Volledig uitgetypte notities van penologie en penitentiair recht, gegeven in . Totaal: 232 pagina's. Grafieken en video's die werden getoond ook opgenomen in bestand. Examenvragen die in de les als voorbeeld werden getoond, staan ook opgelost in document ( vermeldingen mogelijke examenvragen). Aan...
2 STRAFFEN EN GERECHTELIJKE INTERVENTIES 8
2.1 JURIDISCHE INLEIDING 8
2.1.1 TOEPASSING VAN DE STRAFFEN 9
2.2 GEMEENSCHAPSGERICHTE STRAFFEN (= STRAFFEN IN DE GEMEENSCHAP) 10
2.2.1 EERSTE GENERATIE ‘ALTERNATIEVEN’ 10
2.2.2 TWEEDE GENERATIE GEMEENSCHAPSGERICHTE STRAFFEN: AUTONOME STRAFFEN 13
3 DE DOODSTRAF 20
3.1 DE DOODSTRAF WERELDWIJD 20
3.1.1 ABOLITIONISTISCHE BEWEGING 20
3.2 DE DOODSTRAF IN BELGIË 21
3.3 DOODSTRAF IN DE VS 22
3.3.1 ROL VAN HET AMERIKAANS HOOGGERECHTSHOF 23
3.4 PUBLIEKE OPINIE IN ANDERE LANDEN 23
3.5 DE DOODSTRAF: PRO-CONTRA 24
4 INTERNERING 26
4.1 GESCHIEDENIS 26
4.2 WET 5 MEI 2014 BETREFFENDE DE INTERNERING 28
4.3 DE PRAKTIJK 30
5 DOELSTELLING VAN DE BESTRAFFING: EEN PENOLOGISCHE EN MAATSCHAPPELIJKE
BENADERING 31
5.1 PENOLOGISCHE BENADERING 31
5.1.1 VERSCHILLENDE NIVEAUS VAN DOELSTELLINGEN 31
7 HET BELGISCH BELEID TEN AANZIEN VAN DE GEVANGENISSTRAF EN HAAR ALTERNATIEVEN 58
7.1 VOOR 1830 58
1
,7.2 CELLULAIR SYSTEEM VANAF 1830 60
7.3 INTERBELLUM: OPKOMST POSITIVISME 61
7.4 NA WOII 63
7.5 VANAF JAREN 1980: BELANGRIJKE THEMA’S 67
7.5.1 RECHTSPOSITIE GEDETINEERDEN 67
7.5.2 GEVANGENISOVERBEVOLKING 68
7.5.3 CONCLUSIE 78
8 DE GEVANGENIS, HAAR BEVOLKING EN PERSONEEL 79
8.1 INFRASTRUCTUUR EN ORGANOGRAM 80
8.2 ORGANISATIESTRUCTUUR GEVANGENIS 84
8.3 BEVEILIGDE AFDELINGEN 85
8.4 HOOGBEVEILIGDE AFDELINGEN 86
8.4.1 AFDELINGEN D-RADEX: 2015 86
9 EVOLUTIE OVER DE BEVOLKING 87
9.1 BESTUDEREN EVOLUTIE GEVANGENISPOPULATIE 87
9.1.1 BELGIË 87
9.1.2 INTERNATIONAAL 87
9.1.3 ALGEMEEN 88
9.1.4 GEVANGENISPOPULATIE IN BELGIË: 1980 EN 2019 89
9.1.5 CONSTRUCTIE GEVANGENISPOPULATIE 90
9.1.6 STIJGENDE DETENTIEDUUR 92
9.1.7 1980-NU 92
9.2 CATEGORIEËN GEDETINEERDEN 92
9.2.1 DEFINITIEF VEROORDEELDEN VOLGENS STRAFDUUR (1980 – 2013) INDEXEN 92
9.2.2 VEROORDEELDEN 93
9.2.3 BEKLAAGDEN 93
9.2.4 CATEGORIEËN IN 2017 94
9.2.5 GEDETINEERDEN MET EEN NIET-BELGISCHE NATIONALITEIT 96
9.2.6 GEMIDDELDE DAGELIJKSE BEVOLKING PER NATIONALITEIT 97
9.2.7 NIET-BELGISCHE GEDETINEERDEN MET EN ZONDER VERBLIJFSRECHT 2003-2013 97
