragen? Hoe voelt hij zich neergezet door de hulpverlener
(als gek? Of zien anderen in zijn omgeving dat zo?)?
Somatische en/of psychiatrische familieanamnese
Vaak wordt er in families niet gepraat over ziekte en dood of wordt gedacht dat
Allah het vast zo heeft gewild.
Anderen identificeren zich met een familielid en hetgeen waar hij/zij aan
gestorven is.
Genogram ouderlijk gezin
In een genogram worden op overzichtelijke wijze gegevens van familieleden,
hun onderlinge relaties en belangrijkste life events verzameld, over drie
generaties.
Er wordt begonnen met vragen over de ouders in het herkomstland:
Nog in leven/waaraan gestorven? Wie verzorgt hen? Laatste contact?
Hoeveel/in welke vorm contact?
Enige/oudste kind in Europa? Belast met verantwoordelijkheidsgevoel?
Hebben ouders hun wensen geuit over uw terugkeer naar hen?
En volgen eventuele vragen over ouders die naar Nederland geëmigreerd zijn:
2
, Wanneer kwam uw vader naar Nederland? Hoe oud was u toen?
Wanneer migreerde uw moeder? En u? Zijn er nog familieleden
achtergebleven?
Volledige gezinshereniging?
En met betrekking tot de gezinssituatie:
Woont u bij uw ouders?
Stellen uw ouders bepaalde regels voor u op wat betreft het huwelijk,
vrijetijdsbesteding, financiën en religie?
Genogram migratiedata
Overzicht van de migratie: eerste generatie, gezinshereniging,
partnerhereniging.
Opleiding en arbeid in moederland
Veel vrouwen zijn ongeschoold na hun 16e naar Nederland geëmigreerd en waren
hier te oud waren voor het volgen van regulier onderwijs hier. Zij zijn vaak
afhankelijk van hun studerende en naar schoolgaande kinderen, wat leidt tot een
zekere rolomkering in de gezagsverhoudingen tussen moeder en kinderen.
Voor de jongeren geldt: hoe jonger de migratieleeftijd, hoe meer genoten
onderwijs. Dit kan ook tot rolomkeringen leiden: de oudste in het gezin met
normaliter het meeste gezag, kan door zijn of haar jongste broertje of zusje
voorbijgestreefd worden.
Het is belangrijk arbeidsomstandigheden uit te vragen:
Gezonde/ongezonde arbeidsomstandigheden
Discriminatie, roddels, onterechte beschuldigingen
Onderbetaling
Gedwongen worden tot arbeid die niet strookt met het geloof (varkens
slachten bijvoorbeeld).
Financiële situatie
Zijn er schulden of financiële zorgen met betrekking tot het onderhouden van
familie in Marokko/Turkije. Vaak verwachten familieleden dat we het in
Nederland zo goed hebben, dat ze raar opkijken als cliënten geen geld naar hen
op blijven sturen of hen niet heel vaak komen opzoeken.
Huisvesting
Veel mensen wonen samen met de hele familie in huis, met overbewoning als
veelvoorkomend gevolg.
Juridische zaken
Vraag naar belasting-, advocaten-, recepten- en verblijfsvergunningsbrieven.
Religie
Veel mensen voelen een sterke verantwoordelijkheid hun geloof zo goed mogelijk
te belijden. Dit kan veel psychische druk opleveren, met alle gevolgen van dien.
Huwelijk en seksualiteit
Informatieverschaffing over huwelijk en seksualiteit wordt vaak beschouwd als
een intieme en gevoelige kwestie. Een goede vertrouwensband is dan ook
vereist. Wees in de vragen hierover niet te direct:
Kende u uw man/vrouw al voor uw huwelijk?
Bent u familie van elkaar? En in welk opzicht?
3
