ADHD: a critical update for educational Professionals
Samenvatting
Een medische benadering (medical approach) van gedragsproblemen kan ervoor zorgen dat
professionals zonder medische achtergrond, zoals leraren en andere onderwijsprofessionals, zich
ongeschikt voelen. In dit artikel brengen we zes wetenschappelijk onderbouwde overwegingen naar
voren met betrekking tot ADHD, momenteel de meest voorkomende psychiatrische diagnose bij
kinderen. Deze 'need to knows' laten zien hoe misleidend en potentieel stigmatiserend de huidige
conceptualiseringen van onhandelbaar gedrag zijn geworden. Er worden enkele voorbeelden gegeven
van hoe leraren verkeerd worden geïnformeerd en er worden alternatieve manieren van rapporteren
over neuropsychologisch onderzoek voorgesteld. Een vernieuwd conceptueel begrip van ADHD kan
onderwijsinstellingen helpen de dure uitbesteding van gedragsproblemen te vermijden die ook - en
terecht beter - kunnen worden geframed als onderdeel van de primaire missie van het onderwijs van
geprofessionaliseerde socialisatie.
Inleiding
Attention Deficit Hyperactivity Disorder (aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit) (ADHD) is
een van de syndromen die gedefinieerd zijn in Diagnostisch en statistisch handboek voor psychische
stoornissen (DSM). In de DSM-5 wordt het beschreven als een neuro-ontwikkelingsstoornis met een
aanhoudend gedragspatroon van ernstige onoplettendheid en/of hyperactiviteit/impulsiviteit. Het
gedrag moet niet kenmerkend zijn voor de ontwikkelingsleeftijd van het kind, zich in verschillende
omgevingen manifesteren (bijvoorbeeld thuis en op school), zijn begonnen vóór de leeftijd van 12
jaar, ten minste 6 maanden aanwezig zijn en de sociale en academische prestaties verstoren.
ADHD is momenteel de meest voorkomende door ouders gerapporteerde diagnose bij kinderen in de
VS. Toen de DSM-IV in 1994 werd gepubliceerd werd de prevalentie van ADHD geschat op 3%.
Sindsdien is het percentage kinderen met een door de ouders gerapporteerde ADHD- diagnose
aanzienlijk toegenomen, van 7,8% in 2003 naar 9,5% in 2007 naar 11,0% in 2011.
In de VS steeg het totale aantal kinderen dat ADHD- medicatie kreeg van 1,5 miljoen in 1995 naar 3,5
miljoen in 2011. De verkoop van voorgeschreven stimulerende middelen is in het afgelopen
decennium vervijfvoudigd, naar ruim 11 miljard in 2015.
Allen Frances en David Kupfer noemden de toename van ADHD bij kinderen een "onwerkelijke
epidemie (unreal epidemic) ". Keith Conners noemde de stijgende percentages van de ADHD-
diagnose in de VS “een nationale ramp van gevaarlijke proporties (a national disaster of dangerous
proportions) ”.
Leraren en ander schoolpersoneel zijn vaak de eersten die de diagnose ADHD bij een kind
voorstellen. Leraren voelen zich vaak onzeker over het omgaan met gedragsproblemen en aarzelen
om verantwoordelijkheid te nemen voor leerlingen met speciale behoeften.
In dit artikel presenteren we zes wetenschappelijk onderbouwde 'need to knows' die misvattingen
over ADHD ontwarren. Deze onderwerpen zijn geselecteerd uit een breed scala aan kwesties rondom
ADHD, omdat we geloven dat ze het meest effectief zijn in het onthullen van de allesomvattende aard
van de ADHD-classificatie, en/of het meest exemplarisch zijn voor de nadelige effecten die verband
houden met de misverstanden over ADHD.
We putten voornamelijk uit onderzoek in de VS, als het epicentrum van ADHD. We zijn het echter
eens dat in het algemeen “Europa het voorbeeld van de VS heeft gevolgd” door de DSM-IV en zijn
opvolger te gebruiken en zullen ook verwijzen naar Europese studies als dat passend wordt geacht.
