Leeruitkomst 5.1
Intervention mapping stap 1: het gezondheidsprobleem en de gezondheidskundige analyse.
De definitie van een gezondheidsprobleem is als volgt: ‘ziektes, aandoeningen en klachten
die het lichamelijk of psychisch welbevinden nadelig beïnvloeden’ (Wikitionary, 2019).
Het gezondheidsprobleem is een CVA ten gevolge van roken, met daarbij komend
verschillende problemen op lichamelijk en mentaal gebied door de schade van het brein
(Hersenstichting, 2021).
Voorkomen van het gezondheidsprobleem (incidentie, prevalentie, sterftecijfer).
Uit onderzoek van Castagna (2022) blijkt dat één op de vijf Nederlanders van 18 jaar en
ouder rookt (20.6%). 75% hiervan rookt dagelijks. 2,7% rookt meer dan 20 sigaretten of shag
per dag. Bekend is dan mannen (24,7%) meer roken dan vrouwen (16,6%). In de
leeftijdscategorie 18 tot 29 jaar wordt het meest gerookt. In de leeftijdscategorie 50 tot 64
jaar bevinden zich de meeste dagelijkse rokers. In 2020 stierven ongeveer 8.800 mensen
aan een beroerte (De Nederlandse Hartstichting, n.d.). Omgerekend zijn dat 24 mensen per
dag. 1 op de 14 mensen sterft aan een beroerte ten gevolge van roken. Dit zijn circa 600
mensen per jaar (Bos, 2016 p2).
Ernst/impact van het gezondheidsprobleem (sterftelast, ziektelast (DALY) en kosten
Een roker heeft naar schatting 2 tot 6 meer kans op een CVA dan een niet roker (Bos, 2016
p1). In 2020 werden er ruim 40.000 mensen getroffen door een CVA. Hiervan kreeg 80%
een herseninfarct en 20% een hersenbloeding (De Nederlandse Hartstichting, n.d.). Op de
stroke unit van het Erasmus MC werden er in 2022, 674 mensen met een CVA opgenomen.
Een CVA blijkt een groot effect te hebben op de kwaliteit van leven. Deze verslechtert van
gemiddeld een rapportcijfer van 7.4 naar een 6.1 (Dijkstra, 2006). Bekend is dat van de
mensen die een beroerte overleven, één derde binnen vijf jaar een nieuwe beroerte krijgt of
zelfs overlijd. Hierbij spelen de risicofactoren hoge bloeddruk, weinig bewegen en roken een
grote rol (UMC Utrecht, 2019). De jaarlijkse zorgkosten voor ziekten die door roken zijn
veroorzaakt bedroegen in 2015 2,4 miljard euro (Strijker, 2022). De Rijksoverheid werkt aan
een plan om in 2040 een rookvrije generatie te hebben gecreëerd (Ministerie van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2022).
Risicogroepen
Willemsen et al., (2001) heeft de persoonlijkheidstrek sentarion seeking (de geneigdheid om
impulsief, risicovol gedrag te willen vertonen) onderzocht. Health en Madden onderzocht dat
de genetische predispositie om te gaan roken deels via deze persoonlijkheidsfactor wordt
bemiddeld. Mensen met het gen SLC6A4 leggen een interactie van roken met emotionele
instabiliteit (neuroticisme). Uit onderzoek van Hopman en Croes (2017) is gebleken dat
mensen in de leeftijd van 18 tot 29 jaar gevoelig zijn voor sociale- en omgevingsinvloeden.
Ook hebben zij ontdekt dat mensen die op jonge leeftijd zijn begonnen met roken gemiddeld
meer moeite hebben bij het stoppen hiervan. Van Dosseraer e.a., (2016) hebben onderzocht
dat het opleidingsniveau samenhangt met het rookgedrag. Hoger opgeleide mensen roken
minder vaak en minder snel dan lager opgeleide mensen.
Naast het feit dat nicotine een zeer verslavende stof is, zijn er ook sociale factoren die
bijdragen aan het rookgedrag. Denk hierbij aan naasten die roken op bijvoorbeeld feestjes en
de opvoedstijl die jongeren meekrijgen. Een jongere neemt de normen, waarden en het
gedrag van de ouders over. Wanneer ouders roken, heeft dit invloed op het (latere) gedrag
van het kind. Ook wordt roken zichtbaar gemaakt in films en reclamespots. Hierdoor kan
verleiding ontstaan om te beginnen met roken (Nji, n.d.).
Welke factoren veroorzaken het gezondheidsprobleem?
Door nicotine komen neurotransmitters vrij, waaronder dopamine. De stijging van dopamine
in het lichaam zorgt voor extra impulsen, geven een milde roes of kick en werkt verslavend
, (Vlaams Instituut Gezond Leven vzw, n.d.). Roken beschadigd de vaatwanden van de
bloedvaten waardoor cholesterol zich makkelijker kan binden. Als gevolg slibben vaten dicht
en laat de cholesterol (plaque) los van de vaatwand. Dit zorgt voor een stolsel dat onder
andere een herseninfarct veroorzaakt (UMCG, n.d.). Naast de hart -en vaatziekten vormt
roken ook een groot risico voor diverse maag, darm- en leverziekten en het ontstaan van
kanker. 82% van de rokers heeft een vorm van longkanker of kanker in de mondstreek
(Trimbos Instituut, 2022). Roken en meeroken levert voor alle betrokkenen risico’s op.
Sommige groepen zijn hierbij extra kwetsbaar, zoals kinderen en jongeren. Daarbij geeft
meeroken een verhoogd risico op het zelf starten met roken op jonge leeftijd (RIVM z.d.-a).
Een beïnvloedbare factor op het gebied van leefstijl- en gedrag.
Het rookgedrag kan ik beïnvloeden door actief een gezonde leefstijl te promoten en mensen
aan te sporen dit ongezonde gedrag te veranderen. Dit vergt wilskracht en motivatie van de
patiënt. Verandering is lastig, maar zeker niet onmogelijk. Door slimme veranderingen in de
omgeving kan gedrag op een positieve manier worden gestuurd (Lemmers & Greeff, 2018
p.62). Dit wordt landscaping genoemd (Hermsen en Renes z.d.). Deze strategie is gericht op
activatie van gezonde keuzemogelijkheden. Een bekende manier is nudging. Nudging is een
strategie om gedrag te sturen in een gewenste richting. Het gaat bij nudging niet om
verbieden maar om kiezen, zodat de persoon volledige autonomie houdt over zijn gedrag en
beslissingen (Lemmers & Greeff, 2018 pp.66-67).
Vier voorwaarden voor het toepassen van landscaping:
1) De doelgroep moet het gedrag willen
2) Het gedrag moet op een automatische manier te beïnvloeden zijn
3) Het gedrag moet aansluiten op gewenste doelen en motivatie van een doelgroep
4) De doelgroep moet een positieve houding hebben ten aanzien van het gedrag.
ASE- model (de Vries, 1999) toegepast op patiënt S.
Probleemstelling
Patiënt S. wilt stoppen met roken in verband met de verslechtering van zijn gezondheid. Hij
weet alleen niet hoe en waar te beginnen, en wat hem kan helpen.
