Hoofdpunten Visies op de GGZ
Hoofdpunten Visies op de GGZ
PowerPoint 1
Huidige visie GGZ-agoog / Social Work
Herstelgericht werken / Herstelgerichte benadering
1. Herstel is datgene wat de cliënt doet en niet de hulpverlener. Het vraagt een actieve
houding van de cliënt. De hulpverlener helpt daarbij.
2. Het gaat om het verminderen van klachten, het weer beter kunnen functioneren. Het
volledig verdwijnen van alle klachten hoeft niet altijd het doel te zijn.
3. Het is een proces van vallen en opstaan. Het kost tijd, aandacht en focus. Herstel is geen
rechte lijn.
Vier aspecten van herstel
Van der Stel onderscheid vier aspecten van herstel:
1. Klinisch herstel
- Klinisch herstel betreft het op de remissie van symptomen en zo mogelijk op genezing
gerichte werk van hulpverleners en behandelaren.
o Somatische, psychologische en farmacologische interventies vallen onder deze
categorie.
o Ze dragen allemaal bij aan het voorkomen van terugval of ontwenning.
2. Functioneel herstel
- Het herstel van psychische functies die als gevolg van de aandoening zijn verminderd of
aangetast, of niet goed zijn ontwikkeld.
o Van der Stel duidt hier in het bijzonder op de hogere executieve functies.
Bijvoorbeeld: zelfbeheersing, kunnen maken van plannen, zichzelf
kunnen motiveren, de zelfspraak etc.
o Barkley geeft hiervan een goede indeling: de executieve functies liggen aan de
basis van de zelfregulatie.
Zelfregulatie = het vermogen om contact te kunnen leggen met onszelf,
met onze emoties, gevoelens, gedachten, behoeften, neigingen,
motivatie en ons gedrag. Tegelijkertijd houdt het ook in dat men daar
afstand van kan nemen en bewaren. Dat schept de mogelijkheid om op
je eigen psyche en het gedrag dat daarmee samenhangt, invloed uit te
oefenen.
o Herstel van executieve functies, waardoor mensen meer greep krijgen op
zichzelf en daardoor beter (met anderen) hun doelen kunnen bereiken, is veelal
een lang leerproces.
o Functioneel herstel kan plaatsvinden als er van klinisch herstel geen of slechts
partieel sprake is.
o Deels zijn er allerlei interventies beschikbaar.
Bijvoorbeeld: de aantasting van de werkgeheugenfunctie in relatie tot
een psychische stoornis.
Trainingen van het werkgeheugen bevorderen functioneel
herstel en dragen tevens bij aan de kans op klinisch herstel.
o Een voorbeeld buiten de psychiatrie betreft: logopedie, fysiotherapie en
ergotherapie.
Alle vormen zijn gericht op herstel van (psycho)motorische functies na
een beroerte.
1
, Hoofdpunten Visies op de GGZ
3. Persoonlijk herstel
- Persoonlijk herstel betreft het zelf betekenis kunnen verlenen aan datgene wat in het
verleden is gebeurd en het stap voor stap meer greep krijgen op het eigen leven, in
verleden, heden en toekomst.
o Het gaat om de eigen wil tot herstel en het zelf doelen stellen.
Belangrijke, zo niet essentiële, voorwaarden voor herstel.
o Voor mensen die een langdurende aandoening hebben en het risico lopen “hun
ziekte of hun stoornis te zijn geworden” (= zich te vereenzelvigen met hun
ziekte), kan het vormen van een (nieuwe) identiteit belangrijk zijn. Evenals een
hernieuwde oriëntatie op persoonlijke en/of in de gemeenschap gekoesterde
waarden.
Wat voor individuen belangrijk is en wat niet, bepalen zij uiteindelijk
zelf.
Cruciaal is wel of ze hun intrinsieke motivatie kunnen vasthouden.
o Persoonlijk herstel bereiken mensen uiteindelijk zelf, al kan ondersteuning door
ervaringsdeskundigen, familie, vrienden of hulpverleners van grote betekenis
zijn.