, 1. Geboortemaand is van belang (birth month matters)
Verschillende onderzoeken toonden aan dat relatieve leeftijd (relative age) een belangrijke
bepalende factor is voor de diagnose en behandeling van ADHD. Over het algemeen hebben de
jongste kinderen in de klas twee keer zoveel kans als hun klasgenoten om een diagnose van ADHD en
medicatie te krijgen. Blijkbaar hebben zorgprofessionals en leraren de neiging om relatieve
onvolwassenheid te classificeren als ADHD.
Aanvullend onderzoek heeft aangetoond dat de meerderheid van de huisartsen en leraren zich niet
bewust is van dit verband tussen relatieve leeftijd, ADHD-diagnoses en voorgeschreven medicijnen.
Wanneer een kind rustelozer en minder gefocust is dan zijn klasgenoten, moeten leraren rekening
houden met de relatieve leeftijd van het kind bij het beoordelen van zijn/haar gedrag. Bovendien
moeten leraren zich bewust zijn van de vele mogelijke oorzaken van het onhandelbare gedrag van
een kind. ADHD zien als de oorzaak van onoplettendheid en hyperactiviteit is in feite een drogreden
omdat het een cirkelredenering is.
2. Er is geen enkele oorzaak voor ADHD (there is no single cause of ADHD)
ADHD is een gedragsbeschrijving op basis van criteria die gevoelig zijn voor subjectiviteit en
cognitieve vooroordelen. Er zijn geen meetbare biologische markers of objectieve tests om de
aanwezigheid of afwezigheid van ADHD (of een ander gegeven DSM-syndroom) vast te stellen.
Als heuristiek hebben de stoornissen in de DSM hun nut bewezen in de klinische praktijk en het
onderzoek, met name door een gemeenschappelijke taal te creëren. Helaas worden de stoornissen
binnen deze classificaties over het algemeen niet behandeld als "heuristisch, maar zijn verstard en
worden ze vaak behandeld alsof ze natuurlijke soorten (natural kinds) zijn". Dergelijke "verstarring
(reification)" resulteert in circulaire beweringen dat het gedrag dat we ADHD noemen, wordt
veroorzaakt door ADHD, en dat de criteria voor het "diagnosticeren" van iemand "symptomen" zijn
van een onderliggende psychische aandoening.
Helaas is het verwarren van benoemen en uitleggen een veelvoorkomende fout met betrekking tot
gedragsproblemen. ADHD zien als een hersenafwijking (brain defect) die problematisch gedrag
veroorzaakt, kan verleidelijk zijn: één oorzaak, één oplossing. Er zijn echter veel factoren in verband
gebracht met ADHD. Deze factoren kunnen interacteren en impliceren niet altijd causaliteit.
Ze variëren van echtscheiding, armoede, opvoedingsstijlen, lage opleiding van de moeder,
alleenstaand ouderschap en ontvangst van sociale voorzieningen, seksueel misbruik, slaapgebrek,
erfelijkheid en perinatale problemen tot eczeem, kunstmatige voedseladditieven, gebruik van
mobiele telefoons en opgroeien in gebieden met een lage zonne-intensiteit. Al deze factoren en meer
kunnen een rol spelen wanneer een bepaald kind belemmerende hyperactieve en onoplettende
gedragingen vertoont, en er geen sluitende oorzaak is voor ADHD.
3. De meeste kinderen met ADHD-gedrag hebben 'normale' hersenen (most children with ADHD
behaviour have “normal” brain)
De classificatie die de DSM biedt, en zelfs het fenomeen van reïficatie kan nuttig zijn voor
onderzoeksdoeleinden, bijvoorbeeld omdat de categorieën de zoektocht naar biologische oorsprong
van gedrag kunnen vergemakkelijken. En inderdaad, 'case-control'-onderzoeken - waarbij groepen
kinderen met en zonder een diagnose van ADHD worden vergeleken - laten kleine groepsverschillen
zien in termen van hersenanatomie en, in sommige onderzoeken, dopaminerge functie.
