Hoofdstuk 1
Kernvraag 1.1: Wat is psychologie en wat is het niet?
Psyche = Geest
Ologie = Gebied van studie
Psychologie = De studie van de geest
Kernconcept 1.1: Psychologie is een breed veld, met vele specialismen, maar in
wezen is psychologie de wetenschap van gedrag en geestelijke processen.
Het terrein van de psychologie beslaat zowel interne geestelijke processen, die
we alleen indirect waarnemen (denken, voelen en begeren), als externe
waarneembare gedragingen (praten, glimlachen en lopen).
Drie soorten psychologen (Kunnen elkaar overlappen omdat veel psychologen
tijdens hun werk verschillende functies uitoefenen):
1. Experimenteel psychologen (Onderzoekspsychologen): Vormt de
kleinste van de drie groepen. Zijn werkzaam bij bedrijven,
onderzoeksinstellingen of universiteiten.
2. Docenten psychologie: Geven les aan studenten van professionele
bacheloropleidingen en universiteiten. Ook doen ze hier wetenschappelijk
onderzoek en behandelen soms nog mensen.
3. Toegepast psychologen: Gebruiken kennis die door experimenteel
psychologen is verhaard om problemen van mensen op te lossen door
middel van trainingen, het ontwerpen van speciale gereedschappen of
psychologische behandelingen.
Populaire toegepaste specialisaties:
- Arbeids- en organisatiepsychologen: Hebben zich gespecialiseerd in
aanpassingen aan de werkplek die de productiviteit en de arbeidsmoraal
van werknemers moet maximaliseren.
- Sportpsychologen: Helpen atleten hun prestaties en motivatie te
verbeteren, door trainingssessies te plannen en door hen te leren hun
emoties onder druk te beheersen.
- Schoolpsychologen: Zijn deskundig op het gebied van lesgeven en
leren.
- Klinisch psychologen/Counselors: Helpen mensen zich aan te passen
op sociaal en emotioneel gebied, of om moeilijke keuzes in relaties, hun
carrière of opleiding te maken.
- Forensisch psychologen: Leveren hun psychologische expertise aan het
wets- en rechtssysteem.
- Omgevingspsychologen: Proberen de interactie met onze omgeving en
het milieu te verbeteren.
- Gerontopsychologie: Vormen een van de nieuwste vakgroepen in de
, psychologie. Deze zijn er om ouderen te helpen hun gezondheid en welzijn
te behouden en effectief te leren omgaan met leeftijdsgerelateerde
problemen.
Psychiatrie is een medisch specialisme en maakt geen deel uit van de
psychologie. Psychiaters richten zich voornamelijk op de behandelingen van
mensen met ernstiger psychische stoornissen en doen dit vanuit een medische
invalshoek: zij zien mensen als ‘patiënten’ met een geestelijke ‘ziekte’.
De psychologie beslaat het hele terrein van het menselijk gedrag en de
geestelijke processen, van hersenfuncties tot sociale interacties. Hun opleiding is
niet van medische aard en ze behandelen mensen vanuit een psychologische
invalshoek. Ze zien de mensen die ze helpen als hun ‘cliënten’.
Psychologie wordt vaak verward met pseudopsychologie = Niet onderbouwde
psychologische aannamen die als wetenschappelijke waarheden worden
gepresenteerd. Zoals waarzeggerij, horoscopen etc.
Zes vaardigheden voor kritisch denken:
1. Wat is de bron?: Heeft degene die een bewering doet feitelijke kennis, of
advies gevraagd aan iemand met de noodzakelijke expertise.
2. Is de bewering redelijk of extreem?: Het is de kunst om selectief te
zijn. ‘Voor buitengewone beweringen is buitengewoon bewijs nodig’. Er
zou een waarschuwingslampje moeten gaan branden bij beweringen die in
strijd zijn met bestaande kennis.
3. Wat is het bewijsmateriaal?: Een van de belangrijkste richtlijnen bij
kritisch denken. Anekdotisch bewijs is gebaseerd op ervaringen van
enkele mensen en zal dus niet voor iedereen gelden. Er is
wetenschappelijk bewijsmateriaal nodig.
4. Kan de conclusie zijn beïnvloed door bias?: Een bias staat ook wel
bekend als een vooroordeel. Twee voorkomende vooroordelen:
Emotionele bias: De neiging om oordelen te vellen gebaseerd op
attitudes en gevoelens in plaats van rationele analyse van het
bewijsmateriaal.
Confirmation bias: De neiging om informatie die niet bij je opvatting
aansluit te negeren of te bekritiseren en informatie te zoeken waar je het
wel mee eens bent. ‘Ik wil niets horen wat in strijd is met mijn
overtuigingen’.
5. Worden veel voorkomende denkfouten vermeden?: Een denkfout die
vaak voorkomt is dat ‘gezond verstand’ een substituut is voor
wetenschappelijk bewijs. Alleen een zorgvuldige analyse van bewijzen
voor en tegen een stelling kan leiden tot een betrouwbaar antwoord.
Een andere denkfout is de correlatie-causaliteit-denkfout dit houd in
dat we aannemen dat als twee dingen tegelijkertijd voorkomen, het een
het ander moet veroorzaken.
6. Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende
, invalshoeken nodig?
Kernvraag 1.2: Wat zijn de zes belangrijkste perspectieven van de psychologie?
