SAMENVATTING AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT
Week 1
Aansprakelijkheidsrecht doelstellingen/functies
Er zijn twee vormen van aansprakelijkheid:
- Contractuele aansprakelijkheid
- Onrechtmatige daad
Causaliteit vaststellen:
- Noodzakelijke voorwaarde voor de schade (6:72 en 6:162)
o Condicio sine qua non
- Schade, gelet op de aard, dient een als gevolg van de gebeurtenis kunnen worden
toegerekend (6:98)
Immateriële schadevergoeding = smartengeld art. 6:106 lid 1 onder b BW
Functies van het aansprakelijkheidsrecht
In wisselende combinaties rechtvaardigen zij aansprakelijkheid: driebanden
• Compensatie (inclusief corrigerende rechtvaardigheid)
De juridisch-financiële doelstelling
o Compensatie van het onrecht dat de benadeelde is toegedaan
o Herstel in de oude toestand ("restitutio in integrum");
o Schadevergoeding in geld of in natura (art. 6:103 BW);
Voor kosten, inkomsensverlies etc.
o Materiële en immateriële schadevergoeding (art. 6:106 BW);
o Remedies: schadevergoeding, verklaring voor recht, rechterlijk bevel bijna
altijd draait het om geld (schadevergoeding krijg je bijna altijd in de vorm van geld,
in NL)
Verklaring voor recht: aan de rechter vragen om bv OD vast te stellen,
zonder schadevergoeding
Rechterlijk bevel: rechter iets laten gebieden of verbieden om schade te
voorkomen
o Corrigerende en verdelende rechtvaardigheid; (rechtvaardigheid als herstel)
Balans tussen de mate van het onrecht en de vergoeding vergoeding
mag in NL niet hoger zijn dan de geleden schade
o John de Mol, kandidaat The Voice (art. 6:109 BW);
Art 6:109 BW aansprakelijkheid voor schade is er gewoon, maar
rechter kan corrigeren in de hoogte van de schadevergoeding, gelet op de
omstandigheden (hoe rijk zijn beide partijen?)
Voorbeeld John de Mol met dure auto en kandidaat met fiets
o Vestiging en omvang van de aansprakelijkheid (art. 6:162 en 98 BW):
corrigerende respectievelijk distributieve rechtvaardigheid
• Genoegdoening (inclusief niet-financiële belangen)
De moreel-psychologische doelstelling
o Twee kanten: erkenning van het leed en boetedoening;
o Genoegdoening is geen rechtsgevolg waar een rechter naar kan streven het is
een psychologisch side effect
o Genoegdoening komt naar voren indien een verklaring voor recht gevorderd
wordt (moreel declaratoir)
o Genoegdoening voor aansprakelijkheid in zaak van baby Kelly?
o Verklaring voor recht (moreel-declaratoir);
o HR 9 oktober 1988, NJ 1988/853 (Jeffrey);
, Jongetje van 3 jaar met een bewegingsstoornis zwemtherapie in
ziekenhuis na afloopt gaat iedereen afzonderlijk douchen, maar kind
loopt terug naar het water en verdrinkt
Ouders stellen het ziekenhuis aansprakelijk vragen een verklaring voor
recht dat onrechtmatig is gehandeld door het ziekenhuis
Verklaring vinden ze nodig voor de rouwverwerking
Hof vindt de ouders niet-ontvankelijk rouwverwerking is een emotioneel
belang, en dat wordt niet beschermd door het recht
Belang dat genoemd wordt in de wet moet een financieel belang zijn
HR: zuiver emotioneel belang is geen voldoende belang in de zin van het
Burgerlijk Wetboek (er moet een zakelijk of financieel belang zijn) HR
wijst de vordering dus ook af
Reden tot de afwijzing: HR wil voorkomen uit te moeten zoeken wie
verantwoordelijk is voor het overlijden van het kind (kans dat
verantwoordelijkheid ook bij de moeder lag, en niet alleen bij het
ziekenhuis)
Soms zijn emotionele belangen bagatellen (gaat nergens over) je moet
niet overal voor naar de rechter gaan en een verklaring voor recht
vorderen rechters willen dit voorkomen
Let op: emotionele belangen kunnen wel een rol spelen
o HR 6 september 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ9225, BZ9228 (Srebrenica):
erkenning, waarheidsvinding, verantwoordelijkheid.
