Rooy - H4 arbeiders en de strijd om politiek 1869 - 1906
Harmonische gemeenschap
- Godfried Quack viel de dreiging van het revolutionaire socialisme op
- Grondwet van 1848: bracht vrijheid van vereniging → opkomst gilden, jaren ‘60:
zoektocht meer maatschappelijke waarderingen/beter leven, onderlinge regelingen
- Oprichting vakverenigingen: respect, materiële samenwerking, collectieve zelfhulp →
gevolg aantrekken economie en agrarische crisis: veel landarbeiders naar stad
- Werkgevers: ontwikkelden mee, patriarchaal systeem, spaarregelingen, fondsen,
huisvestiging → wel uitzondering ipv regel
- Parlementaire enquête 1887: wekte medenlijden op voor arbeiders, maar enkel
uitwassen kon worden tegengewerkt → angst voor verhoging door commercialisatie
- Enquête leidde tot de arbeidswet van 1889: vrouwen en kinderen niet meer ‘s nachts
en op zondag werken, uur rust per werkdag → arbeiders afhankelijker van
werkgevers → werd niet gewaardeerd door de arbeiders
- Palingoproer 1886: in Amsterdam, opstand van arbeiders → gezamenlijke strijd
nodig, maar moeilijk: verdeeldheid onder arbeiders en weinig vertrouwen in
vooraanstaande personen/sociaalliberalen
- Karakter arbeidersbeweging: patronage van hoge heren, materiële belangen
behartigd, deelname aan nationaal politiek debat, vooral geschoolde werklieden
- Risico politiek: ANWV wilde neutraal staatsonderwijs → afscheiding protestanse
Klaas Kater: Patrimonium, semi aansluiting Kuyper/ARP en nieuwe verdeeldheid
- Oprichting Nederlandse Roomsch Katholieke Volksbond 1888
De dageraad der volksbevrijding
- Vanaf 1870: stijging loonkosten, daling kapitaalkosten en rente, meer investeringen
- 1860-1900: halvering werkloosheid, stijging reëel inkomen → daling inkomsten
gelijkheid, huwelijksleeftijd, kindertal, alcohol en sterftegetal, beter hygiëne, meer
scheidingen → men nam lot in eigen handen
- Politiek werd gedaan door elite, arbeiders deden nooit zelf mee, partij oprichten was
geen optie, voortzetting van stakingen was logischer, men wilde grote veranderingen
- 1881: Sociaal Democratische Bond opgericht als vakcentrale en partij, aandacht voor
kiesrecht → Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht opgericht 1883
- September 1885: bijeenkomst van kiesvereniging → ze zouden doorgaan als de
Nationale Volksvergadering die om algemeen kiesrecht vroeg, negeren zou een
misdaad zijn → socialisten ontnamen hiermee hun perspectief op politieke actie
- 1887: uitbreiding electoraat, maar nog altijd geen kiesrecht
- Nieuwenhuis: voormalig voorman SDB, enige socialist in parlement 1888-91, vanaf
1893 besloot de SDB niet meer aan de politiek te doen → parlementairen scheiden
zich af: oprichting Sociaal Democratische Arbeiders Partij onder Troelstra
- Er ontstonden twee groepen arbeiders: de radicale groep die politiek verwierp (NAS)
en de groep die het niet verwierp, maar wel er buiten bleef
- Algemeene Nederlandse Diamantbewerkers Bond van 1894: ontstaan na staking,
algemene politiek neutrale vakvereniging, verkoopkartel van arbeid, Polak was
voorman, hij deed zaken met de overheid
- 1981-1901: drie relatief sociaal liberale kabinetten met sociaal wetgevings-
programma, SDAP en ANDB werkten samen
, Spoorwegstakingen van 1903
- Linkse arbeidersbeweging had twee visies → ontknoping in 1903:
Spoorwegstakingen → ze wonnen het conflict
- Kabinet verbood het stakingsrecht voor overheidspersoneel, Comité van Verweer
werkte dit tegen maar kwam te laat → wet werd aangenomen en leidde tot een
algemene staking: gevecht tussen arbeiderspolitiek en nationale politiek
- Gevolgen: veel ontslagen, daling ledental NAS, nieuwe vakcentrale: Nederlandsch
Verbond van Vakvereenigingen in 1900: eerst enkel verkoopkartel
- NVV en SDAP: samenwerking, SDAP deed politiek, waren het niet altijd eens
- Zelfs religie mocht de solidariteit niet stoppen → verenigingen werden neutraal, het
Patrimonium deed weinig waardoor protestantse druk toenam, confessionele
arbeiders voelden zich echter niet thuis in de neutrale bonden
- Interconfessionele verbonden werden opgezet: CVN maar dit beviel de clerus niet →
katholieken uit de CVN, zij vormden in 1925 het Roomskatholiek werkliedenverbond
- NVV werd links tegengewerkt door de NAS en rechts door de CVN en de RKWV →
uiteindelijke samenwerking met de laatste twee
- 1897: wet die verzekering van personeel door werkgevers verplichtte →
Rijksverzekeringsbank opgericht → werkgevers tegen: stichtte Vereeniging
Nederlandsche Werkgevers omdat de staat het gezag van werkgevers doorbrak
- Kuyper kwam met alternatief: verzekeringsplicht, maar moest geregeld worden door
bedrijven zelf → aangenomen in 1901, Centrale Werkgevers Risicobank in 1902
Rooy - H5 eendracht en onmacht: 1898 - 1918
- Vanaf 1813: uitbreiding overheidsbemoeienis met maatschappelijk leven: meer
infrastructuur, vermindering verschillen bewoners, toename welvaart, modernisering
- Politieke gelijkheid nam toe, netwerk van verenigingen in vier delen met
tegenstellingen → paradox: tegenstellingen in verscherpen én verzwakken de
maatschappij, meer rivaliteit, meer tegenstellingen in volksdeel
- Ernest Renan 1882: natie kan bestaan als voorvallen uit verleden van scherpte
ontdaan worden → verschillen werden onschadelijk gemaakt
- Nederlands-Indië: meer Nederlanders naar kolonie, meer investeringen, uitbreiding
koloniale bewind, toename spanningen imperialisten → neutraliteitspolitiek
De geest van Augustus
- WOI: NL neutraal oa door snelle mobilisatie die aanval afschrok, dit verzwakte later
door het niet kunnen bijhouden van de wapenwedloop
- Visie Kuyper: godsgericht over een onchristelijk geworden wereld
- Visie socialisten: onvermijdelijk gevolg van kapitalisme
- Visie liberalen: socialisten hadden de zelfbeheersing ondergegraven
- Van der Linden: wilde einde maken aan de schoolkwestie en kiesrechtkwestie →
tegemoetkoming was nodig ivm verdeeldheid land/verzuiling → Pacificatie van 1917
- Minister Treub: wilde samenwerking met Van Aalst: president NHM
- Duitsland wilde handel via NL, ENG juist niet → NL klem → Nederlandsche Overzee
Trustmaatschappij opgericht 1904 door bedrijf → verstrengeling handel/zakenwereld
- Voedselindustrie overgelaten aan verenigingen maar slecht controleerbaar
- Koninklijk Nationaal Steun Comité: moest eco stagnatie voorkomen, ook de
nederlandsche Werkloosheidsraad → maakten samen plannen: kern KNSC