4. Maatschappelijk herstel
- Maatschappelijk herstel betreft de verbetering van de positie van het individu op het
vlak van: wonen, werk, inkomen en sociale relaties.
o Het gaat hierbij om het benutten of vergroten van de kansen die de
samenleving biedt om de autonomie te vergroten.
o De afname van stigmatisering en de maatschappelijke bereidheid om specifieke
voorzieningen te treffen, zijn hiervan belangrijke aspecten.
Methodiekontwikkeling
Van der Stel: wat mist er in de psychische zorg:
1. Een gedegen onderbouwde systematiek
- Onderbouwde systematiek = een verzameling van methodieken.
o Om samen met patiënten of cliënten in kaart te brengen wat, los gedacht van
hun aandoening, hun psychische capaciteiten zijn om zich goed staande te
houden en mee te doen aan het maatschappelijk leven.
o Om vervolgens bij haperingen daarin, zo precies mogelijk na te gaan welke
problemen bestaan op het terrein van de daarvoor vereiste psychische functies.
Eventuele tekorten in bijvoorbeeld de executieve functies kunnen niet
worden afgeleid uit een klinische diagnose.
Daarbij komt dat het in kaart brengen van functies ook maar deels in de
spreekkamers kan.
Er is behoefte aan ecologisch valide methodieken die gefocust zijn op het dagelijks leven.
2. Er is behoefte aan een bundeling en verdere ontwikkeling van methodieken die gericht zijn op
functioneel herstel
- Oefeningen, trainingsprogramma’s, e-health-achtige benaderingen etc.
- Het is heel riskant om het idee van de plasticiteit van het brein te verabsoluteren en te
denken dat functies altijd of “zomaar” herstelbaar zijn.
o Daar staat tegenover dat neuropsychologische inzichten en experimenten ook
laten zien dat op onderdelen functioneel herstel wel degelijk mogelijk is, en soms
ook kan bijdragen aan het verbeteren van het klinisch beeld.
Het is de moeite waard op dit vlak initiatieven te ontplooien:
1. Ervaringsdeskundigen
2
, Hoofdpunten Visies op de GGZ
- Ervaringsdeskundigen kunnen heel goed aangeven wat zij, vaak noodgedwongen “op
eigen houtje”, geleerd hebben om hun functionele vermogen te verbeteren en wat de
betekenis daarvan kan zijn voor anderen.
2. Methodieken
- Daarnaast is het belangrijk te zoeken naar methodieken die het thema functioneel
herstel niet beperken tot een paar specialisten, maar die reguliere werkers in de
psychische zorg begrijpen en in hun werk kunnen betrekken.
Conclusie:
- Zelfregulatie heeft kortom in het bijzonder betrekking op de psychische processen, de
mechanismen, die eigen regie of zelfzorg mogelijk maken.
- Zelfregulatie, opgevat als het reguleren van jezelf, vormt zich door de ontwikkeling van
de executieve functies respectievelijk het bereiken van een hoger niveau van executief
functioneren.
- Zelfregulatie is een op het zelf gerichte activiteit, waardoor gedragsmodificatie
plaatsvindt, en het mogelijke gevolg daarvan (het doel) wordt aangepast.
Dit proces heeft van doen met bewustzijn, maar onbewuste processen spelen daarbij
uiteraard een belangrijke rol.
Conclusie en aanbeveling
- De aandacht voor executieve functies en de betekenis daarvan voor de zelfregulatie
zou, in het bijzonder in een tijdperk waarin mensen meer op zichzelf en elkaar
teruggeworpen worden, in het centrum van de aandacht van de psychische
zorgverlening kunnen en moeten staan.
- Verbetering van de hogere, executieve functies is vooral het resultaat van
inspanningen van de direct betrokkenen zelf, in interactie met betekenisvolle mensen
in het dagelijks leven, gecombineerd met functiegerichte trainingen.
o Daarmee hoeven we niet te wachten totdat een psychiatrische behandeling is
afgesloten.
o Deels kunnen beide parallel lopen en elkaar versterken.
- Functioneel herstel is ook mogelijk als klinisch herstel (nog) niet is gelukt.
