Grondslagen van het Recht 2023-2024
Naam: Opdracht: schrijfopdracht 2
Voornaam: Studentnummer:
Dag en tijdstip werkgroep: Nummer werkgroep:
Naam docent: Aantal woorden: 1091
_____________________________________
, Vertrouwen is goed, controle is beter
‘Het volk heeft gesproken. En ons de grootste gemaakt. Dat heet democratie’, twitterde Geert Wilders
op de verkiezingsuitslag toen hij 37 zetels behaalde.1 Een groot aantal van de kiezers liet die avond
weten het eens te zijn met zijn standpunten. Maar er klinkt ook kritiek. Wilders heeft herhaaldelijk
gepleit voor maatregelen die de rechtsstaat kunnen ondermijnen. Zo kwam de Nationale Orde van
Advocaten met een rapport over de rechtsstatelijkheid in verkiezingsprogramma’s. Het programma van
de PVV is op wel vijf punten in strijd met de Grondwet, het Europees recht en internationale verdragen.2
Men kan zich afvragen of het handelen van het kabinet dan nog begrensd kan worden, bijvoorbeeld door
de rechter.
De vraag die daarbij gesteld kan worden is: ‘Moet het toetsingsverbod genoemd in art. 120 Grondwet
worden afgeschaft om de rechtsstaat te beschermen?’
Om te beginnen leg ik uit wat de democratische rechtsstaat inhoudt, daarna zal ik ingaan op het
Harmonisatiewet-arrest en werk ik de artikelen 50, 71 en 120 Grondwet uit waarin ik ook een
tegenargument benoem en weerleg, waarna de conclusie volgt.
De democratische rechtsstaat
De Amerikaanse politicoloog Francis Fukuyama schreef in zijn boek ‘The End of History’ over de
‘democratische rechtsstaat’ als het uiteindelijke ideologische model. Om dit te begrijpen, moeten we
eerst deze twee begrippen uitleggen. Democratie is een politiek bestel waarin de burgers invloed kunnen
uitoefenen op het bestuur van de staat.3 Een rechtsstaat is een staat waarbij het recht boven de staat
verheven is. De geïnstitutionaliseerde politieke macht van de regering, van de wetgever en ook van de
rechter wordt beperkt door het recht.4 Eén van de kenmerken van de rechtsstaat is de constitutionele
toetsing. 5 Dit kenmerk geldt in Nederland niet vanwege het toetsingsverbod genoemd in art. 120
Grondwet: de rechter treedt niet in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten of verdragen.
Wanneer Wilders in de regering komt, kunnen zijn ideeën, die in strijd zijn met de Grondwet, worden
uitgewerkt in een wet in formele zin. Veel artikelen van de Grondwet kunnen door middel van een wet
in formele zin worden ingeperkt, maar met de veronderstelling dat de wetgever de grondrechten
respecteert. Wat als dit niet het geval is? Dan rechtvaardigt de Grondwet zelf de schending van deze
rechten. De rechter is nog wel bevoegd te toetsen aan internationale verdragen, maar in het geval van
een Nexit en opzegging van die verdragen, staan we binnen onze Nederlandse rechtsstaat zo goed als
machteloos. Dit voorbeeld illustreert goed hoe er spanning kan ontstaan tussen de democratie en de
rechtsstaat. Wilders kan dan wel democratisch gekozen zijn, maar tegelijkertijd kan de rechtsstaat
hierdoor in het geding komen.
Het Harmonisatiewet-arrest
Het Harmonisatiewet-arrest is een passend voorbeeld waarin het toetsingsverbod aan de orde komt. De
Landelijke Studentenvakbond beriep zich bij de Hoge Raad op het feit dat de invoering van de
Harmonisatiewet in strijd zou zijn met het rechtszekerheidsbeginsel, dat een fundamenteel
rechtsbeginsel is en is vastgelegd in art. 43 van het Statuut van het Koninkrijk. De Hoge Raad achtte
1
‘Wilders bewijst het gelijk van Kaag en slaat weer als een dolle om zich heen’, Joop.nl, 26 november 2023.
2
Commissie Rechtsstatelijkheid in Verkiezingsprogramma’s 2023, p. 37-38.
3
Cliteur & Ellian 2019, p. 42.
4
Cliteur & Ellian 2019, p. 44.
5
Cliteur & Ellian 2019, p. 44-45.
