Cariologie & restauratieve mogelijkheden – CLL2.2A – colleges
HC1: Introductie college/patiënt college ‘Pepijn’
Welke vragen stel je bij het eerste bezoek
welke vragen stel bij het eerste bezoek:
• Waarom heeft u zich bij ons aangemeld?
• Heeft u klachten / heeft u wensen?
• vraag naar de algemene gezondheid (middels de medische anamnese-lijst)
• Hoe lang geleden was het laatste tandartsbezoek?
• Vraag naar de zelfzorg: Wat doet u zoal om uw mond gezond te houden? Gebruikt u hand of elbo?
• Vraag naar eetgedrag: ‘Hoe ziet uw eetgedrag eruit?’ ‘Hoe veel tussendoortjes neemt u?’
• vraag naar naleving basisadvies cariëspreventie
Basisadvies cariëspreventie
basisadvies cariëspreventie bestaat uit: basisadvies fluoride, basisadvies mondhygiëne & basisadvies voeding
• basisadvies mondhygiëne:
• 2x p/d poetsen met juiste fluoride-TP (afhankelijk van leeftijd)
• kinderen van 0-1 1x p/d poetsen met fluoridepeuter-TP vanaf doorbraak eerste tand
• kinderen tot 10 jaar na poetsen (’s avonds), voor jongens napoetsen tot 12 jaar.
• basisadvies fluoride:
• 0-1 jaar: 1x p/d met peuter-TP van 500-750 ppm fluoride
• 2, 3 en 4 jaar: 2x p/d met peuter-TP van 500-750 ppm fluoride
• 5+ jaar: 2x p/d met fluoride-TP van 1.000-1.500 ppm fluoride (gewone, kinder- of junior-TP)
• basisadvies voeding:
• max. 7x p/d eten of drinken (3 hoofdmaaltijden/4 tussendoortjes & na eten/drinken 2 uur niets meer nemen)
• kinderen max. 5 eet- en drinkmomenten
• geen voeding/drank na laatste poetsen of mee naar bed
LET OP: kinder- en juniortandpasta heeft evenveel ppm fluoride als gewone, alleen peutertandpasta heeft minder ppm
Intra-oraal onderzoek
F1: afgeslepen en doorschemerende incisieven; dit kan duiden op erosie i.c.m. abrasie/attritie
►bij dit beeld direct vragen naar inname zure dranken. Als de patiënt veel zure dranken drinkt, wijs dan direct
op zichtbare effecten in de mond en benadruk dat dit waarschijnlijk komt door overmatige zuurconsumptie.
F2 & 3: witte verkleuringen op gladde vlakken (pre)molaren; fluorose of white spot leasies
• fluorose: witte vlekken op tanden door overmatige fluorideblootstelling tijdens ontwikkelingsfase.
Symmetrische vlekken op tanden ontstaan doordat tanden aan beide zijden gelijktijdig
ontwikkelen. Overmatige fluorideblootstelling op een specifiek moment veroorzaakt fluorose
aan zowel de linker- als rechterkant van die zich op dat moment ontwikkelende elementen.
• DUS: fluorose ontstaat alleen tijdens ontwikkeling van tanden en NIET na doorbreken elementen
• white spots: beginnende leasie die zichtbaar is als witte vlek. Je ziet het als witte vlek, omdat het
glazuur poreuzer is geworden en hierdoor vindt er betere verstrooiing van licht plaats.
• LET OP: patiënt heeft brackets gehad, waardoor hij white spot leasies heeft richting occlusale vlak
F4 & 5: cupping zichtbaar op knobbels van molaren & arrested leasie buccaal van 48
F6a & b: cupping zichtbaar op kobbels van molaren
F7: glanzende en afgesleten incisieven, wat duidt op erosie i.c.m. abrasie/attritie
F8 & 9: geen leasies zichtbaar op BW
,Toelichtingen intra-oraal onderzoek
ontstaan erosie: aantasting glazuur door direct inwerken van zuur uit drank/voedsel, door overgeven of door zure
(werk)omgeving
ontstaan cariësleasie: aantasting glazuur door suikers wat wordt omgezet in zuur door bacteriën in plaque
VB erosie + cariës: veel sinaasappelsap drinken brengt een overmatige zuurinname met zich mee, wat kan leiden tot
erosie. Bovendien bevat één glas sinaasappelsap het fruitsuiker van zes sinaasappels, wat het risico op
cariës vergroot. Het is dus beter om sinaasappels te eten dan sinaasappelsap te drinken.