9.2.8 DALENDE GEVANGENISPOPULATIE? OF STIJGEND AANTAL VEROORDEELDEN ONDER ET? 98
9.3 INTERNATIONALE VERGELIJKING 99
9.4 BIJZONDERE PROBLEMATIEKEN IN DE GEVANGENIS 99
9.4.1 SUÏCIDE 99
9.4.2 DRUGGEBRUIK IN VLAAMSE GEVANGENISSEN 100
9.4.3 GEZONDHEIDS- EN PSYCHOLOGISCHE TOESTAND VAN DE GEDETINEERDEN 101
10 GEVANGENISCAPACITEIT 103
10.1 DE REALITEIT ACHTER DE OVERBEVOLKING 104
11 PERSONEEL IN DE GEVANGENIS 105
11.1 PERSONEEL 105
2
,12 INTERNATIONALE EN EUROPESE NORMEN EN MONITORING I.V.M. DETENTIE 106
12.1 VERENIGDE NATIES 106
12.2 EUROPA 108
12.2.1 RAAD VAN EUROPA 108
13 PSYCHOSOCIALE GEVOLGEN VAN EEN DETENTIE 126
13.1 TOTALE INSTITUTIES 126
13.1.1 GOFFMAN 126
13.1.2 DE GEVANGENIS ALS MACHTSSYSTEEM: THE STANFORD PRISON EXPERIMENT (HANEY, BANKS & ZIMBARDO,
1973) 127
13.1.3 VERSCHILLENDE MACHTSVERHOUDINGEN 128
13.2 MODELLEN 128
13.2.1 DEPRIVATIE 128
13.2.2 IMPORTATIEMODEL 134
13.2.3 INTEGRATIE 135
13.3 HUIDIGE ONDERZOEKEN 136
13.3.1 LEEFKLIMAAT (FACTOREN) (BOONE ET AL., 2016) 136
13.3.2 GEWELDSONDERZOEK (SNACKEN, 2005) 141
13.3.3 DYNAMISCHE VEILIGHEID (BEYENS & BOONE, 2013): TILBURG: NEDERLANDSE VISIE OP VEILIGHEID
BEÏNVLOEDEN BELGIË 146
13.4 WETGEVING & PSYCHOSOCIALE GEVOLGEN VAN DETENTIE 148
13.4.1 DYNAMISCHE VEILIGHEID 148
13.4.2 NORMALISERING 148
13.5 FAMILIE 149
14 HET GEVANGENISWEZEN 150
14.1 HET GEVANGENISWEZEN LEREN KENNEN 150
14.1.1 VAN THEORIE NAAR PRAKTIJK: WAT LEREN STUDENTEN TIJDENS EEN GEVANGENISBEZOEK? 150
14.1.2 NEGATIEVE IMPACT BEZOEKEN 150
14.1.3 POSITIEVE LEERMOGELIJKHEDEN 151
14.1.4 CONCLUSIE 152
14.2 ONDERZOEK VOEREN IN EEN GEVANGENIS 153
14.2.1 GEVANGENISONDERZOEK 153
14.2.2 EUROPESE ONDERZOEKSTRADITIE 154
14.2.3 BELANGRIJKE ASPECTEN BIJ HET VOEREN VAN GEVANGENISONDERZOEK 154
14.2.4 ONDERZOEK VAN A. LIEBLING 158
14.3 CONVICT CRIMINOLOGY 161
14.3.1 CONVICT CRIMINOLOGY IN EUROPA 162
14.3.2 CONVICT CRIMINOLOGY IN NOORWEGEN 162
14.4 SAMEN LEREN IN DETENTIE 163
15 RECHTSPOSITIE VAN GEDETINEERDEN 165
15.1 EUROPEAN PRISON RULES 165
15.1.1 BASISBEGINSELEN 165
3
,15.2 INTERNE RECHTSPOSITIE GEDETINEERDEN: BASISWET GEVANGENISWEZEN 165
15.2.1 ONTSTAANSCONTEXT 165
15.3 WAAROM EEN BASISWET? 168
15.3.1 BASISWET GEFUNDEERD OP JURIDISCHE EN PENOLOGISCHE PRINCIPES 168
15.3.2 PENOLOGISCHE PRINCIPES 169
15.3.3 TERMINOLOGIE 172
15.3.4 BASISBEGINSELEN 173
15.3.5 BELANG VAN EEN WET 174
15.4 BASISWET BETREFFENDE HET GEVANGENISWEZEN EN DE RECHTSPOSITIE VAN DE GEDETINEERDEN 175
