Hoorcollege aantekeningen Inleiding criminologie 2019
1 Wat is criminologie?
2 De hedendaagse angstmachine? Criminaliteit en media
3 Criminaliteit en straffen binnen het Nederlandse strafrechtssysteem
4 Vermogenscriminaliteit en sociale ongelijkheid (leeftijd, klasse, etniciteit en gender)
5 Witte boorden criminaliteit & state(-corporate) crime
6 ‘Gendered crime’ & victimisatie in de transnationale seksindustrie
7 Securitization & surveillance
8 Responsiecollege
1
,Hoorcollege 1: Wat is criminologie?
Organisatorisch:
De toetsstof bestaat uit de hoorcolleges en het boek. De werkcolleges worden getoetst in de
paper, maar de documentaire die wordt behandeld in het werkcollege is wel toetsstof.
Het tentamen wordt digitaal afgenomen.
Wat bestudeert de criminologie?
Criminologie houdt zich bezig met criminaliteit in de breedste zin van het woord. Hierbij
worden vier belangrijke vragen bestudeerd:
1. Wat is strafbaar gedrag en wat niet? Daarbij wordt ook gekeken naar hoe dit verandert in
de tijd en per plaats.
2. Wie overtreedt de regels en wie niet? Hierbij staat dus ‘de crimineel’ centraal.
3. Hoe wordt er op criminaliteit gereageerd? Er wordt gekeken naar de reactie op criminaliteit
door de overheid en de samenleving en hoe dat wordt georganiseerd.
4. Wie zijn de slachtoffers van criminaliteit? De criminologie kijkt ook naar degenen die
slachtoffer worden van criminaliteit.
Criminologie is een objectwetenschap. Daarmee wordt bedoeld dat er een object is
(criminaliteit) dat vanuit verschillende disciplines wordt bestudeerd. Criminologie is namelijk
een multidisciplinair vakgebied dat haar methoden en kennis ontleent uit andere disciplines,
zoals antropologie, biologie, economie, politicologie, psychiatrie, psychologie, sociologie en
rechtsgeleerdheid. Criminologie kijkt zowel op micro, meso en macro niveau.
Er zijn een aantal aandachtsgebieden binnen de criminologie:
Beschrijvende criminologie (criminografie). Wat is strafbaar en wat niet?
Etiologie (leer der oorzaken). Wat veroorzaakt crimineel gedrag?
Criminaliteitspreventie (als reactie). Hoe reageren we op criminaliteit?
Penologie (leer der straffen). Het bestuderen van straffen die verbonden worden aan
criminaliteit.
Victimologie (slachtofferkunde). Het bestuderen van slachtoffers van criminaliteit.
Samengevat is criminologie dus:
‘at its widest and most commonly accepted [it] is taken to be the study of crime,
criminals and criminal justice’ (Carrabine et al 2014: 2)
Een wetenschap die betrouwbare en precieze kennis wil leveren over criminaliteit,
mensen die misdaden plegen en hoe daarop wordt gereageerd.
Multidisciplinair, onafhankelijk & kritisch. Er wordt gekeken vanuit verschillende
disciplines, waarbij niet alleen telt wat volgens de wet strafbaar is.
In oorsprong is criminologie een toegepaste wetenschap: de overheid stuurt de
agenda!
Verwerkingsopdracht:
Je ziet hier verschillende situatie die zijn afgebeeld. Moet de criminologie dit bestuderen en
waarom?
1. Inbraak (vermogenscriminaliteit) is een vorm van high impact criminaliteit. Er wordt
hier veel aangifte van gedaan. Het gaat om crimineel gedrag, dus kan er bijvoorbeeld
onderzoek worden gedaan naar de oorzaken, preventie, welke straf het beste past,
etc.
2. Graffiti valt onder vandalisme en is strafbaar. ‘‘Crime pays’’: Levert crimineel gedrag
iets op? Vanuit de criminologie kan onderzoek worden gedaan naar de oorzaken,
preventie en de straffen die op dit moment gelden. Zijn die effectief?
3. Serie Dexter: waarom plegen mensen criminaliteit? Ook komt hierin de belangrijke rol
van de media in terug.
2
, 4. Zijn medische fouten crimineel? Dit betreft vooral de crimes of the powerful. Mensen
in hogere posities hebben vaak meerdere middelen om daden te verhullen, waardoor
het minder snel aan het licht komt. Het is belangrijk om hier onderzoek naar te doen,
om er wat over te weten te komen.
5. Witte boorden criminaliteit. Ook hier komt criminaliteit voor. Dit is het studiegebied
van de corporate crime.
6. Wat is crimineel gedrag en hoe reageren we daarop? Opkomst ‘green criminology’
Er komt steeds meer aandacht voor de natuur en dieren in de criminologie. Er
worden discussie gevoerd over of bijvoorbeeld milieuschade onder criminaliteit valt.
Wanneer is iets ‘crimineel’? Wat is criminaliteit?
Of iets crimineel is, is afhankelijk van de definitie. Er worden veel verschillende definities van
‘criminaliteit’ gehanteerd:
strafrechtelijke definitie
sociologische definitie
mensenrechterlijke definitie
kritisch criminologische/sociaal constructivistische definitie
Social harm definitie
Op het tentamen moet je deze definities kennen en kunnen toepassen op een casus.