- Het is belangrijk methodieken te ontwikkelen, waarmee we het executief vermogen
van mensen met een psychische aandoening op een ecologische valide wijze in kaart
kunnen brengen en de uitkomsten daarvan kunnen relativeren aan categorieën van de
ICF.
- Tevens is het van belang om reeds geteste methodieken voor de ontwikkeling of het
behoud van executieve functies bij de betrokkenen te bundelen en nieuwe te
ontwikkelen.
o Daarvoor is het een vereiste dat we functioneel herstel ook in de psychiatrie en
de psychische zorg uitdrukkelijk als een kernbestanddeel benoemen, naast
klinisch, maatschappelijk en persoonlijk herstel.
PowerPoint 2: Defect in het lijf - Swaab
Mens als mechanisme
- We bestaan uit cellen die met elkaar interacteren.
o Hierdoor ontstaat gedrag, gedachten en gevoel (de drie G’s)
- Hoe cellen met elkaar interacteren is voorgeprogrammeerd in scripts (genen) en wordt
ook beïnvloed door veranderingen in omgeving (gebeurtenissen, medicijnen, drugs).
- Dit gaat via veranderingen in chemische stoffen (hormonen en neurotransmitters).
3
, Hoofdpunten Visies op de GGZ
- Swaab wil de mens neerzetten als het volgende: ons gedrag komt tot stand door
neurotransmitters en genen.
Neurotransmitters
- Uitlopers (Axon) van de cellen communiceren met andere cellen elektrisch signaal.
o Dat gebeurt met stofjes die actief zijn tussen twee uitlopers (Axon).
Deze stofjes heten neurotransmitters.
- De neurotransmitters spelen een rol in de communicatie tussen zenuwcellen.
1. Of ze zorgen dat een signaal tussen zenuwcellen wordt doorgegeven.
2. Of ze zorgen ervoor dat een andere neurotransmitter het signaal niet kan
doorgeven.
3. Of ze zorgen ervoor dat andere neurotransmitters actief blijven.
- Opiaten zorgen ervoor dat een andere neurotransmitter het signaal niet kan
doorgeven.
o Opiaten remmen de werking af.
- Ritalin zorgt ervoor dat signalen tussen zenuwcellen sneller worden doorgegeven.
o Het brein wordt geactiveerd en ontvangt meer prikkels in de hersenen.
Argumenten biologisch model
1. Overvloed aan wetenschappelijke publicaties, waaruit blijkt dat er een relatie is tussen de
biologie van het lichaam en bepaalde psychiatrische problematiek.
- Swaab: er is een relatie tussen oxytocinespiegels (hormoon en neurotransmitter) en
sociaal gedrag / depressie, angstproblematiek, autisme.
o Deze spiegel kan verstoord worden door genetische afwijkingen, trauma’s,
verwaarlozing, ongezonde levensstijl.
2. Persoonlijke ervaringen van mensen die wijzen op de effecten van biologische factoren
(medicijnen, drugs, slaaptekort) op gedrag, gedachten en gevoelens van mensen.
Bewijs: psychiatrische afwijkingen hangen samen met processen en ontbrekingen in het lichaam.
In hoeverre zijn we een mechanisme?
- Swaab
o We vinden alleen maar steeds meer bewijs dat al het gedrag, gedachten en
gevoelens zijn terug te brengen tot interacties tussen cellen in je lijf en de
omgeving.
- Veel hersenprocessen verlopen onbewust en los van elkaar (als software in een
computer). Er is bewijs dat we pas, nadat gedrag en gedachten tot stand zijn gekomen,
we het gevoel krijgen dat we die gedachten bewust sturen.
o Onbewust wordt je gedrag volledig gestuurd en pas later word je je daar bewust
van.
o Pas later realiseren dat wat je doet.
- Maar als dat zo is, bepalen we dan als mens nog iets zelf? Hebben we een vrije wil, of is
dat een illusie?
Mens als mechanisme: Gedrag, gedachten en gevoelens komen tot stand door allerlei parallel
verlopende en onbewuste processen op microniveau.
De omgeving heeft wel degelijk invloed op de mens, maar dan wel met biologische processen /
invalshoek. Interactie tussen cellen in je lijf en de omgeving.
4