15.4.1 GODSDIENST EN LEVENSBESCHOUWING 175
15.4.2 ORDE VEILIGHEID EN GEBRUIK VAN DWANG 175
15.4.3 MATERIËLE LEVENSVOORWAARDEN 179
15.4.4 CONTACTEN MET DE BUITENWERELD 180
15.4.5 VORMINGSACTIVITEITEN EN VRIJETIJDSBESTEDING 182
15.4.6 TUCHTREGIME 183
15.4.7 TOEZICHT KLACHTRECHT 186
15.4.8 PARTICIPATIE GEDETINEERDEN 189
15.4.9 DETENTIEPLANNING 190
15.4.10 ARBEID 191
15.4.11 WETTEN EN PRAKTIJKEN 193
15.4.12 HULP- EN DIENSTVERLENING 196
15.5 VOORBEELD EXAMENVRAGEN 199
15.6 EXTERNE RECHTSPOSITIE VAN VEROORDEELDEN TOT EEN VRIJHEIDSSTRAF 200
15.6.1 HISTORISCH OVERZICHT 201
15.6.2 WET OP DE EXTERNE RECHTSPOSITIE (WERV) (2006) 204
15.6.3 STRAFUITVOERINGSRECHTER 222
15.6.4 JUSTITIEPLAN GEENS 225
15.6.5 CONCLUSIE 226
16 CURSUSMATERIAAL 231
17 EXAMEN 231
18 VRAGEN VAN STUDENTEN 232
4
,Les 1: 24 september 2019
1 Intro
Penologie is wetenschap van bestraffing
Juridisch begrip straf door Hof van Cassatie: “Straf is een leed door de wet bepaald en door
de rechterlijke macht opgelegd als een sanctie wegens een gepleegd misdrijf”
Bewuste toevoeging van leed tov wie een inbreuk pleegt op de strafrechtelijke norm
Penologische vragen:
- Welk soort leed? Wanneer is er leed? Voor wie? Door wie? Er zijn meer straffen dan
enkel de straffen die door de rechterlijke macht wordt opgelegd (denk aan
privébedrijven, OM,…)
- Welke straffen?
- Waarom straffen?
- Hoe de straffen uitvoeren?
Zaak Kitty Van Nieuwenhuysen: Politieagente wordt doodgeschoten. Dader krijgt tot 30 jaar
cel maar komt na 10 jaar al vrij. Politievakbond is hiertegen. Problematiek hier: Iemand krijgt
straf van 30 jaar maar toch strafuitvoeringsrechtbank beslist dat die onder elektronisch
toezicht komt te staan. Er wordt gedaan alsof persoon vrijkomt maar eigenlijk is dit niet zo.
Elektronisch toezicht is een wettelijke manier om straf uit te voeren.
We moeten een onderscheid maken tussen:
- Straftoemeting:
De rechter die straf heeft opgelegd. In casu: hof van Assisen.
- Strafuitvoering:
Traject dat iemand aflegt om straf uit te zitten. Al dan niet in gevangenis. In casu straf
van 30 jaar.
Tijdens de strafuitvoering kan er van alles gebeuren. Persoon kan met penitentiair
verlof gaan, krijgen van uitgangsvergunning, voorlopige invrijheidsstelling,
elektronisch toezicht,… Al de beslissingen rond dit traject is de externe rechtspositie.
