Volledige samenvatting over de tentamenstof van het tweede deeltentamen van Geschiedenis van de Moderne Wereld sinds 1750. College aantekeningen met eigen aanvulling.
Samenvatting Hoorcollege 1 t/m
6
Hoorcollege 1 Rede en Romantiek
I. Verlichting als historisch concept
- Kant en verlichting
Durf te denken, durf te weten
Kennis is zowel empirisch (ervaring) als rationeel (rede)
Universele morele wet waaraan iedereen dient te gehoorzamen (behandel een ander
zoals je zelf behandelt wil worden)
- Basisprincipes van Verlichting
Wereld is kenbaar en wordt gestuurd door natuurlijke (en niet supernatuurlijke)
krachten
Natuur en samenleving zijn beheersbaar en maakbaar door toepassing van
universele kennis (die is vergaard door de rationele, experimentele, empirische
wetenschappelijke methode)
De mensheid kan gevormd en verbeterd worden (utopie is mogelijk) =
vooruitgangsgeloof
II. Verlichting als intellectueel en sociaal fenomeen
- Descartes (1596 – 1650)
Systematische twijfel over waarneming en ideeën
Wiskunde als logisch denken
Deductie: algemene regel + observatie → hypothese (onontkoombare conclusie)
Bijv. Alle mensen zijn sterfelijk + Socrates is een mens → Socrates is sterfelijk
Cartesiaans dualisme
Geest is immateriële substantie
Scheiding tussen hersenen en ‘geest’, bewustzijn (mentaal vs. materieel)
- Francis Bacon (1561 – 1626)
Natuur begrijpen en beheersen
Observeren, experimenteren en redeneren als methode
Als we de natuur kennen, kunnen we haar beheersen (belangrijkste doel)
Inductie: meerdere observaties → algemene regel/hypothese (waarschijnlijk, maar
niet onontkoombare conclusie)
Bijv. De eerste eend in het park is wit, (…), de tiende eend in het park is wit
→ alle eenden zijn wit
Nova Atlantis: Geschrift waarin Bacon wereld schetst in zijn denkmethode
- Denis Diderot (met D’Alembert)
L ’Encyclopédie (1751 – 1772)
Een van de eerste bundels van kennis en wetenschappelijk onderzoek
- Deïsme
Rationeel godsbeeld
Religie wordt individuele beleving, niet langer volledig bepaald door tradities/kerk
, Er bestaat weliswaar een God die het universum en de natuurwetten heeft
geschapen, maar oefent daarna geen invloed meer uit op de wereld
Bekende aanhanger: Voltaire
III. Verlichting als maatschappelijk fenomeen
- Verlichte kennis vooral verspreid via saloncultuur, genootschappen, loges, etc. → ontstaan
van publieke opinie buiten machthebbers en censuur om
- Politiek wordt steeds meer besproken door de ‘gewone mens’
- Belangrijke positie gastvrouwen (van bijv. de salons)
- Alfabetisme werd hip
- Censuur en boekdrukkunst
Vaak namens kerk of monarchie
Verboden kennis is interessant, waardoor ideeën zich alsnog snel verspreidden
Pamfletten en kranten spelen belangrijke rol
IV. Politiek denken
- Thomas Hobbes (1588 – 1679)
De natuurtoestand (mens is van nature slecht) en de oorlog van allen tegen allen
Geweldsmonopolie → helpt tegen deze natuurlijke neiging
Betrok goddelijk gezag niet in zijn denken
Kijk naar natuurlijk gedrag los van tijd en plaats
Hieruit deduceren welke politieke problemen er ontstaan en hoe dit op te
lossen is
Absoluut gezag als oplossing
- John Locke (1632 – 1704)
Men wordt vrij geboren en heeft het recht zijn vrijheid, eigendom en gezondheid te
verdedigen (individuele vrijheden)
Overheid mag door het volk worden afgezet als deze niet de belangen van het volk
vertegenwoordigd → volkssoevereiniteit
Voor parlement en vertegenwoordiging
Voorstander constitutionele monarchie
- Jean – Jacques Rousseau (1712 – 1778)
Economische ongelijkheid als fundament voor algemene ongelijkheid
Du Contract – Social (1762) als directe aanval op de hiërarchische standenstaat
Beslissingen van volksvergadering waren volgens algemene wil en hier moest dus
naar geluisterd worden
Algemene wil: dat wat de meerderheid van de bevolking wil (staat tegenover
individuele verlangens)
Men is van nature goed → eigendom brengt vrijheid en gelijkheid in gevaar → door
opvoeding en hervormingen dit weer rechtzetten
Geloofde niet in de kerk, wel in bijbel en God
- Baron de Montesquieu (1689 – 1755)
Van hoge adel
L’ esprit des Lois (1748)
= de geest van de wetten
Politieke en sociale leefvormen van verschillende volken door de eeuwen
heen in kaart gebracht
, De Trias Politica als politieke structuur voor deling van staatsmacht en
regeringsfuncties
Rechterlijke macht, uitvoerende macht, wetgevende macht
Zo wordt vrijheid beschermd
Kerk is nuttig (hing desalniettemin geen geloof aan)
- Voltaire (1694 – 1778)
Aanhanger deïsme
Kerk zorgt voor intolerantie
Grootste deel van de bevolking ‘te dom’ om te verlichten
Om onwetendheid te voorkomen was absoluut vorst nodig
Groot bewonderaar van Engeland vanwege tolerantie en relatieve persvrijheid
V. Verlicht Despotisme
- Seculier perspectief van vorsten (scheiding van kerk en staat)
Middeleeuwse krachten en gewoonten inperken
Centralisatie macht, belastingen en wetgeving
- Vorsten geloofden niet dat ze de macht van God hadden gekregen maar zagen zichzelf als
dienaar van het algemeen belang (“Alles voor het volk, niets door het volk”)
- Voortgedreven door de verlichte ideeën van filosofen maar ook door militaire noodzaak
(oorlog zorgt voor rationalisering en centrering van macht)
- Beperkt door hervormbaarheid van standenstaat en de opkomende krachten adel en kerk
Standenstaat verdwijnt dus niet of maar gedeeltelijk
- Katalyseren van maatschappelijke problemen
- Verlicht despotisme in Frankrijk: geen succes
1e en 2e stand uitgesloten van belasting betalen → rijke bovenlaag, maar regering zelf
arm
Louis XVI schaft Maupeou parlementen af
Verlichte actie, want parlement was aristocratisch
Privileges, blokkeerden al lange tijd hervormingen
1778: Oorlog met Engeland om VS te helpen
Kosten stijgen opnieuw en hiermee de schulden ook
Belasting verhogen als poging om deze af te betalen
Weerstand vanuit parlement wat uiteindelijk een van de aanleidingen was
voor revolutie
- Verlicht despotisme in Oostenrijk
Weinig cohesie en samenhang binnen het land voor Maria Theresa (1740 – 1780)
Probeerde haar rijk te versterken door o.a. meer soldaten en belasting
Toename economische kracht door toename productie, vermindering roverij
Lokale monopolies werden deels afgeschaft om vrijehandelszone te creëren
→ werd grootste zone in Europa
Was tegen lijfeigenschap, deels om meer macht over haar volk te hebben en
soldaten te rekruteren
Maria Theresa wordt opgevolgd door Joseph II (1780 – 1790)
Wilde verandering: zag staat als ‘the greatest good fort he greatest number’
Gelijkheid belastingen, vermindering erge straffen, persvrijheid, religieuze
tolerantie, etc.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper fennebooms. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
