Grondrechten
,Grondrechten bescherming en de nationale rechtsorde
In de praktijk, een definitie, alle elementen van de definitie en de nationale rechtsorde
Grondrechten
In de praktijk kom je ze overal tegen: protesteren, asiel, eigendom van kraakpand, recht op leven of
leven beëindigen. Privacy (Google Street View zwart gat). Soms botsen de rechten.
Definitie
Elementen van grondrechten:
A heeft = iets komt je toe, je bent er drager van
Een aanspraak op X = een recht op iets
Jegens B = iets of iemand: je moet kunnen zeggen wie jouw recht moet respecteren
Berustend op Y = sociale afspraak of een juridische basis
At te dwingen voor C = je moet naar iemand kunnen gaan om te helpen afdwingen
De elementen
De dragers van grondrechten
Art. 1 Gw zegt allen die zich in NL bevinden, art. 4 Gw stelt paspoort voorop, ander artikel zegt
jeugdige overtreders hebben recht op. Dragers:
Het individu is drager, afhankelijk van de situatie en de wet weet je welk individu.
Soms kunnen groepen personen aanspraak maken op recht. Soms zelfs namens (leden bv)
Kunnen dieren drager zijn: nee. Fotograaf met camera en aap maakt selfie. Fotograaf wilde
rechten, dierenbescherming zei nee zijn van aap. Eindigde in schikking.
o Dier is meer dan een zaak, maar geen mens. Als je mensenrechten hebt, heb je ook
plichten en dat kunnen dieren niet doen. Ze worden wel beschermd in grondwetten.
Groepen personen kunnen ook uitgezonderd zijn als drager
Privaatrechtelijke rechtspersonen
Een aanspraak hebben op iets of iemand
Waar komen de mensenrechten vandaan: van nature, van het mens zijn, uit fundamentele rechten.
Wat is een grondwet. Mensen zeggen: wetten die in de grondwet staan, alle mensenrechten etc.
Definitie van grondrechten die wij gebruiken is als verzamelterm. Waar je het ook vindt, we noemen
zowel mensenrechten als fundamentele rechten: grondrechten.
Soorten grondrechten bestaan in generaties
1. Klassieke (oudste) = ook wel vrijheidsrechten, afweerrechten (tegen ovh), burgerrechten
o Je mag je vrijheid jegens ovh uitoefenen, ze moeten ergens afblijven (art. 11 EVRM)
o In te roepen tegen de overheid als negatieve verplichting (vooral art 1 – 18 Gw)
2. Sociale (midden) = ook wel socio-economische (vooral art. 19 -23 Gw)
o Overheid moet iets doen: presteren, handelen, optreden: positieve plicht (20 Gw)
3. Solidariteitsrechten (jongste) = ook wel groepsrechten
o Gericht op toekomst, ontwikkeling, identiteit en cultuur van volkeren. Breed begrip.
o Art. 20 lid 1 Charter = ieder volk recht op zelfdeterminatie (Catalaanse actie).
o Niet de rechten schaden van de toekomstige mensen
Nadruk op klassiek en sociaal en dan vooral onderscheid positief en negatief. Niet waterdicht, soms is
sociaal ergens afblijven en klassiek iets doen (kiesrecht faciliteren). Vraag is wat is belangrijker. Wat
verlangen de grondrechten van de ovh om de rechten en vrijheden te realiseren: handelen of
terughoudendheid (kan per lid verschillen).
, Art. 23 Gw = allebei want lid 1 is faciliteren dus sociaal (het onderwijs is voorwerp van
aanhoudende zorg van ovh) en lid 2 is afblijven dus klassiek (geven van onderwijs is vrij)
Waar komen de aanspraken vandaan
Oude Grieken = ze hadden rechten maar niet iedereen. Eigen partner kiezen kon niet.
Feodale middeleeuwen = scheiding kerk en staat en gebrek aan gelijkheid
Kerkhervorming = tolerantie van verschillende godsdiensten
Verlichting = nadruk op de reden en individu
Vestiging van de natiestaat = centralisering macht. Idee: wat mogen we van ovh verwachten.
Opkomst van de burgerij = nadruk op eigendomsrecht en er kwam kiesrecht
Democratische rechtsstaat = omvattende bescherming van grondrechten. Steeds meer.
Internationalisering van de grondrechten = na wereldoorlogen.
Grondslagen van de aanspraken
Kunnen aangeboren rechten zijn. Wat is dan rol democratie: deze kan grondrechten schaden maar is
ook een noodzakelijke voorwaarde ervoor (je moet deel kunnen nemen). Grondrechten lijken
universeel maar er zijn er bijna geen die altijd voor iedereen gelden: wel het folderverbod. Debat
hierover moeilijk, moeten we hogere eisen stellen aan grondrechten, moet het op papier, moeten ze
wel universeel zijn?
Werkingssfeer van grondrechten
Je hebt een aanspraak jegens iets of iemand. Jegens wat precies dan, kan op twee manieren:
1. Horizontaal = grondrechten werken van burger tot burger (derdenwerking): modern.
2. Verticaal = je kunt je grondrechten afdwingen jegens ovh/vertegenwoordiger ervan.
Waarop berusten grondrechten
In welke juridische bronnen staan onze grondrechten
Je kunt zeggen sociale afspraak of natuurrechten maar het moet concreet kunnen:
Nationale juridische bronnen = normale alledaagse wetgeving: Grondwet H.1 en art. 114.