De externe rechtspositie is een belangrijke wet die al deze regels bepaald (welke
voorwaarden voor modaliteit, wie beslist erover,…).
Bij de strafuitvoering kijkt men vooral naar de re-integratie van de dader. Deze gebeurt
best geleidelijk (zie later). De focus ligt in de toekomst.
Straftoemeting: Daden staan centraal. De focus ligt in het verleden.
Dit zorgt voor andere beslissingen. In casu: politievakbond is terug naar de daden
aan het kijken. Zij spreken vanuit het idee van de vergelding. Maar de
5
, strafuitvoeringsrechtbank heeft een beslissing genomen vanuit het idee van de
toekomst.
- Publieke verontwaardiging – media
De publieke verontwaardiging en de media ebben een belangrijke impact op de straf
en hoe de straf wordt uitgevoerd. Maar tegelijkertijd mag de
strafuitvoeringsrechtbank zich niet laten leiden door de publieke opinie.
Ander voorbeeld: In mei 2018: Moord gepleegd door iemand die in penitentiair verlof
stond. Er gingen onmiddellijk stemmen op dat dit niet zou kunnen. Toch is het
belangrijk dat de modaliteiten blijven bestaan.
- Slachtoffers
Begrippen
Penologie is breder dan het louter juridisch ‘straffen’
! sociologische visie: sociale realiteit van het straffen, de beleving en de uitvoering van de straf
-> straffen als sociale en culturele praktijk
- Bestraffingsinstituten: rechtbank, gevangenis, justitiehuizen (+ ook meer en meer:
centra voor elektronisch toezicht)
Hier bekijken we verschillende aspecten, nl.: Personeel, cultuur, ruimtelijke aspecten,
effecten van straf,...
- Multidisciplinaire benadering van het straffen
Verschillende benaderingen, nl.: Juridisch, sociologisch, psychologisch, antropologisch,
psychiatrisch, historisch,...
Penitentiair recht = geheel van juridische normen i.v.m. de behandeling van
gevangenen/veroordeelden
- Interne rechtspositie:
- Nationaal: Basiswet gevangeniswezen, 2005 (rechten van gedetineerden in de
gevangenis)
Gaat over rechten die gedetineerden hebben in de gevangenis. Zij houden niet op
met mens zijn omdat ze in de gevangenis zitten. Er zijn bepaalde basisrechten (pas
vastgelegd in 2005 in België!).
Internationale normen rond bestraffing: European Prison Rules, EHRM (soft law)
- Externe rechtspositie: Wet op de externe rechtspositie (wetten van 17 mei 2006)
(regeling van de overgang van binnen naar buiten)
6
,Penitentiair recht is een onderdeel van het strafuitvoeringsrecht. Het beperkt zich tot alles dat
een onderdeel is van de gevangenis. Waarom zijn deze rechten zo belangrijk? Het is lang zo
geweest dat je in een rechtenloze situatie terecht kwam als je in de gevangenis zat. Dit is niet
meer zo. Deze mensen behouden rechten. Gedetineerden moeten weten waar ze staan en
hier evt. tegen beroep kunnen gaan.
Strafuitvoeringsrecht: Geheel van de juridische normen over de uitvoering van alle straffen en
maatregelen (meer dan gevangenisstraf alleen). Is minder goed ontwikkeld. Dit is niet
vastgelegd in wetten.
Penologie en penitentiair recht
Juridische benadering
- Nationale en internationale normen
Criminologische benadering
- Doelstellingen straf en systeem
- Studie van de strafpraktijken en effecten van straf op betrokkenen en omgeving
- Analyse van het strafrechtelijk en penitentiaire beleid -> ! Overbevolking: Deze
overbevolking heeft altijd de agenda bepaald in België. Hoe kunnen we hier iets aan
doen?
