Complete samenvatting behandelingsmethoden en klinische
vaardigheden
Jaar 2023/2024
Kennisclips
Kennisclip holistische theorie
Als psycholoog moet je niet vastlopen door de perfecte analyse te willen maken, het opstellen van de
holistische theorie (HT) en functieanalyse (FA) zijn hulpmiddelen en geen doel op zich.
Probleemanalyse is soms makkelijk als het om bijv. een spinnenfobie gaat: de spin. Maar soms is dit
lastiger, je verzamelt dan alle informatie, maakt een probleemsamenhang wat uiteindelijk tot de HT
leidt en test deze vervolgens in een functieanalyse.
Je begint met een voorlopige probleemsamenhang (VPS). Deze is vooral gebaseerd op de intuitie van de
behandelaar en introspectie client. Daarom ga je deze testen, door:
- Binnen probleemgebieden
- Tussen probleemgebieden
→ de uitkomst hiervan is de holistische theorie. Je brengt hiermee dus de grote samenhang van
probleemgebieden in kaart wat je weer helpt met het opstellen van de behandeldoelen (zo behandel je
bijv. bij sociale angst soms niet per se angst direct, maar leer je sociale vaardigheden aan).
We weten nu welke problemen we als eerste aan moeten pakken, maar dit is nog niet genoeg voor het
behandelplan, dus maken we een functieanalyse: hiermee bekijken we de probleemgebieden op
microniveau→ wat is de functie van het probleemgedrag?
Pas dan kan je een behandelplan opstellen, uiteraard blijf je dit plan tijdens de behandeling
voortdurend evalueren en kan je eventueel weer een nieuwe FA maken als je ergens tegenaanloopt of
als er nog een probleem bijkomt.
Kennisclip FABA
(met aanvulling van colleges voor beter overzicht)
Functie- en betekenisanalyses (FABA’s) gebruik je voor het analyseren van de problemen van de client.
In de richtlijnen staat welke interventie voor welke diagnose kan helpen, dit is vaak alleen niet genoeg
dus dan volgt FABA. Let op: niet elk probleem relevant voor therapie/FABA + als je doorrolt in
problematiek kan je bepaalde dingen missen, daarom altijd vragen of er nog andere problemen zijn
waar we nog niet op gekomen zijn.
FA en BA zijn keerzijdes van hetzelfde medaillon en worden naast en door elkaar gebruikt.
1
,Betekenisanalyse: problemen doordat de client een disfunctionele betekenis koppelt aan een
bepaalde gebeurtenis. Dus ergens in het verleden is een normale situatie geassocieerd geraakt met
iets problematisch. Dit ziet er schematisch als volgt uit: Geconditioneerde stimulus (CS) →
ongeconditioneerde stimulus of respons (US/UR)→ geconditioneerde respons (CR)
Voorbeeld BA:
Functieanalyse: problemen doordat iemand een functie aan het gedrag koppelt. Dit bevat dus gedrag
wat iemand wel doet, maar beter niet kan doen en andersom. Dit ziet er als volgt uit:
Discriminatieve stimulus (Sd) : respons (R) → bekrachtigers (Sr pos) of negatieve gevolgen (Sr neg)
Voorbeeld FA:
Hierbij is:
-/+ = weglaten of toevoegen
Neg/pos= de aard van wat je weglaat/toevoegt
0
= uitblijven
Dus:
-Sneg Negatieve bekrachtiging Vervelend gevoel gaat weg
Vb. Pijn gaat weg als je rust
+Spos Positieve bekrachtiging Plezierig gevoel neemt toe
Vb. Hoop bij alternatief genezer
+Sneg Positieve straf Negatief gevoel neemt toe
Vb. Angst bij kritiek
-Spos Negatieve straf Positief gevoel neemt af
Vb. Negeren, time-out
0
Spos Uitblijven van iets positiefs Frustratie als waardering uitblijft
0
Sneg Uitblijven van iets negatiefs Opluchting als iets negatiefs uitblijft
Ook heb je verschillende soorten relaties bij een betekenisanalyse:
- Sequentieel: als… dan
o Als ik een medische ingreep onderga (CS), val ik flauw (US/UR)→ angst (CR)
o Als ik een dominante college tref (CS), word ik afgewezen (US/UR)→ angst (CR)
o Moeten presteren (CS), falen (US/UR)→ angst (CR)
- Referentieel: doet denken aan
o Medische ingreep (CS), doet denken aan meerdere ziekenhuiservaringen (US/UR)→
angst (CR)
o Blauw petje (CS), doet denken aan steekpartij (US/UR)→ angst (CR)
o Manier van praten groepsgenoot (CS), doet denken aan zus die haar afwees (US/UR)→
wanhoop (CR)
2
, - Referentiele identiteitsrelatie: staat gelijk aan
o Zichzelf rust gunnen= een loser zijn→ somberheid
o Vlekje op de huid= kanker→ angst
Kennisclip exposure essentials
Exposure: blootstellen aan prikkels die vermeden worden
Exposure is een vorm van CGT en kan als volgt gedaan worden: interoceptief, in vivo of imaginair. Deze
zien er dus anders uit maar onderliggende principe is hetzelfde.