Nadere uitwerking ervan in andere wetgeving zoals in Algemene wet gelijke behandeling.
Internationale juridische bronnen = iets anders dan EU. Vb:
o Het EVRM, IVBPR, VN, IVESCR en andere verdragen.
o EVRM is verdrag tussen toevallig lidstaten EU, maar is gewoon internationaal recht
Europese Unie juridische bronnen = EU-verdrag en EU-werkingsverdrag, EU-handvest en
algemene beginselen EU-recht.
o Handvest is officieel geen Verdrag, maar heeft status verdrag gekregen van het
verdrag van Lissabon, dus valt wel onder primair recht.
o EU recht is eigen rechtsorde omdat HvJEU dat zegt en iedereen eens is.
Afdwingbaarheid van de grondrechten
Allerlei instanties kunnen je grondrechten afdwingen/beschermen.
Vaak rechter (maar niet uitsluitend). Nadruk op rechter omdat hij spil van rechtsbescherming
binnen een staat is en omdat de rechterlijke controle een kernbeginsel is van rechtstaat
(naast uitvoerende en wetgevende macht).
Ook andere instanties, zo meer
Wanneer kan een rechter je grondrecht beschermen
Interpretatie en reikwijdte: hij moet weten wat het recht betekent en wat de reikwijdte is.
o Vb: vrijheid van meningsuiting: wat is een mening en in hoeverre geldt dat recht
Daarna de vraag of er een inmenging (interference) was met die reikwijdte in bepaald geval
, o Vb: heeft overheid gezegd je moet je hier mond over houden.
Bekijken of de beperking ook een inbreuk of schending op grondrecht was (niet altijd)
o Vb. (art. 8 EVRM): soms beperkingsclausule: beperking grondrecht mag in bepaald
geval. Je had dan recht, maar beperking is geen schending, want gerechtvaardigd.
o Vb. (art. 3 EVRM) sommige grondrechten laten nooit inmenging met reikwijdte toe
Arrest Zusters van Sint Walburga = godsdiensten betalen geen belasting en politie mag soms niet
binnenvallen. Wij noemen onszelf ook een godsdienst, maar eigenlijk seksclub. Dus wat is een
godsdienst en wat is de reikwijdte ervan. Dit bordeel viel niet onder reikwijdte zei rechter.
Arrest Pastafarisme = vrouw zei ik heb geloof dat mij vraagt een vergiet op hoofd te dragen (nadruk
op onderscheiden hoofd en bijzaken), dus ook op rijbewijs. RvS zei volgens onze definitie is dit geen
godsdienst dus op rijbewijs mag het niet. Niet alle landen denken zelfde over Pastafarisme. Let op: de
definities maken wij zelf, kunnen veranderen over tijd en meningen over verschillen.
Welke rechters kunnen de grondrechten beschermen
1. Rechters wiens uitspraken bindend zijn:
o Nationale rechter = pas nationaal recht, internationaal recht en EU-recht toe
o Internationale rechter = het EHRM past vooral het EVRM vooral toe. Soms ESH.
o EU-rechter = past als HvJEU EU-grondrecht toe. Bv. bij prejudiciële vragen aan HvJEU
Let op: internationaal en EU is iets anders. Het EVRM is internationaal recht, geen EU-recht.
2. Rechterlijke instanties wiens uitspraken niet bindend zijn:
o Nationale beklagmogelijkheden:
College vd rechten vd mens = je kunt hier klacht indienen, niet bindend. Ze
beschermen en bewaken mensenrechten in NL door onderzoek, advies,
voorlichting en individueel oordelen bij discriminatie.
Comité voor de rechten vd mens = verbonden aan IVBPR. Na ondertekening
als lidstaat zeg je na uitputten rechtsmiddelen mag je klacht indienen.
o Internationale beklagmogelijkheden: Europees Comité voor de Sociale Rechten
m.b.t. Europees-sociaal-Handvest (dit is geen EU-verdrag, maar van Raad van Europa
Bv. DCI/Nederland over dat met iets moet doen aan kids zonder verblijfrecht.
Aard en omschrijving grondrechten
Aard van grondrechten
Uiteindelijke omschrijving grondrechten voor ons doel: fundamentele normen die de strekking
hebben het individu persoonlijke vrijheid en een menswaardig bestaan te verzekeren en die met
name de handelingsvrijheid van de ovh beperken. Grondrechten zijn als volgt van aard:
Principieel = fundamentele kenmerken van hele rechtsorde
Constitutioneel = voorwaarden voor rechtmatig uitoefenen van publiek gezag
Normatief = subjectieve rechten jegens ovh, instructienormen voor ovh en rechtsbeginselen
die doorwerken in uitvoering en toepassing van andere rechtsnormen.
o Met name de ovh want je hebt ook nog horizontale werking.
o In menswaardig bestaan die je de socio-economische functie grondrechten terug.
Perspectief van de burger
Vanuit de burger moet je het in lagen benaderen, met dit analytische kader:
1. Op welke rechter kan burger beroep doen = internationaal, nationaal of EU
2. Welke rechtsbronnen kan rechter in geschil toepassen = (inter)nationaal of EU-grondrechten