7
,2 Straffen en gerechtelijke interventies
2.1 Juridische inleiding
Voorbeelden van straffen opgesomd in les: Doodstraf (wordt niet meer toegepast in België
sinds 1996), werkstraf, geldboetes, gevangenisstraf, autonome probatiestraf, ontzetting uit
de rechten, elektronisch toezicht, lijfstraf (handafhakking, castratie), verbeurdverklaring
(materiële goederen die worden afgenomen), verval tot sturen, contactverbod, aanplakking,
leerstraf (opleiding moeten volgen), alcoholslot
Hoofdstraf
- Vrijheidsbenemend: gevangenisstraf
- Vrijheidsbeperkend: opschorting, uitstel, probatie, werkstraf, elektronisch toezicht,
alcoholslot, leerstraf, ...
- Vermogensstraffen (= pecuniaire straffen): geldboete. Deze wordt vermenigvuldigd
met opdeciemen. Rechter kan rekening houden met financiële toestand (geen
verplichting). Waarom? Een rijk persoon zal het leed minder voelen dan een persoon
die zeer arm is. Iemand met een inkomen van 4000 euro per maand zou een geldboete
van 200 euro amper voelen, terwijl iemand met een loon van 600 euro per maand dit
enorm hard voelt. De rechter heeft veel mogelijkheden om de straf aan te passen aan
de omstandigheden van de dader. Probleem hier is dat dit heel moeilijk is. Waarom?
Het is heel moeilijk om een totaaloverzicht te krijgen van mensen hun inkomen. Er is
inkomen uit arbeid, maar ook uit bezit. Niet alles is altijd even transparant
(belastingontduiking). We hebben geen systeem waarop de geldboete automatisch
wordt berekend op basis van het inkomen.
→ Voorbeeld opdeciemen: geldboete van 30 euro x 7 (opdeciemen)
→ Voorbeeld: Verbeurdverklaring: Auto waar je misdrijf met hebt gepleegd wordt
verbeurd verklaard. Dit is in principe ook een aantasting uit uw vermogen.
- Ontzetting of beperking van bepaalde rechten
- Verboden
→ Voorbeeld: Stadionverbod
- Internering: is geen straf maar maatregel (zie later).
Internering wordt opgelegd aan mensen die niet-toerekeningsvatbaar worden
verklaard op het moment dat ze de daden hebben gepleegd. Dit soort mensen kan
men niet straffen uit de klassieke logica die uitgaat van de dader met de vrije wil.
Iemand die handelt in een waan (of krankzinnigheid) weet niet wat hij/zij doet dus kan
ook niet zomaar gestraft worden.
Veroordelingen België door Europees Hof: Er gebeurt niets in België met de
geïnterneerden. Nu zijn er ook de forensische psychiatrische centra. Hier is er meer
begeleiding en hulp dan in de gevangenis.
Er wordt juridisch een onderscheid gemaakt tussen: Politiestraffen (politierechter),
correctionele (correctionele rechtbank) en criminele straffen (hof van assisen: jury samen met
8
,3 rechters). Waarom Assisen behouden? Om opinie van het volk te weten. Is dat wel zo?
Kunnen deze 12 mensen de opinie van het volk wel weergeven?
Subsidiaire en bijkomende straffen
- Soms automatisch verboden: Ontzetting uit politieke straffen (= verborgen straffen)
Als je tot criminele straf wordt veroordeeld, vervallen er soms ook een aantal
politieke rechten. Hierover moet niet apart uitspraak worden gedaan.
- Verbeurdverklaring (kan enkel worden uitgesproken bij hoofdstraf – moet wel apart
worden uitgesproken)
- Afzetting van titels (kan enkel worden uitgesproken bij hoofdstraf – moet wel apart
worden uitgesproken)
Vervangende straffen
Vervangende gevangenisstraf of geldboete
→ Voorbeeld: Als je werkstraf krijgt opgelegd en je voert deze niet uit, dan komt er iets in de
plaats. De rechter zal bij een vrijheidsbeperkende straf altijd een vervangende geldboete of
vervangende gevangenisstraf uitvoeren.
Probleem van de niet-uitvoering van de VVGS: Door de overbevolking zijn er vaak maatregelen
genomen (o.a. omzendbrieven) waarin gesteld werd dat vervangende gevangenisstraffen tot
6 maanden niet werden uitgevoerd. Hierdoor werd een gevoel van straffeloosheid gecreëerd.
