PROJECT
Gezondheidsbevordering
Diabetes type-1 bij kinderen
van 10-18 jaar (adolescenten)
1
,Inhoudsopgave
Inleiding..................................................................................................................................................2
Stap 1 Gezondheidskundige analyse......................................................................................................4
Stap 2: Gedrags- en veranderdoelen......................................................................................................9
Voeding.............................................................................................................................................10
Psychosociale problemen.................................................................................................................14
Ouders..............................................................................................................................................17
Geloof in eigeneffectiviteit bloedsuikerspiegel bloedsuikerspiegel................................................................................21
Stap 3: Theory-based methoden en theorieën.....................................................................................24
Psychosociale problemen.................................................................................................................24
Ouders..............................................................................................................................................26
Voeding.............................................................................................................................................28
Stap 4 & 5: Ontwerp gezondheidskundige interventie en implementatieplan.....................................30
Stap 6: Evaluatieplan............................................................................................................................35
Bibliografie............................................................................................................................................36
Bijlage 1 Plan van aanpak.....................................................................................................................41
Inleiding
Dit rapport is een eindproduct van een project omtrent gezondheidsbevordering.
Gezondheidsbevordering bestaat grotendeels uit gezondheidsvoorlichting en dus het
onderwerp preventie. Het project behoort tot de cursus kraam-, kind- en jeugdzorg van de
bachelor HBO-V aan Hogeschool Utrecht en is zodoende toegespitst op deze doelgroep.
De definitie voor preventie luidt: “Het totaal van maatregelen, zowel binnen als buiten de
gezondheidszorg, die tot doel hebben de gezondheid te bewaken en te bevorderen door
ziekte en gezondheidsproblemen te voorkomen.” (Sassen, 2014). Om dit alles op een
geordende wijze vorm te geven wordt er in dit rapport gebruikt gemaakt van de indeling van
het zogenoemde “Intervention Mapping”.
Het onderwerp wat gekozen is voor het rapport is diabetes mellitus type 1.
Diabetes is een groeiend probleem over de gehele wereld en dus ook in Nederland. Het
grootste aandeel in deze groei is toe te kennen aan het toenemen van de incidentie en
prevalentie van mensen met diabetes type 2. Echter kijkende naar kinderen, komt
voornamelijk diabetes type 1 voor en deze vorm van diabetes wordt daarom ook wel
‘jeugddiabetes’ genoemd. Naar schatting hebben volgens het diabetesfonds zo’n 6.000
kinderen (0-18 jaar) in Nederland diabetes type 1. Ter vergelijking hebben, volgens het
diabetesfonds, slechts 60 kinderen diabetes type 2 (Diabetes Fonds, 2015).
Diabetes type 1 is een auto-immuunziekte, wat dus betekent dat wanneer men dit eenmaal
heeft, het lichaam niet in staat is deze ziekte te genezen. Bij deze vorm van diabetes wordt in
de alvleesklier weinig tot geen insuline aangemaakt en hierdoor zal de bloedsuikerspiegel
niet automatisch gereguleerd kunnen worden. Kinderen zullen dus continue de
bloedsuikerspiegel moeten meten, insuline inspuiten of een pompje bij zich dragen, om de
2
,bloedsuikerspiegel op pijl te houden (Diabetes Fonds, 2015). Dit is niet zomaar vol te houden
en zeker niet voor kinderen. In het begin zullen dan ook vooral de ouders moeten waken
over de therapietrouw van hun kinderen.
Vanaf de leeftijd van ongeveer 10 jaar zal de rol van ouders in het therapietrouw zijn van de
kinderen afnemen en zullen invloeden uit het dagelijks leven van de tieners een steeds
grotere rol gaan spelen (McDonagh, 2006). In deze fase in de zorg zal dan ook de grootste
uitdaging zitten om de therapietrouw te monitoren en zo nodig begeleiding te bieden. Het
onderwerp is op grond hiervan dan ook ingeperkt tot kinderen met diabetes type 1 in de
leeftijd van 10-18 jaar, hierna genoemd “adolescenten”.
De verpleegkundige speelt in de multidisciplinaire zorg rond diabetes een centrale rol. De
zorg rondom adolescenten met diabetes type 1 bestaat voor het grootste deel uit educatie
(NDF, 2009). De definitie voor deze educatie is als volgt: “Het proces waarbij een kind met
diabetes en zijn ouders de kennis en vaardigheden bijgebracht krijgt die hij of zij nodig heeft
voor het realiseren van zelfzorg met betrekking tot diabetes, het omgaan met crisissituaties
en het aanpassen van de leefstijl met het oog op een adequate controle van de ziekte”
(Clement, 1995). Hierbij dient met name gedacht te worden aan zelfregulatie/-management;
uitleg over voedsel en koolhydraat inname in relatie tot insulinegebruik, maar ook
lichaamsbeweging, ziek zijn en uitgaan zullen met die adolescent besproken moeten worden
door de diabetesverpleegkundige (NDF, 2009).
Dit alles om het belang van therapietrouw zijn duidelijk te maken en zo
gezondheidsbevordering dus te stimuleren met behulp van gedragsinterventies.
Als doelstelling is hierbij voor het volgende gekozen: “Inzicht krijgen in de factoren die invloed
hebben op de therapietrouw bij adolescenten met diabetes type 1 en gerichte interventies in
kunnen zetten om de therapietrouw te verbeteren.”
