IP hst 10 – persoonlijkheid: theorieën van de gehele persoon
CENTRALE VRAAG: WELKE INVLOEDEN HEBBEN GERESULTEERD IN DE UNIEKE
GEDRAGSPATRONEN EN CONSISTENTIE IN DE PERSOONLIJKHEID VAN MARY
CALKINS (vrouw die doctorstitel nooit heeft gekregen, omdat ze niet werd toegelaten op
universiteiten omdat ze een vrouw was)?
Persoonlijkheid: de psychologische kenmerken die een zekere continuïteit verlenen aan het
gedrag van een individu in verschillende situaties en op verschillende momenten.
Kunnen we beschouwen als de rode draad van ons leven. Als die draad breekt kan
dit ertoe leiden dat de persoonlijkheid beladen raakt met de inconsequenties die we
zien bij manisch-depressieve psychose.
KERNVRAAG 10.1: DOOR WELKE KRACHTEN WORDT DE PERSOONLIJKHEID
GEVORMD?
Kernconcept 10.1: de persoonlijkheid wordt gevormd door de gecombineerde
krachten van biologische, situationele en psychologische processen, die allemaal in
een context van sociaal-culturele en ontwikkelingsfactoren zijn ingebed.
Onze persoonlijkheid bestaat uit vrijwel alle aspecten van ons wezen:
Biologie, menselijke natuur en persoonlijkheid: Sigmund Freud: displacement
(verschuiving) van agressie/het aanwijzen van een zondeblok: mensen gaan elkaar
aanvallen als ze door iets anders agressief getriggerd worden.
De meeste mensen geven voorkeur aan genot, vooral als het gaat om seksueel
genot, boven pijn.
Sigmund Freud: alles wat we doen komt voort uit een op seks gebaseerd
overlevingsinstinct en een instinctieve neiging tot verdediging en agressie. Volgens
andere psychologen is de persoonlijkheid op andere motieven gebaseerd, zoals
sociale motieven.
Uit moderne psychologie blijkt dat persoonlijkheid niet alleen bestaat uit een paar
basale motieven. Wij lijken te bestaan uit een verzameling ‘modulen’ die zich hebben
gespecialiseerd in de realisatie van een bepaald doel.
Nurture (omgeving): ondanks dat de genetica steeds meer inzicht biedt in het
verband tussen erfelijkheid en gedrag, is het toch duidelijk dat ons gedrag voor een
belangrijk deel gevormd wordt volgens de principes van behavioristische
conditionering, cognitief leren en sociale psychologie. Veel psychologen leggen de
nadruk op ervaringen opgedaan in de vroege jeugd. Vanuit dit perspectief wordt je
eigen persoonlijkheid in sterke mate door je ouders gevormd, niet alleen door hun
genen, maar ook door de omgeving die ze je geven.
Onderzoek: de hersenen van kinderen die opgroeien in een arme omgeving krimpen
letterlijk en verliezen hersencellen in de thalamus die zowel de cognitieve vermogens
als lichamelijke overleving beïnvloeden.
Walter Mischel (2003): persoon-situatiecontroverse: een theoretische discussie
over de relatieve invloed van persoonlijkheidskenmerken en kenmerken van de
omgeving op gedrag.
Nature: de dimensie introvert-extravert is een voorbeeld van een beschrijvende
persoonlijkheidstheorie; bij dit type theorie ligt de nadruk op de betrekkelijk stabiele
persoonlijkheidskenmerken of karaktertrekken (stabiel persoonlijkheidskenmerk
waarvan men aanneemt dat het zich in het individu bevindt en dat in verschillende
omstandigheden een leidraad vormt voor zijn of haar gedachten en handelingen) van
een individu.
Andere theorieën, procestheorieën, gaan verder dan beschrijving en verklaren de
persoonlijkheid in termen van de interne persoonlijkheidsprocessen (de interne
, werking van de persoonlijkheid; omvat motivatie, emotie, perceptie en leren, en
daarnaast ook onbewuste processen).
