5 vwo deel A
uitwerkingen
Biologie voor jou
Uitwerkingen thema 8 Waarneming en gedrag (SE)
RELEASE 7.0
MALMBERG ’S-HERTOGENBOSCH
WWW.BIOLOGIEVOORJOU .NL
, 5 vwo deel A uitwerkingen
© Malmberg ’s-Hertogenbosch
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave (met uitzondering van de bijlagen) mag worden
verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in
enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige
andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet
1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985,
St.b. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen
te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van
gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16
Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
, 5 vwo deel A uitwerkingen
8 Waarneming en gedrag (SE)
ORIËNTATIE
Daar zit geen luchtje aan 4
BASISSTOF
1 Zintuigen 5
2 De werking van het oog 11
3 Gedrag 16
4 Vorming van gedrag 20
5 Sociaal gedrag bij dieren 24
6 Gedrag bij mensen 29
SAMENHANG
Prairiemuizen zoeken troost 34
ONDERZOEK
Practica 35
AFSLUITING
Examenopgaven 36
Inhoudsopgave © Uitgeverij Malmberg
, 5 vwo deel A uitwerkingen
Oriëntatie Daar zit geen luchtje aan
1
De tekst noemt twee manieren van waarnemen: ruiken en proeven.
Welke andere manieren van waarnemen ken je? Noteer er drie.
Andere manieren van waarnemen zijn bijvoorbeeld voelen, zien en horen.
2
In welke organen liggen de receptoren voor reuk en de receptoren voor smaak?
De receptoren voor reuk liggen in de neus, de receptoren voor smaak liggen in de tong (en
achter in de mondholte).
3
Leg uit dat een verminderd reuk- of smaakvermogen je eetgedrag kan beïnvloeden.
Als je niet meer kunt genieten van eten, valt een belangrijke prikkel om te eten weg. Hierdoor
verandert je eetgedrag. Je eet bijvoorbeeld minder of minder vaak, je eet andere
voedingsmiddelen (die je wel nog proeft) of je eet met veel tegenzin.
4
Leg uit dat emoties en eerdere ervaringen de smaak van je voedsel kunnen beïnvloeden.
Als een bepaald voedingsmiddel is verbonden aan een bepaalde emotie of ervaring, wordt dit
opgeslagen in je hersenen. Als je opnieuw in aanraking komt met het voedingsmiddel, komt
deze herinnering naar boven. Bij een positieve herinnering of emotie zal het eten lekkerder
smaken, bij een negatieve herinnering of emotie juist niet.
5
Ruiken is belangrijk voor je veiligheid.
Leg uit aan de hand van een voorbeeld dat niet kunnen ruiken gevaren kan opleveren.
Geuren kunnen belangrijke signalen voor gevaar leveren. Enkele voorbeelden van gevaar bij
niet kunnen ruiken:
• Je kunt niet ruiken of voedsel of drank bedorven of giftig is, wat gevaren voor je
gezondheid kan opleveren.
• Je kunt geen brandlucht ruiken en dus niet op tijd vluchten of de brand blussen.
• Je kunt bepaalde gevaarlijke chemische stoffen (zoals bijvoorbeeld gas) niet ruiken,
waardoor je geen actie onderneemt om jezelf in veiligheid te brengen.
• Je kunt niet ruiken of je stinkt, wat tot een slechte hygiëne kan leiden en dus een gevaar
voor je gezondheid.
Thema 8 Waarneming en gedrag (SE) 4 © Uitgeverij Malmberg