Op grond van bovenstaande informatie is voor dit rapport de volgende vraagstelling
geformuleerd: “Welke factoren hebben bij adolescenten met diabetes type 1 invloed op de
therapietrouw en hoe kan dit worden verbeterd met behulp van gezondheidsvoorlichting?”
Leeswijzer
Zoals reeds eerder vermeld zal de indeling van dit rapport de stappen van het zogenoemde
“Intervention Mapping” volgen. Dit is opgebouwd in zes stappen, welke op volgorde dienen te
worden uitgevoerd om het gestelde doel, planmatig en gestructureerd te kunnen bereiken.
Stap 1 in onderverdeeld in vier onderdelen:
• Wat is het gezondheidsprobleem?
• Wat is de relatie tussen het gezondheidsprobleem en (gezondheids)gedrag?
• Wat is de relatie tussen het gezondheidsprobleem en de omgeving?
• Welke gedragsdeterminanten bepalen de intentie en het (gezondheids)gedrag?
Hieruit blijkt dat stap 1 de fundering legt voor het verdere rapport. In stap 2 wordt het doel
rondom het probleem verder opgedeeld in gedrags- en veranderdoelen. Vervolgens zal in
stap 3 gekeken worden naar de huidige methoden en technieken, gericht op de
veranderdoelen, in reeds verschenen literatuur. In stap 4 wordt dan op basis van alle
opgedane kennis en het te behalen doel logische gezondheidskundige interventies
opgesteld. Stap 5 gaat vervolgens verder in op deze interventie en dan op het gebied van
implementatie hiervan in het zorgsysteem, kortom het ‘hoe en wie’. Tenslotte zal in stap 6
een evaluatie beschreven worden, waarmee getoetst kan worden of het gestelde
(verander)doel ook daadwerkelijk wordt behaald. Zo kan ook achterhaald worden wat
3
, eventueel nog voor verbetering vatbaar is bij een volgend project gericht op dit
gezondheidsprobleem.
Stap 1 Gezondheidskundige analyse
In onderstaande needs assessment worden verschillende vragen beantwoord over diabetes
type 1 bij adolescenten. Zo wordt het probleem beschreven en ook wat de invloed hiervan is
op de kwaliteit van leven. Vervolgens wordt dit gekoppeld aan gezondheidsgedrag en de
omgeving. De invloed van de omgeving op het gezondheidsprobleem wordt dan ook verder
toegelicht. Daarnaast wordt uitgelegd welke gedragsdeterminanten van invloed kunnen zijn
op het gezondheidsgedrag.
1.1 Wat is het gezondheidsprobleem?
Bij diabetes type 1 maakt de alvleesklier weinig tot geen insuline meer aan. In de
alvleesklier liggen de eilandjes van Langerhans, waarin de ß-cellen normaliter zorgen
voor de productie van insuline. Bij diabetes type 1 zijn of worden deze cellen door
nog onbekende reden niet meer functioneel (auto-immuunziekte). Wanneer alle ß-
cellen disfunctioneel zijn, wordt er dus geen insuline meer aangemaakt. Deze vorm
van diabetes noemt men dan ook wel insuline afhankelijke diabetes. Door een tekort
aan insuline zal de bloedsuikerspiegel niet door het lichaam zelf gereguleerd kunnen
worden, maar zal men deze zelf moeten reguleren. Diabetes type 1 is met enige
regelmaat een onderschatte aandoening, die ernstige gevolgen kan hebben.
Anderzijds is de persoonlijke omgang met deze vorm van diabetes van groot belang
om de mogelijke gevolgen te voorkomen en/of uit te stellen (Diabetes Fonds, 2015).
Het is belangrijk dat adolescenten met diabetes type 1 op tijd insuline toedienen.
Adolescenten en hun ouders moeten goede voorlichting krijgen rondom medicatie en
de omgang met diabetes. Er zijn allerlei factoren die van invloed zijn op adolescenten
als het gaat om het wel of niet toedienen van insuline (Diabetes Fonds, 2015).
Kort samengevat is het gezondheidsprobleem bij adolescenten met diabetes type 1,
dat deze worden geconfronteerd met een (chronische) ziekte die gedurende het hele
leven invloed op zal hebben. Dit kan op fysiek, psychisch en sociaal gebied tot uiting
komen. Naarmate adolescenten zelf invloed krijgen op de omgang met de
voorgeschreven therapie (rond de leeftijd van 10 jaar), zal de mate van het
handhaven van de bloedsuikerspiegel steeds meer beïnvloed worden door allerlei
verschillende invloeden.
Welke invloed heeft het gezondheidsprobleem op de kwaliteit van leven?
Kwaliteit van leven is het functioneren van personen op fysiek, psychisch en sociaal
gebied en de subjectieve evaluatie daarvan (RIVM, 2014). Voor adolescenten met
diabetes is het belangrijk om de bloedsuikerspiegel te monitoren. Het is daarom ook
belangrijk om gezond te eten. Adolescenten moeten proberen veel vezels te eten en
bijvoorbeeld light drankjes boven gewone frisdrank te verkiezen. Daarnaast is
bewegen belangrijk, omdat hierdoor de insuline beter in het lichaam wordt
opgenomen, ook werken de spieren beter en blijft de bloedsuikerspiegel dus beter op
peil. De adolescenten moeten dus geregeld rekening houden met hun eetgewoontes
en zullen zo op een andere manier functioneren wat betreft kwaliteit van leven. Welke
invloed het gezondheidsprobleem uiteindelijk heeft, hangt af van hoe de adolescent
hiermee omgaat (RIVM, 2014).
4
