Periode Belangrijkste gebeurtenissen Overig/toevoeging
Tot 8e eeuw De Germaanse volkeren: geen strafrecht voor vrije leden:
Middeleeuwen - ‘Het recht’ = geldende waarden en normen voor de stam/gemeenschap
- Verstoring van orde/vrede = wraak van de gemeenschap
- = particuliere conflictbeslechting & bestraffing door gemeenschap, obv veterecht
8e-10e eeuw Karolingische Rijk: nieuw feodaal, hiërarchisch staatsverband. Naar een publiek strafrecht
Middeleeuwen voor vrije mensen:
- ‘Het recht’ = de Koning/Vorst
- Particuliere veterecht aan banden: zwaardere straffen voor vredebreuk
- Ook andere gedragingen die ‘gevaar voor de vrede’ opleverden strafbaar
- = publieke conflictbeslechting & bestraffing door overheid, obv strafwetgeving
Langzame doorbraak van het publieke strafrecht, afgeremd door het verval van het Verklaringen:
Karolingische Rijk vanaf de 10e eeuw. De kerk voorkomt het stilvallen via ‘godsvrede’. Het - Nieuwe vorsten hebben
doel blijft om conflicten vreedzaam en via gerechtelijke weg te beslechten eeuwen nodig voor het
vestigen van gezag en
strafrecht
- Concurrerende elites in
opkomende steden hebben al
een eigen stedelijk en
strafrecht
- Rivaliteit van stedelijk en
statelijk strafrecht beperkt de
doeltreffendheid van publieke
rechtspraak en
misdaadbestrijding
Tot 13e eeuw Accusatoir strafproces
Late - Resultaat van geleidelijke herstructurering van het veterecht
Middeleeuwen/ - De overheid erkent dat conflict en misdrijven particuliere kwesties zijn maar wil
Vroegmodern vreedzame bestrijding
- Oplegging van vrede en verzoening
Vanaf 13e-15e Inquisitoir strafproces 16e eeuw: doorbraak inquisitoir
eeuw - Invloed van het Romeinse recht strafproces
Late - Misdrijven zijn een schending van het vorstelijke/lokale gezag: overheid mag zelf - Nieuw handboek van
Middeleeuwen/ onderzoek instellen strafrecht
Vroegmodern - Bewijzen gaan via een geheim onderzoek
, - Straffen voor herstellen maar
ook afschrikken en preventie
- Gematigde straffen met
verzachtende
omstandigheden, straf mocht
alleen de schuldige treffen
Vanaf 15e- 16e Strengere aanpak landlopers
eeuw - Statelijke/stedelijke overheden maakten nieuwe wetten
Vroegmodern - Angst voor ‘the wandering poor’
- Hongersnoden en onteigening van grond
- Rondtrekkende soldaten
- Jonge knechten op zoek naar werk en opleiding
- Rontrekkende bendes (Robin Hood): gewapende overvallen, bedreigingen,
leegroof, bedelaars. Allen met eigen soort organisatie/motieven/werkwijze
Vanaf 16e eeuw Common sense definities over misdaad en criminelen
Nieuwe tijd/ - Crimineel = iemand die strafbare feiten pleegt. Vaak ‘the wandering poor’
Vroegmodern - Steeds meer gedragingen strafbaar gesteld (leegloperij, diefstal en bedrog, geweld
tegen personen, verzet tegen gezag
- Cijfers over misdaad in de steden onvolledig
- Van geweld naar vermogenscriminaliteit (vooral door georganiseerd banditisme)
- Vroegmoderne misdrijven in steden waren kruimeldiefstallen, vaak door
nieuwkomers als overlevingsstrategie
Afname moord en doodslag en verschuiving van vreemden naar bekenden. Er was
relatieve tolerantie binnen de gemeenschap. Daders kwamen zelden voor de
strafrechtbank.