klinische kenmerken arrested leasie: hard en glanzend oppervlak (en witte of bruine kleur), én niet bedekt met plaque
waarom leasie 48 bucc arrested: het bevindt zich op een gemakkelijk schoon te maken plek, wat suggereert dat het
waarschijnlijk gestopt is (LET OP: kleur kan helpen, maar mag niet enige indicator zijn)
in sommige gevallen komt fluorose over het hele gebit voor, wanneer is dit: als er tijdens tandontwikkeling fluoride in
drinkwater zat, wat leidde tot voortdurende
overmatige fluorideblootstelling
hoe ga je na of witte vlek fluorose of een white spot leasie is:
• kijk naar symmetrie; fluorose komt vaak symmetrisch voor
• in NL komt fluorose weinig voor, dus kun je uitgaan van white spot leasie
• locatie van witte vlek; is de witte vlek op een predilectieplaats van plaque, dan kun je uitgaan van white spot leasie
predilectieplaatsen van plaque:
• cervicale tandvleesrand
• approximaal
• fissuren/pitten
HC2: Cariësdetectie en -diagnostiek
definitie cariës: dynamisch ziekteproces waarbij bacteriën in plaque (wat op het tandoppervlak zit) fermenteerbare
substraat omzetten in zuren en dit tast het tandweefsel aan (DUS: er is sprake van disbalans)
LET OP: de term cariës zegt dat er een actief proces aan de hand is, dus de ziekte cariës is aanwezig
definitie cariësleasie: gevolg en symptoom van de ziekte cariës
• actieve leasie: ziekte cariës is op dit moment WEL aanwezig
• niet-actieve leasie: ziekte cariës is op dit moment NIET aanwezig (stabiel of arrested)
definitie caviteit: cariësleasie waarbij glazuuroppervlak doorbroken is (= microcavitatie of cavitatie)
• actieve gecaviteerde leasie: ziekte cariës is op dit moment WEL aanwezig
• niet-actieve gecaviteerde leasie: ziekte cariës is op dit moment NIET aanwezig
definitie diagnostiek: vaststellen van aanwezigheid (en ernst) van een ziekte d.m.v. de
tekenen en symptomen van de ziekte. Hierbij kijk je of de leasie actief
of arrested is
← zichtbare cervicale leasies (en microcavitatie op 21) welke waarschijnlijk actief zijn, aangezien
cervicale randen een predilectieplaats is voor plaque. Deze patiënt heeft dus de ziekte cariës
Globaal het chemische proces: hoe komt een cariësleasie tot stand
globaal proces: voedingsstoffen gaan plaque in d.m.v. diffusie → koolhydraten fermenteren →
er ontstaat (melk)zuur → zuur dringt naar binnen in het glazuur →
glazuurmineraal lost op → Ca en PO4 diffunderen glazuur uit → nettoverlies van
mineralen
waaruit bestaat glazuur: hydroxyapatiet ( Ca10(PO4)6(OH)2 ), dit is het belangrijkste mineraal wat
in oplossing gaat tijdens het ontstaan van een cariësleasie
wat is diffusie: deeltjes verplaatsen zich van gebied met hogere concentratie naar gebied met
lagere concentratie, totdat er een evenwicht is bereikt
,wat is fermentatie: metabolisch proces waarbij bacteriën suikers omzetten in energie en andere producten, en dit proces
vindt plaats zonder O2 (dus anaerobe). In het geval van cariës zetten bacteriën suikers om in zuren
plaque is gunstig als…: men veel zure dranken drinkt, want het beschermt glazuur tegen directe inwerking van zuur en
voorkomt dus erosie
Etiologie van cariës – multifactorieel
LET OP: er zijn veel factoren die een rol spelen bij het ontstaan van cariës, maar er zijn drie essentiële factoren nodig om
cariësleasies te ontwikkelen;
1. plaque: geen plaque = geen bacteriën = NOOIT cariës
2. substraat: veel plaque, maar geen suiker = NOOIT cariës
3. tand
►als iemand veel suikers eet verandert de plaquelaag en die wordt dan steeds zuurvriendelijker, zodat bacteriën die veel
zuren produceren steeds beter kunnen overleven. De bacteriën maken IPS (=intracellulaire-polysachariden) die ze gebruiken
om te overleven als je even geen suiker eet en zo door kunnen blijven gaan
met zuren produceren. De bacteriën maken ook EPS (=extracellulaire-
polysachariden), waardoor ze goed aan elkaar vastkleven en moeilijker te
verwijderen zijn. DUS: de biofilm wordt zo gevormd dat het steeds beter wordt
in het produceren van zuren en hierdoor krijg je steeds makkelijker cariës.
← factoren die invloed kunnen hebben op het ontstaan van cariës
risicofactoren: componenten die de ziekte veroorzaken
• plaque
• frequentie suikerinname
• lage speekselvloed
• geen fluoridegebruik
risico indicator: aanwijzingen dat je mogelijk de ziekte cariës hebt, zonder zelf een oorzaak te zijn
• nieuwe leasies: als je nieuwe leasies opspoort weet je dat de ziekte cariës aanwezig is, dus detectie van nieuwe
leasies is heel belangrijk!!!
