9. Theoretische perspectieven
E2. a brief history of anthropology
Geschiedenis is niet primair een product van het verleden, maar wordt vormgegeven door de
belangen van het heden. Doordat er telkens andere kwesties belangrijk worden, verschuift
de aandacht naar andere historische gebeurtenissen en daarmee ook de interpretatie
daarvan. Hierdoor kan er nooit een objectieve, neutrale geschiedenis zijn.
Proto-Anthropology
Aan het einde van de 18e eeuw waren een tal van vragen geformuleerd die nog steeds
relevant zijn in de antropologie. De hedendaagse antropologie leert dat deze vragen het
beste te onderzoeken zijn middels een uitgebreid, gedetailleerd onderzoek van levende
mensen in huidige samenlevingen. Het ontstaan van antropologie is lastig te bepalen, maar
er zijn veel kwesties, die nu onder antropologie vallen, al eerder aan het licht gebracht.
Victorian Anthropology
Karakteriserend voor de 19e eeuw was het geloof in sociale evolutie: het idee dat
samenlevingen zich ontwikkelen in een specifieke richting. (West-)Europese samenlevingen
werden beschouwd als het eindpunt van deze ontwikkeling en het hoogtepunt van
beschaving. Daarentegen werden ‘primitieve’ samenlevingen in Afrika en Amerika gezien als
onbeschaafd. Kolonialisme werd gerechtvaardigd door the white man’s burden: de plicht van
de Europeanen om de wilden te beschaven.
Twee belangrijke figuren betreft theorie over culturele variatie zijn Henry Maine en Lewis
Henry Morgan. Henry Maine was een belangrijke evolutionist die een onderscheid maakte
tussen status en contract samenlevingen. Status samenlevingen functioneren op basis van
verwantschap en mythes. In contract samenlevingen zijn individuele verdiensten en
prestaties van belang. Lewis Henry Morgan classificeerde samenlevingen op basis van
technologische prestaties, iets waar Karl Marx later verder op in ging. Daarnaast benadrukte
hij het belang van verwantschap binnen antropologie.
Adolf Bastian beargumenteerde dat alle mensen eenzelfde denkpatroon hebben,
zogenaamde ‘elementary ideas’. Dit idee werd later door Levi-Strauss uitgewerkt in het
structuralisme.
Edward Tylor was een toonaangevende evolutionist in het Victoriaanse tijdperk wiens
omschrijving van cultuur, onder andere, Darwin beïnvloedde. Darwin’s theorie betreffende
natuurlijke selectie werd aanschouwd als een conditie voor de antropologie vanwege het
idee dat alle mensen aan elkaar verwant zijn. Maar omdat hierin voorrang wordt gegeven
aan biologie boven het culturele, vormt zijn theorie ook een dreiging.
Culture or civilization, taken in its widest ethnographic sense, is that complex whole which
includes knowledge, belief, art, morals, custom, and any other capabilities and habits
acquired by man as a member of society.
Diffusionisme werkte complimenteus en als alternatief voor het evolutionisme: de doctrine
van de historische diffusie van culturele eigenschappen. Maar na de Eerste Wereld Oorlog
richtten wetenschappers zich vooral op het gedetailleerd onderzoeken van samenlevingen
zonder te speculeren over hun historische ontwikkeling.
De opkomst van de moderne antropologie wordt geassocieerd met Franz Boas (VS), A.R.
Radcliffe-Brown (VK), Bronislaw Malinowski (VK) en Marcel Mauss (FR). Hier gaan de
volgende paragrafen op in.
1
,Boas and Cultural Relativism
Franz Boas is bekend van de ‘four-field approach’ binnen de Amerikaanse antropologie. Dit
bevat niet alleen sociale en culturele antropologie, maar ook fysieke en linguïstische
antropologie.
Als reactie op het evolutionisme, verdedigde hij het cultureel relativisme en was hij
grondlegger van het historisch particularisme. Deze theorie gaat ervan uit dat elke
samenleving of cultuur haar eigen, unieke geschiedenis heeft die niet gereduceerd kan
worden tot een categorie binnen een universalistisch schema van ontwikkeling. Deze kan
alleen worden begrepen vanuit en binnen de eigen context. Er is geen sprake van
vergelijking of rangschikking, zoals bij het ladder-perspectief van het evolutionisme.
De centrale vraag binnen het historisch particularisme is: Wat zijn de volkskenmerken van
een bepaalde groep?
The Two British Schools
Malinowski wordt gezien als de grondlegger van het bio-psychologisch functionalisme: een
theoretische stroming die ervan uit gaat dat elke uiting van cultuur een praktisch nut heeft.
Individuen hebben psychologische en biologische basisbehoeften waarin moet worden
voorzien door sociale instituties. Behoeften en de instituties die deze vervullen vormen een
dynamisch evenwicht, waardoor een cultuur zich kan reproduceren en niet verdwijnt. De
specifieke context van een samenleving beïnvloedt de aard van de behoeften, dus elke
samenleving moet in eigen context bestudeerd worden. Kortom: cultuur ontstaat in de
voorziening van de psychologische en biologische behoeftes van individuen.
De centrale vraag binnen het bio-psychologisch functionalisme is: Wat zijn de psycho-
biologische basisbehoeften die bevredigd worden? Wat is het praktische nut?