Straffen
- Gevarieerd, toegepast naargelang ernst van het misdrijf
- Doelen: algemene afschrikking/generale preventie, demonstratie tegen de macht
van nieuwe overheden. Lijf- en doodstraffen werden een publiek spektakel
(overheid eigenaar geweldsmonopolie). Geweld niet als doel op zich
Misdaadbestrijding: eerste pogingen tot hervorming
- Lokaal verdeeld politie- en justitieapparaat
, - Weinig middelen, nauwelijks specialisatie, veel corruptie
Nieuwe ideeën: Boeventucht
- Allerhande beschrijvingen van boevendom en criminele zaken in snelgroeiende,
populaire pers
- Moreel effensief van elites tegen ongeregelde, marginale groepen
- Baanbrekend: idee dat vrijheidsstraf de belangrijkste was
16e-18e eeuw Drie cruciale ontwikkelingen
Vroegmodern 1. Vernieuwing/ontstaan van het gevangeniswezen
Grondslag moderne gevangeniswezen: nutsdenken en opsluiting in tucht- en werkhuizen:
- Idee van nuttig maken van criminelen via gedwongen arbeid
- Tuchthuizen waren uiting van groeiende macht en gezag van de overheid en werd
gezien als ‘ordelijke’ en nuttige straf
- Eerste golf: tweede helft 16e eeuw, Bridewell, rasphuizen, spinhuizen. Waren
multifunctioneel als straf, voor bedelaars en krankzinnigen
- Tweede golf: tweede helft 17e eeuw, rasp-, tucht- en werkhuizen in heel EU.
Groeien snel uit tot heuse gevangenissen. Aparte instellingen voor jongeren en
vrouwen. Periode van grote opsluiting.
2. Modernisering van het politieapparaat
- Bakermat van de moderne politie in Frankrijk: 1667 reorganisatie van politie Parijs,
was het voorbeeld voor politie in heel EU. 1720 modernisering Franse
marechaussee: meer effectieve beteugeling van ordeverstoring en opsporing.
- Eind 17e eeuw reorganisatie Parijse politie: ordehandhaving (Lodewijk XIV).
Luitenant werd hoofd van de politie, eerste intentionele scheiding van politie en
justitie. Transformatie van stadswacht naar georganiseerde, geüniformeerde
dienst. Taken van preventie en informatie ß voorloper huidige
opsporingsdiensten.
- Grote internationale invloed
- Kernelementen: vorming van professionele, hierarchiserende politiekorpsen onder
eenhoofdige leiding. Toezicht houden, informatie vergaren, openbare orde
handhaven.
, 3. Koloniale verbanning
Gewone verbanning verplaatste enkel het probleem. Eerst Portugal, Engeland had het
meest. Andere EU-staten volgden het Britse beeld amper of niet.
Overig
Achterkant strafrechtspleging: vernieuwing gevangeniswezen (strafuitvoering).
Voorkant strafrechtspleging: vernieuwing politieapparaat (opsporing).
Niet overal in EU even ver gevorderd.
Eind 18e eeuw Verlichting & Franse Tijd
Modern Nieuwe visies over misdaad en veranderende straffen à pijler voor het denken over
politiek, wetenschap, economie en opvoeding in de moderne westerse beschaving.
Verlichtingsfilosofen verspreidden ideeën (Diderot, Rousseau, Montesquieu):
- Rede, kennis, rechten en gelijkheid tegenover bijgeloof, willekeur en vorstelijk
absolutisme
- Nutsdenken
- Afwijkend gedrag = gebrekkige normen + onwil om nuttig te zijn à moest
krachtdadig worden aangepakt
- Welvaart & geluk = gezond verstand en ordelijke samenleving
- Armoede & ongeluk = inschattingsfouten en ongeregeld leven
Veranderend beeld van de homo criminalis:
- Voorheen: amen als kind van god, criminaliteit was het lot
- Nu: bewust/rationeel handelende, verantwoordelijke dader: criminaliteit is een
eigen keuze
Nieuw denken over de aanpak van misdaad: hoofddoel is bescherming van persoonlijke
integriteit en bezit, iedereen was gelijk voor de wet.
Toenemende gevoeligheid tav marteling en het publiekelijk toebrengen van pijn en de
dood:
- Martelpraktijken worden afgeschaft
- Toegepaste straffen worden veranderd: van executies naar geldstraffen, met
uitzondering van beroepsmisdadigers en banditisme
- Schandpaal wordt minder populair en doeltreffend: belang van publieke reputatie
verminderd
- Pleidooien voor het afschaffen van de doodstraf: Beccaria, vond dit niet
rechtvaardig noch nuttig
- Humanitaire overwegingen en nutsdenken