Niet-financiële belagen die wel een rol spelen
Vergoedingen voor schade uit onrechtmatige daad
Vergoedingen toegewezen en verklaring voor recht vastgesteld
Cassatieberoep werd verworpen
Eindoordeel: aansprakelijkheid voor de Nederlandse staat
• Preventie (inclusief kostenallocatie, risicospreiding en vermijden van inefficiënt gedrag)
De feitelijk-economische doelstelling
Voorkomen van onrechtmatige gedragingen (specifiek en/of generaal)
o Aansprakelijkheid en handhaving;
o Aansprakelijkheid en defensief gedrag (‘chilling effect’);
o Kostenallocatie, risicospreiding en vermijden inefficiënt gedrag;
Kostenallocatie: via het aansprakelijkheidsrecht een bepaalde verdeling
van kosten van een maatschappelijke activiteit wordt gerealiseerd
De aansprakelijkheid inrichten met als gevolg, dat de totale kosten van
aansprakelijkheden afnemen
Bv. ‘de vervuiler betaalt’
Risicospreiding; spreiding maakt de schade dragelijk
Vermijden inefficiënt gedrag: aansprakelijkheidsregels moeten prikkels
geven om sociaal-onwenselijk gedrag te vermijden
Drie erkende functies die het mogelijk maken om buiten het wettelijk kader om te argumenteren
Ook oorlogshandelingen onttrekken zich in principe niet aan het aansprakelijkheidsrecht
Aansprakelijkheidsrecht wordt vaak gezien om gedrag te beïnvloeden etc. instrument van
gedragsbeïnvloeding vooraf helpt het ter voorkoming van onrechtmatig gedrag
Er kan niet worden vastgesteld of het aansprakelijkheidsrecht ook daadwerkelijk dit preventieve
effect heeft
De functies van het aansprakelijkheidsrecht benoemen tijdens het argumenteren op het
tentamen waarom iets gerechtvaardigd kan worden (wisselende combinaties gebruiken mag)
Uitgangspunt aansprakelijkheidsrecht: ieder draagt zijn eigen schade
Het is de kunst om schade af te dragen op een ander d.m.v. argumenten etc.
,Chilling effect: mensen doen uit angst voor aansprakelijkheid bepaalde dingen niet meer
Draagt de schadevergoeding voor de ouders bij, aan het herstel in oude toestand? Nee, als de
fout niet was geweest was er geen kind dus ongelijkheid tussen het onrecht en het herstel
Dit geldt ook ten aanzien van het kind
Toch wel een goede beslissing van HR om schadevergoeding te geven en Kelly in de situatie te
brengen zoals een normaal leven ziet op de genoegdoening
Een nieuwe functie? Het algemeen belang
• Verhaal van massaschade – art. 3:305a BW: voorbeelden
• Vertegenwoordiging algemeen belang - “Public interest litigation”;
Voorbeeld: “climate change liability”
• HR 20 December 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006 (Urgenda);
• Rechtbank Den Haag 26 mei 2021, ECLI:NL:RBDHA:2021:5337 (Shell).
OD lijdt steeds vaker tot massaschade bv. verkopen van een ondeugdelijk medicijn
Gedupeerden hebben dan allemaal een klein beetje schade die er niet toe doet samen is het
een grote schade die er wel toe doet, en dan kan er ineens wel geprocedeerd worden
De stichting (die kan worden opgericht) kan dan procederen voor de massaschade
Strooischade: veel kleine schades, die gebundeld ineens genoeg kracht heeft om te procederen
(gebundeld is er sprake van massaschade)
Gevaarzetting is een van de belangrijkste grondslagen voor OD
- Zie HR Kelderluik voor de voorwaarden:
Criteria in samenhang beoordelen.
• De mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de
vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht;
• De hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan;
• De ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben;
• De mate van bezwaarlijkheid van te nemen veiligheidsmaatregelen.