Radcliffe-Brown kwam destijds met het structureel-functionalisme: een theorie waarbij de
nadruk wordt gelegd op de sociale instituties die samenwerken om de samenleving als
geheel in stand te houden. Een samenleving en haar sociale instituties vormen een
evenwicht en sociale fenomenen bestaan ten behoeve van de instandhouding van de
samenleving als geheel.
De centrale vraag binnen het structureel functionalisme is: Wat is de functie van het
fenomeen voor het evenwicht in de samenleving (in de specifieke context)?
Mauss
Marcel Mauss was een Franse antropoloog die geloofde in het gebruik van systematische
vergelijkingen en terugkomende, universele patronen in het sociale leven. Mauss wou van de
antropologie geen natuurwetenschap maken, maar probeerde verschillende samenleving te
beschrijven en te classificeren, om zo structurele gelijkenissen te vinden.
De overgang van evolutionisme naar gedetailleerd, empirisch werk leidde tot een
intellectuele revolutie. Veldwerk, cultureel relativisme, het onderzoeken van kleinschalige
samenlevingen en rigoureus vergelijken vormden nu de kern.
De theoretische stromingen ontstaan voor de Tweede Wereld Oorlog vormden de basis voor
de ontwikkelingen in de tweede helft van de 20e eeuw. Zo werden ze verder uitgewerkt,
maar ontstonden er ook nieuwe stromingen als reactie erop. De komende paragrafen gaan
hierop in.
The Second Half of the Twentieth Century
Na de Tweede Wereld Oorlog groeide het aantal antropologen en ook het academische
belang van de wetenschap. Daarentegen leidde de dekolonisatie is de jaren 50 ertoe dat het
voor antropologen lastiger werd onderzoek te verrichten in ontwikkelingslanden. Veel landen
2
, maakten bezwaar tegen de Westerse interpretaties van hun levenswijzen en kozen een
eigen woordvoerder.
Structuralism
De eerste belangrijke theorie na de Tweede Wereldoorlog was Claude Levi-Strauss’
structuralisme, een stroming die zich ontwikkelde vanuit de linguïstiek. Structuralisme ziet
cultuur als de kennis die individuen delen. Structuralisme richt zich op de universele
onderliggende denkstructuren en symbolische uitdrukkingen van kennis. Volgens hen vormt
het denken de wereld. Ondanks dat de fundamentele gedachteprocessen hetzelfde zijn
zullen mensen hun gedachten op verschillende manieren uiten, omdat ze andere
technologieën en omgevingen tot hun beschikking hebben. Structuralisme werd bekritiseerd,
omdat het onbewijsbaar was. Toch bleek het een inspiratie voor de studie van symbolische
systemen zoals kennis, mythes en verwantschap.
De centrale vraag binnen het structuralisme is: Wat zijn de binaire opposities, symbolen,
analogieën die mensen gebruiken? Hoe wordt er geclassificeerd?
Reactions to Structural-Functionalism
Evans-Pritchard verstootte zijn ideeën uit 1950 en beargumenteerde dat antropologie moest
worden gezien als een geesteswetenschap, in plaats van een natuurwetenschap. Een
verschuiving van functie naar betekenis als prioriteit.
Max Gluckman verzette zich tegen de holistische aanpak van de structureel-functionalisten.
Hij beschouwde de social structure als een set losse draden, en benadrukte het belang van
de indivuele actoren.
Neo-Evolutionism, Cultural Ecology and Neo-Marxism
Julian Steward creëerde een theorie van cultural dynamics waarin hij het onderscheid
maakte tussen de culturele kern en de rest van de cultuur. Ondanks dat dit gebaseerd was
op de theorieën van Marx (onderbouw en bovenbouw), werd dit in de jaren ’50 niet erkent.
Hij inspireerde een nieuwe focus op de relatie tussen cultuur, technologie en het milieu.
Culturele ecologie kwam voort uit de theorieën van Steward en White. Het probeert
cultuurelementen te verklaren op basis van ecologie. Maurice Godelier probeerde kwesties
te combineren met lokale condities en een universalistische, evolutionistische, theorie van de
samenleving.
Symbolic and Cognitive Anthropology
Na de oorlog groeide ook binnen de Britse antropologie de interesse in betekenisgeving,
symbolen en cognitie onder leiding van Mary Douglas en Victor Turner. Turner ontwikkelde
een analyse van rituelen waarin hij de functionele aspecten, betekenisvolle aspecten voor de
deelnemers en symbolische betekenissen besprak.
De opkomst van het feminisme in de jaren ’70 scheen een licht op het feit dat de klassieke
kijk op samenlevingen onderzocht en omschreven werd vanuit een mannelijk perspectief,
aangezien zowel de antropoloog als de informanten mannen waren. Niemand ziet de wereld
op dezelfde manier, dus is het incorrect een gehele samenleving te generaliseren.
Clifford en Marcus’ Writing Culture bekritiseerde het idee van een cultureel geheel en
geïntegreerde samenlevingen, omdat de ‘echte’ wereld complexer was dan het werk van
veel antropologen liet lijken.
Symbolische antropologie verdedigt het relatieve perspectief door de unieke, culturele
aspecten te benadrukken. Hierdoor wordt het universalistische soms nagelaten. Cognitieve
3