Sociale netwerken en cultuur: Juris Draguns (1979): het concept
persoonlijkheidstheorie op zichzelf is een westerse uitvinding. Andere culturen
benaderen het probleem van verschillen tussen mensen op een geheel andere
manier. De meeste niet-westerse perspectieven op de persoonlijkheid zijn stevig
geworteld in religie.
Enkele persoonlijkheidskenmerken komen in verschillende culturen voor.
Mensen in westerse landen leggen meestal de nadruk op individualisme, waarbij
degenen die uitblinken in de menigte door hun talent of intelligentie worden beloond.
Bij mensen in meer groepsgerichte culturen (niet-westers) ligt de nadruk op
collectivisme; daar worden mensen beloond als ze in de groep passen en de sociale
harmonie bevorderen.
Binnen alle culturen hebben sociale relaties een enorme invloed op de
persoonlijkheid. We voegen ons ook naar allerlei ‘subculturen’, zoals skaters, nerds
en gamers, die op hun beurt onze attitudes en gedragingen vormgeven.
Als we volwassen zijn worden we nog steeds beïnvloed door de normen van onze
cultuur, bijvoorbeeld hoe we ons kleden, de manier waarop we met anderen omgaan,
onze kinderen opvoeden en de opvattingen die we hebben ten aanzien van andere
groepen in onze samenleving.
KERNVRAAG 10.2: UIT WELKE BLIJVENDE PATRONEN OF DISPOSITIES BESTAAT
ONZE PERSOONLIJKHEID?
Kernconcept 10.2: volgens alle dispositionele theorieën bestaat er een kleine groep
van persoonlijkheidskenmerken die temperamenten, karaktertrekken of typen worden
genoemd; het individu vertoont met betrekking tot deze kenmerken gedurende zijn
hele leven een consistent beeld.
Gebaseerd op een theorie van de Griekse arts Hippocrates, maakte men onderscheid tussen
vier temperamenten/humores (lichaamssappen):
- Bloed komt uit het hart en staat voor optimistisch (monter).
- Cholè (gele gal) komt uit de lever en staat voor cholerisch (ontvlambaar).
- Melancholè (zwarte gal) komt uit de milt en staat voor melancholisch (depressief).
- Flegma (slijm) komt uit de hersenen en staat voor flegmatisch (traag).
Sommige persoonlijkheidstheoretici proberen op eenzelfde manier te simplificeren, door
mensen te beschrijven in termen van enkele elementaire temperamenten: globale
disposities (een psychologische en fysieke kwaliteit of eigenschap van een persoon) van de
persoonlijkheid, zoals ‘extravert’ en ‘verlegen’, eigenschappen met een sterk biologische
basis.
Anderen kijken liever naar combinaties van karaktertrekken, die meestal als meervoudige
dimensies van de persoonlijkheid worden beschouwd, bijvoorbeeld vriendelijk tegenover
onvriendelijk. Meestal wordt gedacht dat deze karaktertrekken in sterkere mate door de
ervaring (leren) worden beïnvloed dan het temperament.
Weer anderen delen mensen in aan de hand van persoonlijkheidstypen. Dit zijn categorieën
in plaats van dimensies: je past al dan niet bij het patroon voor een bepaald type.
Dispositionele theorieën: een verzamelnaam voor benaderingen van de persoonlijkheid op
basis van temperament, karaktertrekken en persoonlijkheidstypen. Een goede theorie over
een van deze drie moet een degelijke wetenschappelijke basis hebben.
Temperament: de biologisch bepaalde persoonlijkheidsdisposities die al in de vroege
jeugd waarneembaar zijn en die de snelheid en intensiteit van emotionele reacties en
overheersende stemming van een individu bepalen. Er wordt meestal verwezen naar
1 of 2 dominante en blijvende ‘thema’s’, die typerend zijn voor iemands
persoonlijkheid. Het is een psychologisch begrip dat verwijst naar dat gedeelte van
de persoonlijkheid dat betrokken is bij emotionele eigenschappen en de snelheid en
