Samenvatting Sociale Psychologie - periode 2 leerjaar 1
Lesweek 2: De mens in de sociale context – Sociale Psychologie (h3 & h4)
Leeruitkomsten lesweek 2:
De student kan psychologische schema’s toepassen op de sociale context van een individu.
De student kan automatische denkprocessen herkennen in het gedrag van het individu.
De student is in staat attributieprocessen te herkennen in het gedrag van het individu.
Sociale psychologie
Sociale psychologie = micro, kijkt naar het individu.
De sociale wereld bevat veel ambigue informatie (= veelzijdig. wisselend, kan alle kanten op. Zoveel
verschillende, tegenstrijdige informatie). Deze kan op veel manieren worden geïnterpreteerd. Om te
overleven moet je dus wat met die informatie.
Sociale psychologie: hoe wij sociale situaties interpreteren. Zeer bepalend voor:
Wat wij denken
Wat wij voelen
Hoe wij ons gedragen
o Wordt beïnvloed door omgeving = Sociale invloed = de omgeving beïnvloedt wat wij
denken, voelen en hoe wij ons gedragen. Denk aan groepsdruk.
Centraal bij sociale psychologie: men is vooral geïnteresseerd in wat er in iemands hoofd
plaatsvindt als er verschillende conflicterende invloeden zijn. Op basis waarop wij
onze conclusies trekken en ons ernaar gedragen.
Sociale cognitie (H3)
Sociale cognitie: de manier waarop mensen over zichzelf en de sociale wereld denken. Anders
gezegd: hoe mensen sociale informatie selecteren, interpreteren, herinneren en gebruiken om
oordelen te vormen en beslissingen te nemen.
Sociale cognitie, oftewel sociaal denken, bestaat uit 2 vormen:
Automatisch denken = onbewust Gecontroleerd denken = bewust
denken dat onbewust, onopzettelijk, denken dat bewust, opzettelijk en uit vrije wil
onwillekeurig en zonder inspanning plaatsvindt. plaatsvindt en dat inspanning vereist.
Hoe kan het dat een groep mensen die hetzelfde meemaakt, toch allemaal anders omgaan met
hetgeen wat gebeurd is? Hoe vormen wij ons een indruk van de omgeving? Hoe organiseren we onze
kennis over de sociale wereld?
Voorbeeld: denken aan het woord bal. 100 mensen zullen allemaal op een andere manier over dat
woord denken. De een denkt aan een voetbal, de ander aan een basketbal, de ander aan een
gehaktbal etc. Culturen hebben hier ook invloed op. Amerikanen zullen eerder aan een rugbybal
denken, Indische mensen aan een cricketbal, Nederlanders aan voetbal.
, Dus: 1 stimulus (woord BAL) kan heel veel verschillende betekenissen oproepen bij
mensen in verschillende situaties.
Schema’s en scripts
Te verklaren door automatisch denken: schema’s en scripts = ONBEWUST (doen we 80 tot 85%
van de tijd):
Schema Script
mentale structuur om kennis en informatie te Cluster van informatie over reeksen van
verzamelen op basis van thema’s. soort gebeurtenissen en handelingen die je
verzamelplek van hoe wij mensen tegen verwacht in een specifieke situatie. Een
dingen aankijken, onze beleving. mentale schema voor een gebeurtenis: geeft aan hoe in
structuren waarmee we onze kennis van de een bepaalde situatie te gedragen.
sociale omgeving in categorieën ordenen.
Opvattingen, emoties en houdingen over jezelf,
anderen en de wereld om je heen om
gebeurtenissen te interpreteren en er betekenis
aan te geven.
Soort laadje met alle kennis, informatie en
ervaringen die we hebben wanneer we worden
geconfronteerd met stimulus.
Voorbeeld: Voorbeeld:
ik lees/zie/hoor iets over voetballer Ronaldo. Ik ga naar een restaurant. In mijn hoofd zit een
Hierdoor wordt er een ‘laadje’ in mijn hersenen heel script van gebeurtenissen en handelingen
geactiveerd met alle kennis, informatie en die plaatsvinden wanneer ik naar een restaurant
ervaringen die ik over voetballer Ronaldo heb. ga. (ik weet dat ik op een stoel moet zitten, ik
Dit kan mij een positief gevoel geven (bijv. weet dat ik in de menukaart de gerechten kan
bewondering) of een negatief gevoel (bijv. geen lezen, ik weet dat ik mijn hand op kan steken
fan van Ronaldo) om wat te vragen aan serveerster, ik weet dat ik
moet eten met mes en vork etc.)
Schema’s en scripts zijn dus:
Een mentale structuur om kennis en informatie te verzamelen op basis van thema’s
Ze zijn gebaseerd op persoonlijke ervaringen, indrukken en kennis van een onderwerp en
beïnvloeden dus onze waarnemingen, gedachten en herinneringen.
Ze worden door woorden, beelden, geluiden, geuren enz. geactiveerd
Ze sturen onze interpretatie van het hier en nu
Ze kunnen hetzelfde onderwerp hebben bij mensen een andere inhoud
De inhoud van de schema’s die actief worden bepalen dus de beleving van een persoon.