Je betaalt bv. geldboete niet en weet dat de vervangende gevangenisstraf toch niet wordt
uitgeoefend.
Bij de invoering van de autonome werkstraf heeft men een aparte maatregel genomen, nl.:
als autonome werkstraf niet wordt uitgeoefend, wordt de vervangende gevangenisstraf wel
uitgevoerd. Zo wordt gevoel van straffeloosheid weggenomen.
Overzicht van de straffen: pp 139 – 147 in handboek (niet vanbuiten leren)
Toepassing van de straffen: p. 148 in handboek
2.1.1 Toepassing van de straffen
Geldboete meest opgelegde straf en meest toegenomen straf: Vaak kritiek op niet-uitvoering
van gevangenisstraf maar eigenlijk is het niet beter gesteld met de uitvoering van de
geldboete
- Gebrekkige uitvoering: Adit Rekenhof 2007; 2014
- Kamercommissie justitie 26 februari 2014
Inning: 27% politiestraffen; 14% correct. straffen
Vrijheidsstraf op de tweede plaats: 20 000 à 30 000 vrijheidsstraffen per jaar opgelegd.
Daling van uitstel van straf en stijging van opschorting
9
, 2.2 Gemeenschapsgerichte straffen (= straffen in de gemeenschap)
Vaak wordt er ook verwezen naar: “De alternatieven”. Prof verkiest om niet te spreken van
“alternatieven”. Waarom? Alternatief verwijst heel vaak naar alternatief voor de
gevangenisstraf. Dit is de reden ook waarom ze zijn ingevoerd. Maar het gebruiken van
woorden zegt vaak meer dan het woord zelf. Alternatief voor de gevangenisstraf zou willen
zeggen dat ze op zich geen betekenis hebben, maar enkel een betekenis hebben in hun relatie
tot de gevangenisstraf.
2.2.1 Eerste generatie ‘alternatieven’
Wanneer zijn deze er gekomen? Toen men zich realiseerde dat er nog een alternatief moest
komen voor de gevangenisstraf. De twee belangrijke straffen in het strafwetboek waren de
vrijheidstraf en de geldboete. Het eerste alternatief van de gevangenisstraf is dus eigenlijk de
geldboete (maar dit is niet meteen hoe we denken).
Alternatieven zijn vooral gekomen vanaf 1964: invoering opschorting, uitstel en probatie ->
Resocialisering. Filosfie achter deze invoering: focus op dader: Wat moeten we doen om het
niet nog erger te maken dan wat het nu is? We moeten meer rekening houden met de
omstandigheden van de feiten en de dader (zelfde redenering als aanpassing geldboete aan
financiële situatie dader).
= filosofie van de individualisering van de straf: doel om naar een zo fair mogelijke straf te
gaan door rekening te houden met de omstandigheden -> ‘gunstmaatregel’
Kritiek op de gemeenschapsgerichte straffen: Aangezien de straffen in een aparte wet stonden
en rechter niet overtuigd waren van het strafkarakter. Rechters vonden probatiemaatregelen
vaak te soft. Ze spraken over gunstmaatregelen. Dit heeft ertoe geleid dat ze de probatie zeer
weinig gebruikte in het begin. Ze vonden het niet echt een straf.
Opschorting, uitstel en probatie gewijzigd in 1994 en 2016 (wijzigingen kennen)
Visie op straf waar dader centraal staat (en dus niet de daad)
Maatschappelijke enquête of beknopt voorlichtingsverslag: Invoering van de probatie is
gepaard gegaan met een onderzoek van de dader. Problematiek: Maatschappelijke enquête
of beknopt voorlichtingsverslag ontbreekt vaak. Rechters vragen dit niet waardoor ze vaak
straffen opleggen die niet helemaal adequaat zijn.
Zie tabel pp. 152 – 155 in handboek
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper celestedupont. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €11,49. Je zit daarna nergens aan vast.