Strafrechtelijke definitie van Tappan:
‘an intentional act or omission in violation of criminal law (statutory and case law), committed
without defence or justification, and sanctioned by the state as a felony or misdemeanor.’
Volgens deze definitie is criminaliteit dus is alles wat tegen de wet is.
Strafrechtelijke definitie van Bonger:
‘Misdaad is:
1. een ernstige anti-sociale handeling, waarop
2. de Staat door toevoeging van een leed (straf of maatregel) bewust reageert’.
Dit gaat dus nog een stap verder dan de definitie van Tapan. Een handeling moet niet alleen
tegen de wet zijn, maar er moet ook nog een reactie van de overheid op volgen. Hierdoor
wordt het studiegebied dus verkleind.
Op deze strafrechtelijke definities kwam kritiek. Criminaliteit zou dan namelijk alleen
handelingen betreffen die volgens de wet strafbaar zijn. De wetten worden echter gemaakt
door mensen met veel macht. Als we alleen die handelingen bestuderen, zouden er veel
dingen missen. Een voorbeeld hiervan is de ernstige milieuvervuiling van Shell in de jaren
negentig. Van belang is ook dat wetten door de tijd heen veranderen. Wat we nu als
crimineel zien, kan anders zijn dan vroeger of in de toekomst.
Sociologische definitie van Sellin:
Deze definitie neemt afstand van het strafrecht. ‘Criminaliteit is maar één van de vele
vormen van regelovertredend gedrag’ Criminaliteit moet gezien worden als sociologisch
probleem. Er moet dus op zoek worden gegaan naar afwijkend gedrag van de heersende
‘norm’ (deviant gedrag).
Deze definitie is dus een verbreding ten opzichte van de strafrechtelijke definitie. Er wordt
niet alleen naar de wet gekeken, maar ook naar (ander) gedrag dat afwijkt van de heersende
norm.
Mensenrechterlijke defintie van Schwendinger & Schwendinger:
Volgens deze definitie is gedrag crimineel wanneer er mensenrechten door worden
geschonden.
‘individuals who deny these rights to others are criminal’
en:
3
,‘(…) imperialsm, racism, sexism and poverty can be called crimes according to the logic of
our argument.’
Deze definitie is nog breder dan de sociologische definitie, omdat ook handelingen van de
overheid erbij worden betrokken. Het probleem hierbij is echter dat ook mensenrechten
worden gemaakt door mensen met macht. Mensenrechten zijn dus erg politiek beladen. Ook
niet iedereen is het altijd eens met de inhoud van de universele mensenrechten en per land
kunnen de opvattingen hierover verschillen.
Kritisch criminologische/sociaal constructivistische definitie:
Hoe komt het dat bepaald gedrag gecriminaliseerd wordt en ander gedrag niet? De kritisch
criminologische defintie gaat ervan uit dat definities maakbaar zijn.
‘Social groups create deviance by making rules whose infraction creates deviance, and by
applying those roles to particular people and labeling them as outsiders.’ (Becker)
‘Crime (…) is behavior so defined (…) by the agents and activities of the powerful’ (Walklate)
Criminaliteit ontstaat dus door het maken van de definitie van criminaliteit. Daardoor wordt
bepaald gedrag strafbaar. Ook hierbij is belangrijk dat mensen met macht vaak bepalen wat
strafbaar is en wat niet. Criminaliteit wordt hierbij gezien als een sociaal construct dat tot
stand komt door overeenstemming over wat crimineel is.
Abolitionisme van Hulsman:
‘Categories of ‘crime’ are given by the criminal justice system rather than by victims of
society in general. This makes it necessary to abandon the notion of ‘crime’ as a tool in the
conceptual framework of criminology. Crime has no ontological reality [and…] is not the
object but the product of criminal policy.’
Volgens deze visie bestaat criminaliteit dus niet echt. Het is iets wat wij zo hebben genoemd
en zelf hebben bedacht. We hadden niet eerst criminaliteit en daarna wetten en beleid, etc.
Volgens Hulsman hebben we beleid gemaakt en daarmee hebben wij criminaliteit zelf
gecreëerd.
Social harm definitie van Hillyard & Tombs:
Bij de social harm definitie wordt criminaliteit gezien als een juridisch construct dat tot stand
komt door machtige mensen. De kritiek van deze definitie is dat dit te veel enkel op mensen
is gericht! Er moet ook naar andere vormen van ‘harm’ worden gekeken, zoals tegen het
milieu, dieren, etc. Deze definitie gaat dus verder doordat criminaliteit ook kan bestaan uit
harm tegen niet menselijke actoren. Het lijkt op de Mensenrechterlijke definitie, maar gaat
verder.
Samengevat is wat onder crimineel gedrag valt, dus afhankelijk van de definitie van
criminaliteit die wordt gebruikt. De definitie van misdaad is bovendien afhankelijk van de
context (tijd en plaats) waarin het plaatsvindt. Denk bijvoorbeeld aan internetcriminaliteit;
vroeger bestond deze criminaliteit nog niet. Ook kunnen opvattingen over wat wel/niet onder
criminaliteit valt per land verschillend zijn.