Kernconcept 1.2: Zes belangrijke perspectieven domineren het snel
veranderende veld van de moderne psychologie: het biologische, cognitieve,
behavioristische, whole-person, ontwikkelings en socio culturele perspectief. Alle
kwamen voort uit radicaal nieuwe ideeën over geest en gedrag.
Samen omvatten ze de meervoudige perspectieven van de psychologie, die
allemaal een belangrijk ‘instrument’ zijn in de ‘psychologische gereedschapskist’
die je nodig hebt als je menselijk gedrag wilt leren begrijpen. De perspectieven
zijn ook in combinatie te gebruiken: bepaald gedrag is namelijk niet te verklaren
uit één perspectief.
De zeventiende-eeuwse Franse filosoof René Descartes stelde het eerste radicaal
nieuwe idee voor dat uiteindelijk leidde tot de moderne psychologie: een
scheiding tussen de spirituele geest en het fysieke lichaam. Het geniale
aan dit idee was dat de kerk de geest buiten het wetenschappelijk onderzoek
kon houden, maar dat het bestuderen van menselijke gevoelens en gedragingen
toch door kon gaan, omdat deze op lichamelijke activiteiten in het zenuwstelsel
waren gebaseerd.
Descartes behoorde tot het rationalisme = een stroming die de ratio (het
denken), als enige middel zag om aan wetenschap en filosofie te doen. Een
andere stroming het empirisme, had hier veel kritiek op. Zij beweren namelijk
dat kennis slechts uit de ervaring voortkomt. Volgens de kennistheorie van het
empirisme bezit de mens geen enkele vorm van aangeboren kennis, en moet
bij de geboorte zijn geest opgevat worden als een onbeschreven blad = tabula
rasa.
Eerste perspectief gebaseerd op Descartes revolutionaire perspectief =
biologische perspectief: Beschouwen de geest als een product van de
hersenen. Onze persoonlijkheid, voorkeuren, gedragspatronen en vaardigheden
komen voort uit onze lichamelijke eigenschappen. Biologische psychologen
zoeken daarom naar de oorzaken van ons gedrag in het zenuwstelsel, het
endocriene stelsel (hormoonstelsel) en de genen.
Twee variaties op het biologische thema:
- Neurowetenschap: Het vakgebied dat zich richt op begrip van hoe de
hersenen gedachten, gevoelens, motieven, bewustzijn, herinneringen en
andere mentale processen creëren.
- Evolutionaire psychologie: Beweert dat een groot deel van het
menselijk gedrag voortkomt uit overgeërfde neigingen. Onze genetische
, opmaak, die aan onze meest fundamentele gedragingen ten grondslag
ligt, is gevormd door omstandigheden waarin onze genetische voorouders
duizenden jaren geleden verkeerden.
Het periodiek systeem met scheikunde elementen inspireerde de Duitse
wetenschapper Wilhelm Wundt. Hij onderzocht of het mogelijk was dat de
menselijke geest ook op degelijke wijze kon worden opgebroken in elementen.
Hij maakte gebruik van introspectie = Beschrijving van je eigen innerlijke,
bewuste ervaringen.
Wundts pupil Edward Bradford Titchener bracht de zoektocht naar de elementen
van het bewustzijn naar Amerika, waar hij heet structuralisme begon te
noemen = Historische stroming binnen de psychologie die de basisstructuren
van de geest en de gedachten trachtte te ontrafelen. Structuralisten zochten de
‘elementen’ van de bewuste ervaring. Op deze stroming kwam veel kritiek.
Critici vroegen zich af hoe de nauwkeurigheid te beoordelen was, van de
beschrijvingen die mensen zelf van hun gedachten en gevoelens geven.
Gestaltpsychologie = Het belangrijkste principe van Gestalt (de Duitse term
voor ‘vorm’ of ‘geheel’) is dat je geen losse elementen waarneemt, maar dat je
de losse elementen groepeert en als geheel ziet: het geheel is meer dan de som
der losse delen. Het geheel zit in zowel vorm, kleur, afstand en beweging van
elementen. Wat we zien is gebaseerd op bepaalde verwachtingen en eerdere
ervaringen.
Kritiek op structuralisme door Amerikaanse psycholoog William James.
Hij vond het belangrijker hoe de geest in zijn geheel werkt dan hoe de aparte
delen in elkaar steken = Functionalisme
Cognitief perspectief = Nadruk werd gelegd op cognitie: geestelijke
activiteiten zoals waarnemingen, interpretaties, verwachtingen, overtuigingen en
herinneringen. De cognitieve psychologie probeert te weten welke ideeën er
bloeien in de geest van mensen en hoe deze zijn emotionele en gedragsmatige
reactie beïnvloeden.
Het behaviorisme = de wetenschap van het gedrag en van de meetbare
omstandigheden in de omgeving die dit gedrag beïnvloeden. Hier werd volledig
uitgegaan van het nurture-aspect (omgeving). Voor behavioristen waren
iemands gedachten of emoties irrelevant. Alleen gedrag kon betrouwbaar
worden geobserveerd en gemeten. Het behavioristische perspectief vroeg
vooral aandacht voor de manier waarop ons handelen wordt gevormd door de
consequenties ervan.
Perspectieven vanuit de gehele persoon ‘whole person’: Een aantal
psychologische perspectieven die draaien om een globaal inzicht in de
