Inleiding Europees recht
Cursus coördinator: rebo.inleidingER@uu.nl
Werkgroep: m.e.cohenstuart@uu.nl
Essay schrijfopdracht in tweetallen (30%) vrijdag 31 mei 16:00
Eindtentamen (70%) 17 juni
Aantekeningen hoorcollege/werkgroep/workshop 1
Ontwikkeling van de EU: van EGKS naar EU
Fase 1: de eerste stappen
Hoe zijn we van de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal gekomen waar we vandaag
staan met de Europese Unie? Dan moeten we terug naar de Tweede Wereldoorlog (echter
waren hiervoor ook al plannen voor betere Europese integratie, dus het is niet alleen maar
het gevolg van WO2, het is wel zo dat WO2 de directe aanleiding was voor het vandaag het
bestaan van wat nu de Europese Unie is).
Grondidee van de EU: het creëren van vrede en veiligheid. Dit was de aanleiding om het
Europese integratieproces op te starten. Door 6 landen: West-Duitsland, Italië, Frankrijk en
de Benelux. Met deze 6 landen is het in het begin van de jaren 50 begonnen, met het idee
dat alle andere landen in Europa zich hierbij kunnen aansluiten.
Maar, hoe garandeer je vrede en veiligheid? Iedereen was het er wel mee eens, dat we die
oorlog op het Europees continent niet meer konden hebben, maar dan is de volgende vraag,
hoe doe je dat dan… hoe zet je nou iets op, wat echt succesvol kan zijn, ook op de lange
termijn, om oorlogen te voorkomen? In de tijd van WO2 was de natiestaten het probleem
geweest, want zij zorgden ervoor dat er elke keer die oorlogen kwamen. Dus je moest juist
die natiestaten onder controle zien te krijgen. Dus een van de ideeën was om een Europese
federale staat op te richten (vergelijkbaar met de VS in Amerika). Dit idee is het toch niet
geworden, het was niet haalbaar. We hebben voor een ander model gekozen
(Schumanverklaring) laten we nou heel praktisch kijken hoe je een oorlog kunt
voorkomen, oftewel, het idee was om nieuwe oorlogen simpelweg onmogelijk maken. Wat
je nodig hebt om oorlog te voeren zijn grondstoffen, de belangrijkste zijn kolen en staal. Dus
wat ze wilde doen was de productie van kolen en staal onder gemeenschappelijk beheer te
,brengen. Zo maak je het praktisch onmogelijk om oorlog te voeren. Heel snel was ook het
idee om dit met atoomenergie te doen (Euratomverdrag). Dit was dus echt het praktische
idee; wat heb je nodig om oorlog te voeren, en dat gaan we dan regelen (EGKS: ‘pooling van
grondstoffenindustrie). Een ander idee was om ook de economische banden tussen de
landen veel sterker te maken. Met andere woorden: veel meer de handel stimuleren tussen
de landen van wat later de EU zal worden. Want als die economische banden zo sterk zijn,
dan heb je weer een argument om geen oorlog te voeren. Dus doordat je economische
afhankelijkheden alleen maar groter worden dan maak je ook het risico van nieuwe
oorlogen kleiner (EEG: economische samenwerking & versterken van verbindingen tussen
landen + welvaart). Je had toen dus 3 internationale organisaties gebaseerd op 3 verdragen,
die allemaal bedoeld waren om nieuwe oorlogen te voorkomen. De EEG zou al snel de
belangrijkste van de 3 worden. Dit was de situatie in 1957/1958.
Wat zijn de effecten hiervan: in de eerste plaats moest de samenwerking a-politiek zijn. De
samenwerking moest niet onderworpen worden aan politieke gevoeligheden. Het idee was
dat binnen het samenspel van die gemeenschappen, dat daar geen belangrijke politieke
beslissingen werden genomen. De belangrijke politieke beslissingen bleven nationaal. Dus
bijvoorbeeld de hele inrichting van de welvaartsstaat bleef nationaal, de EU zou alleen maar
gaan over die a-poltieke onderwerpen. Het idee was ook, als we hier nou eens mee
beginnen, dan wordt het vanzelf meer (spill-over-effect). Je begint klein en concreet, maar
als snel komen er steeds meer onderwerpen in beeld. Maar in de tijd waarin we nu leven is
het ook wel problematischer geworden en lopen we tegen de nadelen aan van deze
modellen. Dit brengt ons naar de volgende fase.
