Bestuursrecht hoorcolleges
Week 1 - hoorcollege, maandag 30 oktober
Wat is bestuursrecht?
- Ziet op de rechtsverhouding tussen het bestuur en de burgers
o Dus niet gelijkwaardig (sterke overheid vs burger)
o Eenzijdige besluiten tegen burgers
- Eenzijdig vaststellen van de rechtspositie van burgers in het algemeen belang
- Concretisering van de democratische rechtsstaat
- Voorbeelden
o Coronasteun
Ondernemers konden hier aanspraak op maken
o Stikstofproblematiek
Bedrijven die niet over de goede vergunningen beschikken
Vergunningen die worden verleend aan bedrijven om stikstof uit te
stoten
o Kinderopvangtoeslagaffaire
Zwarte kant van bestuursrecht, want in dit schandaal is er te weinig
oog voor kwetsbare burgers.
Heeft gezorgd voor meer aandacht voor burgers
Responsief bestuursrecht: maatwerk en evenredigheid
- Meer oog voor de burgers door maatwerk te leveren en evenredigheid toe te passen
- Wet Awir gewijzigd
o Procedurele wet voor de toeslagen
- Conclusie Wattel & Widdershoven 7 juli 2021,
o Harderwijk uitspraak: ABRvS 2 februari 2022,
- Conclusie Snijders 18 mei 2022
o Bij gebonden bevoegdheden; niet toekomen aan toetsen van
evenredigheidsbeginsel, geen belangenafweging.
- Gevolg: intensievere toetsing van besluiten;
- Belangrijke vraag: in hoeverre mag de rechter afwijken van een wet die geen ruimte
voor afwijken biedt?
Belang van het legaliteitsbeginsel
Al het overheidshandelen moet in de wet staan, rechtszekerheid. Biedt bescherming voor de
macht van de overheid. (art. 5:4 Bw)
Inhoud legaliteitsbeginsel
- Beginselen van de democratische rechtsstaat:
o Gelijkheid;
Overheid handelt zonder aanziens despersoons
o Rechtszekerheid;
Recht beoogt om zekerheid te bieden in verhouding tussen burgers
o Democratie;
, Eenieder heeft dezelfde mogelijkheid om invloed te hebben op het
handelen van de overheid
o Dienende overheid;
Overheid moet zich richten op het zo goed mogelijk bevorderen van de
samenleving als geheel
- Gelijkheid, rechtszekerheid en democratie = legaliteitsbeginsel;
- Eis van de wettelijke grondslag;
o Legaliteitsbeginsel ziet hierop
o Als het bestuur iets wil doen tegenover een burger, moet er altijd een
wettelijke grondslag voor bestaat.
o Als het bestuur handelt, altijd In overeenstemming met het recht,
Niet alleen wettelijke bepaling, maar ook algemene rechtsbeginselen
- Handelen van de overheid moet in overeenstemming zijn met het recht
(wetmatigheid van bestuur).
Gelijkheid, rechtszekerheid en democratie + Eis van de wettelijke grondslag
= legaliteitsbeginsel
- Wat? (Welk besluit- materieel) en Wie? (Bevoegdheidsgrondsag- Formeel) =
legaliteitsbeginsel
Eis van de wettelijke grondslag
- Geldt voor belastende besluiten
- EN ook voor begunstigend overheidsoptreden
o = Uitdelen subsidie of uitkering
Is er een wettelijke grondslag nodig voor iets waar niet voor moet
worden ingegrepen, maar alleen wordt gegeven
o Ja, want;
Er gaat veel geld in om en het is belangrijk dat het democratisch
gelegitimeerd is
Aanvragen afwijzen
- Artikel 4:23, eerste lid, Awb: eis van de wettelijke grondslag voor subsidiëring;
o Als bestuursorganen een subsidie willen verstrekken, dan is er een wettelijke
grondslag vereist
- In de praktijk treedt de overheid ook zonder wettelijke grondslag op.
Een wettelijke grondslag ontbreekt...
- Buitenwettelijk begunstigende beleid:
o Geen wettelijke grondslag, maar wel opgenomen in een beleidsregeling
o Dit kan strikt genomen niet, maar wordt wel door de overheid gedaan
TOGS (tegemoetkoming ondernemers coronasteun)
Beleidsregel tegemoetkoming Wet wijziging geregistreerd geslacht;
- Ongeschreven bevoegdheden:
o Overheid heeft een bevoegdheid, maar daar is geen wettelijke grondslag voor
o Bestuursrechter heeft een beginsel geformuleerd, waardoor er dan alsnog
besluiten kunnen worden genomen, zonder wettelijke grondslag
Terugvordering van onverschuldigd betaalde subsidies;
, - Geïmpliceerde bevoegdheden:
o Bevoegdheid om besluit te nemen, impliceert bevoegdheid om terug te
trekken
Intrekking van besluiten;
Verlengen van een vergunning;
Bevoegd om een vergunning te verlenen, dan mag je hem ook
verlengen
Dit is een impliciete bevoegdheid, want staat niet expliciet in
de wet.