Misvattingen:
- Het is een makkelijke behandelvorm
- Het kan leiden tot verergering van klachten
- Het is te belastend voor patienten om aan hun angsten blootgesteld te worden
Maar: het is idd niet niks, maar draai het om: klachten waarmee patient aanmeld zijn niet niets,
belasting is dus geen reden het niet te doen plus in de praktijk blijkt dit mee te vallen en is er
geen bewijs dat andere behandelingen minder belastend zijn.
- Het kan niet bij comorbide problematiek
- Therapeuten willen vaak uitstellen wanneer patient in kwetsbare periode zit (baan kwijt ofzo).
Geen bewijs dat dit nodig is en door ze te laten wachten loop je risico dat klachten verergeren
Conclusie: exposure is veilig en effectief en veel misvattingen komen voort uit onze eigen angst.
Werkingsmechanisme: oud en nieuw model
Oud model: habituatie: geleidelijk blootstellen aan prikkels die angst oproepen. Je maakt een
hierarchie met angstige situaties en gaat steeds hogerop terwijl je de SUD (0-100) blijft meten. De
verbinding tussen CS en US wordt verbroken.
Vb. John bang voor liften: in verschillende stappen laten we John in de lift, eerst met deuren open, dan
dicht, dan 3e verdieping en dan 10e verdieping. Je bekijkt tijdens exposure de SUD, bij het oude model
werd gedacht dat als SUD daalt dat het goed was en je door kon, uit onderzoek blijkt dat niveau SUD
niet uitmaakt voor effect, dus nieuw model:
Inhibitiemodel: hier staat niet de gewenning/habituatie aan angst centraal, maar het falsificeren van de
verwachting die de client bij een situatie heeft. De client is bang omdat ze denkt dat er iets ergs gaat
gebeuren, wanneer iemand ziet dat het niet gebeurt zal de angst dalen. Dit heet extinctie, je leert dat de
verwachting niet klopt dus de angst daalt.
Als therapeut maak je de situatie zo dat de verwachting van de client maximaal is, je daagt deze
verwachting dan flink uit en laat zien dat de verwachting niet uitkomt.
3
, Overlap tussen gedragsexperiment en inhibitiemodel, maar belangrijke verschillen:
- Bij gedragsexperiment vooral cognitief bezig en bij inhibitie ook impliciet.
- Bij gedrag kan je van tevoren oefenen waardoor de verwachting dat iets uitkomt niet meer
maximaal is. Bij inhibitie doe je dit niet.
- Bij gedrag kan je stoppen als verwachting er niet is en bij inhibitie ga je dan juist stap verder en
maak je de siruatie heftiger.
Bij het inhibitiemodel vindt een nieuw leerproces plaats. De relatie tussen CS en US zal blijven bestaan,
maar er vormt een nieuwe relatie van CS naar geen US, zodra deze sterker wordt dan CS-US zal de
angst afnemen. Vanaf dan bepaald context de betekenis. De nieuwe situatie leer je dus naar
verschillende contexten toe voor goed effect in het dagelijks leven.
Kennisclip Ainar
Naaldenangst is een veelvoorkomend probleem wat op verschillende aspecten nadelig is (minder
bloeddonatie, vaccinaties of uitstellen ziekenhuisbezoek).
Er zijn 2 reacties bij naaldenangst: 1. bleek worden/stil zijn en 2. Druk worden/rood uitslaan/zweten
Het SNS reageert normaal gesproken bij angst, je krijgt een extra boost energie om weg te kunnen
rennen, dus: verhoogde hartslag, snellere ademhaling, misselijkheid. Het kan zijn dat het PNS actief
wordt en wint: vertraagde hartslag, stoppen ademhalen, flauwvallen. Alleen het zien van naalden kan
deze reactie al opwekken.
ACC en insula worden actief bij naalden. De insula is belangrijk voor emotieverwerking en voelen wat er
in het lichaam gebeurt en de ACC bepaalt of je SNS of PNS geactiveerd wordt en je dus voor actief of
passief gaat. Met warmtebeeldcamera kan je hartslag, ademhaling, zweet, bleek worden, blozen en
meoties meten.
Ainar: simpel biofeedback spelletje wat prikangst kan verminderen en zo flauwvallen kan voorkomen.
4