Criteria voor het beoordelen van het onrechtmatig gevaarzetten en de
aansprakelijkheid daarvan
Maar hoe? Twee perspectieven
• Learned Hand: aansprakelijkheid indien: Kp < Ws x Os;
• Waarschijnlijkheid dat de schade ontstaat
• Ernst van de gevolgen
• Zwaarte van het nemen van voorzorgsmaatregelen
• Kosten van preventie (Kp) lager zijn (<) dan de waarschijnlijkheid van de schade
(Ws) maal (X) de omvang van de schade (Os) lasten zijn dan voor de
oorzakers
• Kosten van preventie (Kp) hoger zijn (>) dan de waarschijnlijkheid van de schade
(Ws) maal (X) de omvang van de schade (Os) lasten zijn dan voor de
benadeelde
• Economisch perspectief: aansprakelijkheidsrecht als efficiënte verdeling van lasten;
• Deontisch perspectief: aansprakelijkheidsrecht als systeem en praktijk van compensatie
onrecht (“ben ik mijn broeders hoeder?”);
• HR 28 juni 2013, NJ 2013/366 (bon futuro);
Meervoudige causaliteit, groepsaansprakelijkheid
Onrechtmatige daad, art. 6:162 BW wordt verondersteld bekend te zijn
, Groepsaansprakelijkheid, art. 6:166 BW aansprakelijk stellen van (iemand uit) de groep. In
geval van een onzeker causaal verband
- HR Groepsaansprakelijkheid: criminele organisatie steelt ladingen uit vrachtwagens op
parkeerplaatsen voor aansprakelijkheid is niet vereist eenheid van tijd en plaats van
de gedragingen, RO 3.5.1. Bewezen lidmaatschap aan criminale organisatie is
onvoldoende voor aansprakelijkheid ogv art. 6:166 BW (RO 3.5.2)
Bij groepsaansprakelijkheid ook deels onrechtmatige daad, art. 6:162 BW, uitwerken niet alle
stappen aflopen, maar aangeven van ‘strijd met wettelijke plicht en dus OD’ etc.
Groepsaansprakelijkheid (vereisten uitwerken) art. 6:166 BW
1. Er moet sprake zijn van een groepsverband
2. Er moet sprake zijn van een onrechtmatige daad (art. 6:162 BW)
3. De kans op schade had je behoren te weerhouden van de gedragingen
4. De schade moet toerekenbaar zijn
a. Schade kan toe te rekenen zijn op basis van schuld, verkeersopvattingen of
krachtens de wet (art. 6:162 lid 3 BW)
Hoofdelijke aansprakelijkheid wordt uitgewerkt in art. 6:102 BW
Eigen schuld art. 6:101 BW
Meervoudige causaliteit:
- Alternatieve causaliteit art. 6:99 BW en HR DES (p. 330 boek)
o Twee (of meer) gebeurtenissen
o Twee (of meer) potentieel aansprakelijke partijen
o Schade is door minstens een van deze gebeurtenissen ontstaan
o Indien aan alle voorwaarden voldaan: hoofdelijke aansprakelijkheid
Tenzij wordt bewezen dat de schade niet aan hen toe te rekenen is
Dus sprake van een omgekeerde bewijslast
Niet duidelijk welke oorzaak heeft geleid tot de schade
- Samenwerkende oorzaak HR Nugteren/Meskens
Beide oorzaken zijn noodzakelijk voor het intreden van de schade (indien 1 oorzaak
wegvalt, zou de schade niet zijn ingetreden)
Gevolg: hoofdelijke aansprakelijkheid voor beide veroorzakers
- Hypothetische causaliteit HR Leeuwarder los
Wanneer een handeling schade zou hebben veroorzaakt, maar de schade als gevolg van
een eerdere handeling van een ander persoon al is ontstaan
Als meerdere gebeurtenissen dezelfde schade zouden hebben veroorzaakt
Gevolg:
- Afzonderlijke oorzaken
Afzonderlijk van elkaar zouden de handelingen voldoende zijn om de schade te doen
intreden (als een gebeurtenis wegvalt, zou de schade alsnog zijn ontstaan)
Momentschade alleen de eerste veroorzaker kan aansprakelijk gesteld worden
Voortdurende schade: blijvend letsel, schade die voortduurt beide veroorzakers kunnen
aansprakelijk worden gesteld voor de vervolgschade (schade die is ontstaan na het tweede
ongeval)
Proportionele aansprakelijkheid HR Nefalit/Karamus
- Schade wordt deels veroorzaakt door een ander, deels door de benadeelde zelf
- Deskundigen maken een schatting wie welk deel van de schade moet dragen
Verschil alternatieve causaliteit en proportionele aansprakelijkheid
- Alternatieve causaliteit: de twee gedragingen worden uitgevoerd door anderen
- Proportionele aansprakelijkheid: een van de gedragingen voor de schade ligt in de eigen
risicosfeer van de benadeelde
