Volledige samenvatting van de tentamenstof voor het eerste deeltentamen van Geschiedenis van de Moderne Wereld sinds 1750. College aantekeningen met aanvulling.
Geschiedenis van de Moderne
Wereld
Hoorcollege 7 Ineenstorting van het Concert van Europa
en de Eerste Wereldoorlog
I. Moderne Oorlog en Totale Oorlog
- 1648 – 1789: Oorlogen van Vorsten
Kenmerken zich door huurlegers (weinig statenlegers door kosten), en mede
hierdoor ook beperkt in doelen en schaal, wisselende allianties (positie van FR altijd
belangrijk)
Jakobijnen doen tijdens Franse Revolutie ontdekking: voeren voorganger van
dienstplicht in → wordt daarna overgenomen door onder andere Napoleon
- Na 1789: Moderne oorlogen
Algemene dienstplicht, mechanisatie
- Von Clausewitz, Vom Kriege:
‘Oorlog is voortzetting van politiek met andere middelen’
Ziet oorlog als vorm van politiek
Moderne oorlogen met inzet van industriële middelen (en inzetten van volledige
maatschappij) kan leiden tot totale oorlog
Complete mobilisatie van materieel, maatschappij en politiek voor de
oorlogsinspanning
Vom Kriege wil dit eigenlijk begrenzen, is tegen totale oorlog → oorlog moet
daarom gecontroleerd worden (manier daarvoor is via politiek)
II. Oorzaken van WO I
- Ondermijning van het Concert van Europa
Concert van Europa (1815 – 1871)
Samenwerken van Europese mogendheden om elkaar binnen Europa in
balans te houden door het aangaan van wisselende allianties en
compensatieregelingen
Voorkomen van nieuwe revoluties of grote oorlogen (Napoleon)
Harmonie internationale betrekkingen → succesvol want voor lange tijd
weinig conflicten binnen Europa
Structurele voorwaarden voor het functioneren van Concert van Europa
worden niet voldaan:
Krimoorlog (1854 – 1856) en eenheid Italië en Duitsland
Nieuwe staten die in loop van 19e eeuw tot stand komen → Concert van
Europa niet op gerekend
Imperialisme als algemene ondermijnende factor
Reactie op Concert van Wenen waar uitlaatklep werd gezocht omdat er geen
landen mochten worden veroverd binnen Europa
- Het systeem van Bismarck
Na het Congres van Berlijn (1878): landen diplomatiek tegen elkaar uitspelen
, Streven: behouden van machtsevenwicht/consolidatie van Duitse macht en isolatie
van Frankrijk door middel van alliantiepolitiek en verdragen sluiten
1879 Zweibund met Oostenrijk-Hongarije
Steun in geval van een aanval door Rusland
1881 Dreikaiserbund met Oostenrijk – Hongarije én Rusland
1882 Dreibund met Oostenrijk – Hongarije én Italië
In eerste instantie al steun in geval van een aanval door Frankrijk
Italië verlaat de bond wanneer WO I uitbreekt en loopt over naar andere
kant
Geheime verdragen met Groot-Brittannië tegen Rusland in Middellandse Zeegebied
Door de grote hoeveelheid geheime verdragen wist niemand welke
bondgenootschappen tussen welke landen waren, en was een oorlog te gevaarlijk
om te realiseren
Achterliggende strategische visie: voorkomen oorlog op twee fronten (alliantie
tussen Frankrijk en Rusland zou hiertoe kunnen uitlopen)
Achterliggende politieke visie: machtsrealisme gebaseerd op wantrouwen tussen
Europese mogendheden
- De massamaatschappij en het industrieel kapitalisme
Nationalisme en sociaaldarwinisme (eigen natie/ras beter dan andere naties) leiden
tot patriottisme (extreem vaderlandsliefde) en militarisme
Sterkere binnenlandse krachten
Militarisme als tonen van nationale identiteit → volgens hen heeft regering
passieve houding tegenover externe bedreigingen
Emancipatie van de massa in de politiek
Ideologische leidraden om maatschappelijke orde tot stand te brengen in
een nieuwe industriële samenleving
Politieke elites konden publieke opinie niet aan de kant schuiven → had dus
effect op politieke besluitvorming
Kartelvorming in de economie
Bevreesd voor internationale concurrentie
Economische elites gingen staat vragen om bescherming (tegen bijv.