• laag SES: weinig geld → mondgezondheid schiet er bij in i.v.m. kosten
• stress: stress geeft een verminderde speekselvloed of kan zorgen voor een minder nauwkeurige
reiniging, waardoor cariës kan ontstaan
• gingivitis: iemand met gingivitis heeft veel plaque, en plaque veroorzaakt ook ziekte cariës
Leasie-detectie methoden
wat is belangrijk bij visueel-tactiel onderzoek: schone elementen, want je kunt niet kijken onder een laag plaque
wat gebruik je bij visueel-tactiel onderzoek: luchtspuit, goed licht, (stompe) sonde en goede ogen
• functie luchtspuit: door droogblazen zie je leasies die in een vroeg stadium bezig zijn. Leasies die je ziet
zonder droogblazen zijn verder gevorderd dan leasies die je ziet na droogblazen.
• functie stompe sonde: zodat je geen caviteit kan veroorzaken als je er in prikt
wanneer gebruik je BW’s: om approximale vlakken te controleren op leasies, ALLEEN als er contactpunten zijn
tekortkoming BW: wat je ziet op een BW is vaak erger dan in werkelijkheid
andere detectiemethoden:
• FOTI
• DIAGNOdent
• QLF
►alle methodes hebben hun beperkingen én hoe meer methodes je gebruikt → hoe meer kans je hebt op fout-
positieve uitslagen
gouden standaard: visueel-tactiele inspectie met spiegel, sonde, licht en evt. aanvullend BW-opname → leg vast wat je
hebt waargenomen in patiëntdossier, status preasens of lichtfoto’s
wanneer BW: als er contactvlakken zitten tussen de molaren (NIET nodig als er spacing is)
, Monitoren van een leasie
← vroeger zag men een leasie en deze werd bij de
volgende afspraak gevuld zonder mondhygiëne instructies
te geven. Je ziet dat een vulling geen oplossing is voor de
ziekte cariës, maar dat het alleen symptoombestrijding is
← tegenwoordig zet je de leasie in de kaart en houd je het
in de gaten, want als er goede plaquebeheersing wordt
uitgevoerd kan de leasie arrested worden. LET OP: wel
altijd een leasie noteren, want je gaat het niet onthouden!
wat is monitoren: een leasie in de gaten houden, want het kan 4 tot 8 jaar duren voordat het proces van het oppervlak de
glazuur-dentine grens heeft bereikt. Daarom is het niet nodig om invasief in te grijpen, want je hebt, als
je de leasie op tijd detecteert, veel tijd om de leasie tot stilstand te brengen
►preventie is altijd mogelijk (verbeteren van plaquebeheersing) en alle leasies kunnen arrested worden of zelfs
remineraliseren bij beginnende leasies. Dit lukt alleen als mondhygiëne mogelijk is (VB: interdentaal is dit niet goed mogelijk)
Diagnostische beslissingen
waarom is leasie-detectie zo belangrijk:
• ernst en activiteit van cariës wordt afgemeten aan nieuwe leasies/leasieprogressie; je krijgt een indicatie hoe snel het
cariësproces bij deze persoon verloopt (en dit geeft indicatie hoeveel tijd je hebt om in te grijpen)
• nieuwe leasie/leasieprogressie nog steeds de beste risico-indicator (beste inschatting)
• geeft gelokaliseerde informatie
• geeft tijd om het proces te beïnvloeden
eisen aan leasie-detectie methoden:
• zo vroeg mogelijk kleine leasies detecteren, zodat je ze kunt monitoren
• kwantitatieve bepaling/vaststellen van leasieprogressie
• detectie van bepaalde kenmerken/parameters bepalen de grens tussen preventief en curatief ingrijpen
ICDAS (= International Caries Detection and Assessment System)
ICDAS 0: gaaf tandvlak
ICDAS 1: eerste veranderingen in glazuur, pas zichtbaar na >5 sec. droogblazen
ICDAS 2: duidelijke zichtbare veranderingen in glazuur, al zichtbaar zonder droogblazen (VB: white spot)
ICDAS 3: zelfde als ICDAS 2 met microcavitatie of ruwheid van oppervlak
ICDAS 4: zelfde als ICDAS 3 met doorschemeren donkere schaduw in pitten/fissuren (met of zonder microcavitatie)
ICDAS 5: duidelijke cavitatie met dentine zichtbaar op bodem (<1/2 van aangetast oppervlak)
ICDAD 6: uitgebreide cavitatie met zichtbaar dentine
LET OP: vanaf ICDAS 2-6 zijn de veranderingen zichtbaar zonder droog te hoeven blazen
inschatten van activiteit van leasie:
• actieve leasie (+): mat/kalkachtig oppervlak, met plaque bedekt, zacht, ruw (en lichtbruin?)
• inactieve leasie (-): glanzend oppervlak, hard, glad (en donkerbruin?)
ICDAS röntgenscore
R-ICDAS 0: geen radiolucentie/cariësleasie
R-ICDAS 1: in buitenste helft van glazuur
R-ICDAS 2: tussen buitenste helft t/m GDG
R-ICDAS 3: in glazuur en dentine; < buitenste 1/3e deel van het dentine
R-ICDAS 4: in glazuur en dentine; tot in middelste 1/3e deel van het dentine
R-ICDAS 5: in glazuur en dentine; tot in binnenste 1/3e deel van het dentine
R-ICDAS 6: in glazuur en dentine; tot in de pulpa