- Publieke taak (ABRvS 14 september 2022, ECLI:NL:RVS:2022:2592).
o Soms is er geen wettelijke bevoegdheid, maar doet de overheid toch iets
waardoor er bij de bestuursrechter alsnog de vraag komt of er wel sprake is
van een ‘publieke taak’.
= vereist om een besluit te nemen
o Ja, meerdere factoren;
Conclusie
- In beginsel is er voor al het overheidsoptreden een wettelijke grondslag vereist
- Maar er bestaan uitzonderingen
Het legaliteitsbeginsel in een Unierechtelijke context
- Europeanisering van het bestuursrecht
o EVRM
Fundamentele rechten;
Interne werking;
Alle staatsmachten zijn eraan gebonden
Eenieder verbindend;
Iedereen kan zich erop beroepen
Rechtstreekse werking en voorrang (artikel 93 en 94 Grondwet);
Invloed op materieel en procedureel Bestuursrecht
o EU
Van Gend & Loos en Costa/ENEL: eigen autonome rechtsorde;
EU-recht heeft voorrang los van artikel 93/94 Grondwet;
Verdragen, verordeningen, richtlijnen, besluiten;
Rechtstreekse werking?
Gedeeld bestuur;
Institutionele en procedurele autonomie.
Als iets niet Europees is geregeld, dan mag je als lidstaat je
nationale wetgeving toepassen
Veel vrijheid voor lidstaten; ‘ik heb een opdracht, maar ik mag
zelf beslissen wat ik ermee doe etc.’
MAAR hier zitten grenzen aan, dit nationale recht moet wel
voldoen aan de eisen van gelijkwaardigheid en
doeltreffendheid;
o Je mag het uitvoeren van EU niet lastig maken etc.
o Gelijkwaardigheid
, Opdracht waar je uitvoering aan moet geven van
de EU als lidstaat, als dezelfde manier
behandeld, als dat je nationale wetgeving
behandelt
o Doeltreffendheid
Met al je eigen regels, de uitvoering van de
opdracht niet onmogelijk mag maken
- Een EU-verordening als bevoegdheidsgrondslag?
o Een bepaling uit een verordening zou je als bestuursorgaan direct moeten
kunnen toepassen, volgens art. 288 van verdragen….
o MAAR lig iets genuanceerder;
Want in verordeningen staat dat de lidstaten maatregelen moeten
nemen
Hierdoor weet je niet welk bestuursorgaan bevoegd is in de
desbetreffende lidstaat
Voorbeeld; Artikel 53, ter tweede lid, Vo. 1605/2002
o Een Nederlands bestuursorgaan kan een bevoegdheid rechtsreeks aan het
unierecht ontlenen, ook al wijst het Unierecht niet een specifiek orgaan aan
dat bevoegd is.
MAAR dan moet er wel sprake zijn van een verzuim van het opnemen
van de grondslag in een wettelijke bepaling door de Nederlandse
regelgever
- DUS niet geregeld in het EU recht? Dan nationaal recht
o Procedurele autonomie
Europeanisering van het legaliteitsbeginsel
- Unierechtelijke rechtshandelingen hebben hun eigen legaliteit;
- Nederlands legaliteitsbeginsel: leer van de dubbele bevoegdheidsgrondslag:
o EU-verordening: materiële bevoegdheidsgrondslag;
De bevoegdheid dat het mag
o Nederlands recht: institutionele bevoegdheidsgrondslag;
Welk bestuursorgaan gaat dit regelen
- HvJ EU: bij ontbreken interne rechtsgrondslag: bevoegdheidsgrondslag in
Unierechtelijke verordening (SOMVAO);
- Belang bescherming financiële belangen EU;
- Noodoplossing dus
Hoe gaat het CBb hiermee om?
- Verrekening (artikel 4:93 Awb);
o Verrekening van een geldschuld met een bestaande vordering geschiedt
slechts voor zover in de bevoegdheid daartoe bij wettelijk voorschrift is
voorzien;
- Unierechtelijke verordening: verplichting voor lidstaten om te verrekenen;
- CBb 8 december 2020, ECLI:NL:CBB:2020:929, AB 2021/188, m.nt. J.E. van den Brink;
- Bevoegd om te verrekenen?