Fase 2: jaren 1990-2004
Dit is de fase waar er ontzettend veel is gebeurd. 1990: hereniging van Duitsland. Niet alleen
West-Duitsland lid van de EU, maar Duitsland als geheel. Dit was het begin van een enorme
uitbreiding. In 1992 hebben we ook een uitbreiding gehad tot 2013 dat was het hoogtepunt
van de uitbreidingsronde toen Kroatië toetrad tot de Europese Unie en daarmee het 28 e land
van de EU werd. Van 12 in 1992 tot 28 in 2013. Een enorme uitbreiding die ook politiek van
belang was. Er werd daarmee ook een einde gemaakt aan de situatie die sinds de 2 e
wereldoorlog had bestaan (de twee machtsblokken die we hadden). Naast die uitbreiding
hebben we ook ontzettend veel nieuwe terreinen van EU-recht gezien. En daarin is het
verdrag van Maastricht van 1992 in werking getreden in 1993 van cruciaal belang. We
kregen toen ook die politiek-gevoelige terreinen (door het verdrag van Maastricht);
strafrecht, migratiebeleid en de gemeenschappelijke munt (=verbreding). Dit was de periode
waarvan we dachten, he, nu ziet Europa er anders uit en dat moet ook betekenis hebben
voor hoe wij de EU inrichten. Sterker nog, het hele concept ‘Europese Unie’ kwam uit het
verdrag van Maastricht. Ook de grondslag van de EMU ligt in het verdrag van Maastricht.
Naast de nieuwe terreinen kwam er ook een verdieping in de terreinen die er al waren;
intensievere samenwerking op bestaande terreinen. 1992 was het jaar van de voltooiing van
de interne markt. Bijvoorbeeld diplomaerkenning is een voorbeeld van dat
verdiepingsproces van de EU zou je kunnen zeggen, het was een bestaand terrein, het was
gewoon de interne markt, maar als je ook iets aan diplomaerkenning doet, is dat wel heel
,veel meer dan alleen maar zeggen jij hebt als werknemer toegang tot een ander land om
daar werkzaam te zijn. diplomaerkenning maakt dat ook daadwerkelijk mogelijk.
De EU Vandaag
De middenperiode was de grootste transformatie, en ook wel de versterking van de EU, als
je verbreding, verdieping en uitbreiding naast elkaar legt, dan zijn het alle 3 bewegingen die
hebben geleid tot een enorme versterking van de EU en ook van het EU-recht. Waar staan
we nu vandaag dan? 2004 was het jaartal waarin de Europese Grondwet werd aangenomen,
het idee dat we weer een nieuwe stap zouden zetten in de Europese integratie, dat verdrag
werd als een Grondwet gepresenteerd is afgeschoten, dat is er nooit gekomen en dat luidde
een nieuwe periode in waarin we van crisis naar crisis zijn gehobbeld. De eerste crisis waar
we nu in zitten is de vergroeningscrisis. Sommige maatregelen worden wel genomen, zoals
het reparatierecht, maar andere zoals die natuurbeschermingswet (die eigenlijk veel meer
betekenis zou hebben gehad) staan nu in de koelkast. Dan komt die hele politieke
constellatie om de hoek kijken. We weten dat het klimaat onder druk staat en dat het
belangrijk is, maar we slagen er toch niet goed in om daarvoor goede maatregelen vast te
stellen. Ook migratie is een belangrijk issue wat nu weer speelt. Ook hier moet iets gebeuren
en zit je in het hart van het Europese recht omdat we daar dus Europese regels voor hebben.