Nuttig om grote hoeveelheid (ambigue) informatie die we dagelijks moeten verwerken, te
helpen reduceren en begrijpen.
Kan ons denken beperken en leiden tot stereotypen.
Functie schema’s en scripts:
Ze helpen ons de wereld organiseren, te begrijpen en om de gaten in onze kennis op te vullen
(oplossen van ambiguïteit)
Door deze mentale structuren internaliseren we maatschappelijke opvattingen (cultuur)
Dus: cultuur is bepalend voor het internaliseren van bepaalde verwachtingen: schema’s/scripts. (zijn
niet altijd de waarheid, het zijn jouw eigen verwachtingen. Zijn scripts en schema’s kunnen heel
anders zijn.
Voordeel automatisch denken: op basis van de meest prangende prikkel die we
ervaren activeren we heel snel alle informatie die we hierover hebben in onze hersenen,
zonder dat we daar bewust van zijn. Hierdoor hebben we een soort voorkennis over hoe
het waarschijnlijk zal zijn.
Gevolgen van schema’s:
, Schema’s zijn gebaseerd op persoonlijke ervaringen, indrukken en kennis van een
onderwerp
Dus: schema’s kunnen hetzelfde onderwerp hebben bij mensen, maar een andere inhoud
(bijv. spin roept bij mij angst op, maar bij Freek Vonk blijdschap en bewondering)
De inhoud van de schema’s die actief worden bepalen dus de beleving van een
persoon. Dus dezelfde voorwerpen/stimuli kunnen tot totaal verschillende belevingen leiden.
Als sociaal werker: door vragen te stellen en door erachter te komen hoe iemand iets vindt,
hoe iemand iets zegt, hoe iemand iets ziet en beleeft krijg je inzicht in iemands schema over
een voorwerp.
Automatisch denken (onbewust) balanceren we door gecontroleerd denken (bewust)
Kun je alleen maar in je werkgeheugen en je maakt gebruik van alle informatie die je al hebt en je
ervaringen. Bewust en opzettelijk uit vrije wil. Kan maar met één onderwerp tegelijk wegens beperkte
plek. Automatisch denken vindt op de achtergrond plaats, hier ben je je niet bewust van. Doel van
gecontroleerd denken is: om automatisch denken tegenwicht te geven. Bewust denken kost meer
inspanning en tijd, hierdoor doen we het niet zo vaak.
Valkuilen gecontroleerd denken:
Gecontroleerd denken en vrije wil: we overschatten soms de hoeveelheid controle die we
over ons gedrag hebben en soms onderschatten we die. Het is van belang voor maatschappij
dat we geloven dat mensen een vrije wil hebben, hierdoor zijn we meer bereid medemens in
nood te helpen en kleinere kans op doen van immorele dingen zoals bedriegen.
Tegenfeitelijk/ Contrafeitelijk rederneren: je voorstellen hoe het had kunnen zijn.
o Opwaarts contrafeitelijk denken = reflecteren/we stellen ons voor hoe de uitkomst beter
zou zijn geworden.
o Neerwaarts contrafeitelijk denken = piekeren, de verkeerde kant op fantaseren/ we
beelden ons in hoe we slechter af zouden zijn geweest.
Gedachteonderdrukking: als we ergens liever niet aan denken, kunnen we een poging doen
gedachten daarover te vermijden. Samenspel van automatisch denken en gecontroleerd denken.
Als we moe of afgeleid zijn, zal de ongewenste gedachte automatisch extra in ons opkomen.
Cultuur en schema’s/automatisch denken:
De inhoud van een schema verschilt niet alleen van persoon tot persoon, maar ook zeker van
maatschappij tot maatschappij. (bijv. genderrollen zijn cultuurafhankelijk)
Het feit dat mensen kunnen socialiseren en een cultuurgoed kunnen internaliseren, komt o.a. door
schema’s. in schema’s denken is menseigen, de inhoud van schema’s en daarmee zijn
belevingswereld is cultuurafhankelijk.
In westerse culturen een analytische denkstijl: men concentreert op de kenmerken van objecten en
besteden minder aandacht aan de context waarin deze objecten zich bevinden.
In Aziatische culturen een holistische denkstijl: concentreren zich op de hele context, met name op
de wijze waarop objecten zich tot elkaar verhouden.
Cultuur is bepalend voor het internaliseren van bepaalde verwachtingen: schema’s (als je op
een christelijke school zit, krijg je andere schema’s aangeleerd. Groei je op in een traditioneel gelovig
gezin, krijg je andere schema’s aangeleerd etc. Alleen op basis van argumenten kun je hier tegenin
gaan)
Culturele determinanten:
Het denken in schema’s in universeel, iedereen doet het.
Maar het waarnemen en interpreteren van onze schema’s is cultureel.
Toegankelijkheid van schema’s (bepaalt wat op de voorgrond komt en beïnvloedt onze interpretatie)
door:
Priming Chronisch toegankelijke Perseveratie-effect