internationale concurrentie)
Samenwerken van meerdere bedrijven
Protectionisme: overheid beschermt eigen economie tegen concurrentie uit het
buitenland
Politiek gevolg: druk op politieke leiders en beperking van bewegingsruimte
Staatsbeleid wordt steeds meer gekoppeld aan binnenlandse belangen
Een land die we economisch vrezen, moeten we militair ook op voorbereiden
- Groot-Brittannië
Jingoïsme: overdreven vorm van patriottisme
Grote groepering in Engeland: kon niet gehandhaafd worden op deze schaal
Moesten dit rijk koste wat het kost verdedigen
Navy League & Tariff Reform League en de Two Powers Standard
Tariff Reform League: protectionistische groep met politieke steun
Navy League: Duitse organisatie met als belang het vergroten van de Duitse
Vloot
o 1898: Vlootwet
o Vloot moet zo sterk worden dat Engeland geen zeeslag aandurft
, o GB ziet Duitsland nu steeds meer als concurrent
o Militarisme groeit ook mede hierdoor
Two Power Standard: De vloot van GB moest groter zijn dan 2 e en 3e grootste
vloot bij elkaar
o Hierdoor in wapenwedloop met Duitsland
o Bouwen van vloot betekent ook veel werk voor de industrie
Economische veranderingen om het agressieve buitenlandse beleid te
kunnen financiëren
Engeland in conflict met Frankrijk (1898, Fashoda in Soedan) en Rusland is tijdens
Russisch – Japanse oorlog van 1904 – 1905 zo vernederd dat beide landen geen
concurrentie meer voor Engeland zijn → Focus GB gaat over naar Duitsland
Entente Cordiale met Frankrijk (1904)
Koloniale geschillen uitpraten
Vanuit Frans belang vanwege mogelijke aanval door Duitsland
- Frankrijk
Vernedering: chauvinisme en revanchisme
Binnenlandse onrust
Boulangisme (populistische oprisping, 1886 – 1891)
Dreyfus- affaire (1894 – 1899/1906)
o Onterechte beschuldiging van Franse officier over het feit dat hij een
Duitse spion zou zijn
Consolidatie van parlementaire democratie, maar blijvende haat jegens Duitsland
Had in 1870 Elzas – Lotheringen aan Duitsland verloren, wat bijdroeg aan de
Duitsland haat
- Oostenrijk – Hongarije
Een oud keizerrijk in centrum van Europa met oude keizer
Probleem van separatisme in veelvolkerenstaat
Los willen maken van grote keizerlijke verband
Balkan als strategisch gebied in machtsvacuüm door verzwakking Osmaanse Rijk
(‘Zieke man van Europa’)
Neef van Frans-Ferdinand
Aan ene kant Oostenrijk – Hongarije, aan andere kant Rusland
Steun zoeken bij Duitsland tegen Rusland
- Rusland
Moderniseringsachterstand
Conservatisme en panslavisme
Niet meer reactionair (proberen economische ontwikkeling te omarmen)
Panslavisme: streven van alle Slavische volkeren naar politieke eenheid, liefst
onder Oostenrijkse heerschappij
Na 1904 – 1905 extra druk op de Balkan (oorlog met Japan, verliest)
Strategisch en economisch: ijsvrije havens
Steun bij Frankrijk (v.a. 1894 Trans Siberische Spoorlijn)
1907: Triple Entente
, Verbond met Groot-Brittannië en Frankrijk
Duitsland zag dit als samenzwering tegen haar natie
- Duitsland
Weltpolitik
‘Platz an der Sonne’
Verspätete Nation
Flottenverein en Bund der Landwirte (samenbinden massa, industrie, elites in
Weltpolitik en protectionisme)
Maatschappelijke organisatie om Duitsland sterke oorlogsvloot te bezorgen
Reactie op Engeland
Conflict met Frankrijk, concurrentie met Groot-Brittannië en wantrouwen Rusland
Verbonden van Bismarck hebben geen betekenis meer
Militaire leiding: Von-Schlieffenplan, Risikogedanke (Tirpitz) en ‘oorlog voor het te
laat is’
Geen sprake meer van wisselende allianties, geen bilaterale afspraken op
basis van wantrouwen → twee grootmachten die tegenover elkaar staan
Von Schlieffenplan: Rusland heeft 6 weken nodig om te mobiliseren, dus
Frankrijk moet dan binnen 6 weken overwonnen worden om
tweefrontenoorlog te voorkomen
o Via België Frankrijk binnenvallen
o Britten garanderen Belgische neutraliteit, en in bondgenootschap
met Frankrijk en Rusland → ene kamp gevormd
III. De Grote Oorlog
- Zomer 1914
28 juni: moord op Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand in Sarajevo
Door Servische nationalist
Oostenrijk houdt Servië verantwoordelijk
28 juli: Oostenrijk verklaart Servië de oorlog
Eerst ultimatum uitgevaardigd: soevereiniteit Servië ten zijde zetten en
volledige inzage geven om te kijken of Servië hierachter zat → Servië weigert
door zekerheid bondgenootschap Rusland
Duitsland bondgenoot van Oostenrijk – Hongarije dus verklaart ook Servië de
oorlog en hiermee ook Rusland
Rusland mobiliseert
Duitsland verklaart Rusland hierop de oorlog
3 augustus: Duitsland verklaart Frankrijk de oorlog
4 augustus: Engeland verklaart Duitsland de oorlog
- Van Blitzkrieg naar Sitzkrieg (uitputtingslag)
In het begin enthousiasme voor oorlog: zou snel beslist zijn
Slag bij Marne (1914)
Duitsland rukt snel op, maar er komt een tegenaanval van Engeland en
Frankrijk
Eerste grote slag van WO I: binnen één week vallen er een half miljoen
doden en gewonden
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper fennebooms. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