Daarnaast hebben we de oorlog die weer terug is op ons continent, de EU probeert daar wel
wat te doen, maar daar is nog steeds een grote zwakte dat ons buitenland- en
veiligheidsbeleid heel sterk nationaal is. Dat zie je ook, want veel lidstaten hebben
verschillende opvattingen over hoe we Oekraïne moeten steunen. Dit is dus ook zo’n dossier,
wat meer verdeeldheid laat zien in Europa, dan eensgezindheid, dus je zou dat ook een soort
crisis binnen de EU kunnen noemen. De laatste crisis is ook wel de rechtsstaatcrisis, waarbij
landen en in de eerste plaats Hongarije waar ernstige rechtsstaatproblemen zijn. Maar
eigenlijk heeft Nederland dit ook een beetje als je kijkt naar de toeslagenaffaire en wat er in
Ter Apel gebeurt. Dat mechanisme van Europese samenwerking wordt lastiger omdat er
zulke zware rechtstatelijke problemen in de EU zijn.
, Waarom Europees recht? De EU als apart rechtsgebied, wat betekent het voor een jurist
om hierbij betrokken te zijn?
EU-recht als integraal onderdeel nationaal recht; in de verschillende rechtsgebieden
verdwijnt bijna het onderscheid tussen het Europese en het nationale recht. Dat is
een voortvloeisel vanuit de jurisprudentie van het Hof van Justitie waarin het Hof
heeft gezegd ‘het EU-recht is niet gescheiden van de nationale rechtsorde, maar is
daar juist volledig in geïntegreerd.
EU-recht als bron van rechten en verplichtingen; Door deze volledige integratie van
Europees recht in de nationale rechtsorde, is het EU-recht dus ook een directe bron
van rechten en verplichtingen. Bij de algemene verordening gegevensbescherming
zie je dit heel sterk (op je lokale voetbalclub). Zo zie je hoe dichtbij het Europese
recht kan komen en rechten kan geven aan individuen, burgers, bedrijven maar ook
dus verplichtingen.
“Decentrale” toepassing EU-recht; je zou de EU als een soort regulieringsmachine
kunnen noemen, er komt heel veel regelgeving vanuit de EU, maar de EU is zelf niet
een handhavingsmachine. De handhaving/toepassing van het Europese recht
gebeurd door en in de lidstaten. Dit idee wordt ook wel een soort asymmetrische
trias politica genoemd. In het Europese recht zit er een soort onevenwichtigheid in,
de wetgevende macht die dus heel sterk Europees is geworden, we noemen al de
natuurherstelwet, daar zie je dus een hele sterke Europeanisering, daar zie je dus
wetgeving uit het Europese niveau getild worden, maar de bestuurlijke toepassing
bijvoorbeeld, en de toepassing door rechters, dat gebeurd nationaal. Dus als je dan
kijkt wat is nou de bestuurlijke macht en wat is de rechterlijke macht in de EU, dan
kijken we helemaal niet zo naar Europese steden, maar juist naar Utrecht
bijvoorbeeld.
Europees recht als apart rechtsgebied
‘Integration through law’ aanpak; het recht is het kerninstrument voor hoe wij de
Europese Unie vormgeven. Hoe wij omgaan met Europese integratie, daar is het
recht het middel voor. Het recht is dus het middel, niet politieke onderhandelingen,
maar juist het recht en vandaar dat het Hof ook zo’n stevige positie heeft, vandaar
dat wetgeving zo voor de vormgeving van de EU, dus hoe wij de EU inrichten, is
vooral ook een rechtsvraag. Dit noemen we dan Integration through law. We
gebruiken het recht om die doelen van Europese integratie te bereiken. Meer dan
andere reguleringsinstrumenten of beleidsinstrumenten, het is vooral het recht,
wetgeving, rechtspraak als kernonderdelen om dat Europese integratieproces vorm
te geven.
Eigen systeem, waarden, regels en juridische terminologie; dit heeft geleid tot een
eigen rechtssysteem met eigen waarden, beginselen, regels en ook eigen juridische
terminologie. Dit is wel eens lastig. De terminologie die we kennen past niet altijd 1
op 1 bij hoe we dat in het EU-recht doen.
Hof van Justitie van de Europese Unie als ‘rechtsmaker’; het HvJ EU is het
Luxemburgse hof, is het speciale EU-hof.