Criminaliteit wordt, kortom, sociaal geconstrueerd in interacties tussen daders, slachtoffers,
omstanders & functionarissen (dit is belast met sociale controle)...die binnen een specifieke
context (tijd, plaats) betekenis geven aan bepaald gedrag
Vaak komt hier een tentamenvraag over! Aan de hand van een casus: met welke defintie kun
je de casus het beste bestuderen en waarom? Denken bijvoorbeeld aan of het al in de wet
staat of (nog) niet?
Verwerkingsopdracht:
Plaatsgebondenheid
1. Bedenk een voorbeeld van gedrag dat elders strafbaar is maar (nog) niet hier in NL
vreemdgaan, kauwgom op de grond gooien, homoseksualiteit, cannabis gebruik.
4
, 2. …en van gedrag dat in NL strafbaar is, maar elders niet inbreker neerschieten,
wapenbezit, binnen roken in de horeca, appen op de fiets, etc.
Tijdgebondenheid
3. Bedenk een voorbeeld van gedrag dat vroeger in NL strafbaar was, nu niet meer
homoseksualiteit.
4. …en van nieuwe vorm van strafbaar gedrag illegaal downloaden, boerkaverbod,
appen op de fiets, wraakporno, rondhangen door jongeren.
Strafbaarheid heeft vaak te maken met ontwikkelingen binnen een samenleving die tot
nieuwe wetten leiden.
Wie is (de) crimineel?
Etiologie oorzakenleer van crimineel gedrag. Waarom pleegt iemand crimineel gedrag en
iemand anders niet?
De eerste criminologen (19e eeuw) zijn positivisten. Klassieke stromingen en
wetenschappers (zoals Beccaria) bestonden al eerder, maar toen konden we nog niet echt
spreken van een onafhankelijke discipline van criminologie. De eerste echte criminologen
hielden zich vooral bezig met de vraag hoe een crimineel anders is dan ‘normale’ mensen.
Ze zochten naar bevestigende/positieve eigenschappen die criminelen anders maken dan
gewone mensen. Dit kon volgens hen dus worden vastgesteld door bepaalde
eigenschappen. Volgens hen kon je hetgeen dat mankeert aan criminelen fixen met behulp
van experts, zoals psychologen, etc. Mensen zijn in hun visie dus rehabiliteerbaar en de
wereld is dus maakbaar.
Ze vragen zich af: hoe is de crimineel anders dan ‘gewone’ mensen? Hierin zijn twee visies
te onderscheiden:
Biologische visie (Lombroso, Italiaanse school): De menselijke ontwikkeling bestaat
uit stappen van vooruitgang die leiden tot steeds betere eigenschappen. Criminelen
zijn eigenlijk een stap terug in de evolutie (een evolutionaire terugval=actavisme).
Volgens deze visie zou dit zichtbaar zijn en tot uitdrukking komen in zichtbare
eigenschappen, zoals bijvoorbeeld een hoog voorhoofd, een terugvallende kin, hoge
jukbeenderen, lange armen en benen, etc. De kritiek hierop was dat de verrichte
onderzoeken geen goede steekproef betreft, omdat alleen mensen uit de gevangenis
zijn gebruikt, waardoor het is niet representatief is voor de rest van de samenleving.
Sociologisch visie: Er wordt vooral gekeken naar omgevingsfactoren die leiden tot
crimineel gedrag, zoals opvoeding, vriendenkring, school, wijk, etc. (Quetelet, Franse
school, Chicago School, USA).
De oorzaken van wat leidt tot crimineel gedrag wordt dus vanuit verschillende disciplines
gezocht.
Wie is het slachtoffer?
In criminologie bestaat de neiging om op een bepaald ‘soort’ dader te richten (criminological
gaze). Dat zien we vaak bij corporate crime; deze rijke en machtige mensen belanden vaak
niet in de gevangenis. Ook bij vrouwen zien we dit terug; vrouwen werden een lange tijd
vaak niet betrokken bij criminologie. Ook hebben we ons lang beziggehouden met jongeren
en minderheidsgroepen. Dit komt omdat dit vooral zichtbare criminaliteit is en dus makkelijk
kan worden onderzocht. We vinden bepaalde soorten daders waarschijnlijker. Er zijn echter
ook daders die minder zichtbaar zijn, waar veel minder aandacht voor is geweest.
Dit geldt ook voor het slachtoffer! (ideal victim). Er wordt minder aandacht besteed een jonge
mannen, terwijl die vaak ook slachtoffer zijn van bijvoorbeeld uitgangsgeweld.
Hierdoor is een criminologische tunnelvisie ontstaan: ‘jonge mannen uit arbeidersklasse zijn
daders; (oudere) vrouwen (& kinderen) zijn slachtoffers’.
Vertekeningen in onze verbeelding van ‘de crimineel’:
Deze vertekeningen in onze verbeelding van wie wel of geen crimineel is en wie wel of geen
slachtoffer is, heeft te maken met:
5
