College aantekeningen
Samenvatting hoorcolleges Staatsrecht 1
- Instelling
- Rijksuniversiteit Groningen (RuG)
Overzichtelijke, volledige en duidelijke samenvatting van het vak Staatsrecht 1.
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 127 pagina's
Voorbeeld 4 van de 127 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Verkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
Pre-masterStaatsrecht 1
PRE-MASTER NEDERLANDS RECHT
ANNIEK DE SWART
,Staatsrecht 1 Hoorcolleges
Week 1A: Staat, rechtsstaat en staatsrecht
Literatuur
Uit het boek: Hoofdstuk 1 en 2
Uit de klapper: Van der Pot, Handboek van het Nederlandse staatsrecht, hoofdstuk 10 en 11, vanaf: ‘De herwonnen
onafhankelijkheid’ tot en met ‘Het ontstaan van de moderne partijen)’
Beschikbaar via Brightspace: Venice Commission: The Netherlands - Opinion on the legal protection of citizens
Wat is een staat
Een staat wordt vaak gezien als een groep mensen, wonend in een gebied waar de grondwaarden van
die gemeenschap in leefregels zijn neergelegd en bovendien worden gehandhaafd (een
rechtsgemeenschap).
Kenmerken:
› Een organisatie met voorrand boven andere organisaties; die
› Effectief gezag uitoefent; over
› Een gemeenschap van mensen op een bepaald grondgebied
Waar gaat staatsrecht over
Tweede Kamer, wetgeving, parlement, rechtspraak, etc.
Het staatsrecht dient een balans te vinden tussen een gezonde gemeenschap en de vrijheid van het
individu. Tegenwoordig heerst de gedachte dat:
- Elke burger gelijkwaardig is;
- Elke burger invloed heeft op het staatsbestuur.
Formeel gezien: Niemand wordt buitengesloten.
De staat is veel in ontwikkeling
Verkiezingen, demonstreren (klimaat, zorg, woningen, etc.)
Staat
Extern perspectief (internationaal recht)
De staat is in beginsel soeverein. De soevereiniteit kan in het geding zijn, voor (algemene)
verbindingen die in het verleden zijn aangegaan. Zo is Nederland onderdeel van de Verenigde Naties,
Raad van Europa en de Europese Unie. Door deze internationale betrekkingen is Nederland daarom
niet altijd onbeperkt soeverein in de praktijk.
Gaat bij dit vak met name over het interne perspectief, staatsrecht ↓
Intern perspectief (staatsrecht)
Kijkt van binnenuit. De vraag is; hoe functioneert de staat?
Wanneer kan je van een staat spreken?
Om van een staat te kunnen spreken moet worden voldaan aan een aantal vereisten, namelijk;
1. Er is een gemeenschap van mensen
Vaak een gemeenschappelijke cultuur
Meestal wonend in een aaneengesloten gebied
2. Op een bepaald grondgebied
1
,Staatsrecht 1 Hoorcolleges
3. Waarover gezag wordt uitgeoefend door een overheid die over dwangmiddelen beschikt.
Dus er is een overheid die macht uitoefent op de mensen die wonen op een bepaald
grondgebied.
Men zegt dat die organen met gezag zijn bekleed
Het gezag kan bij 1 / bepaalde groepen berusten, of door het volk
gekozen gezagsdragers.
Staatsrecht = de regels die betrekking hebben op de organisatie van de met het gezag
beklede organen en de grenzen van hun gezag.
4. Erkenning door andere staten
Dit is een enorm lastig vraagstuk, maar de staat moet dus worden erkent door andere
landen ↓
Er zijn altijd plaatsen in de wereld die zelfstandig willen worden, dus een eigen staat willen zijn. Dit is
ook in Europa geweest/gebeurd. Denk bijv. aan Catalonië in Spanje. Catalonië is onderdeel van
Spanje, maar zou graag een eigen staat willen zijn. (Of bijv. in Nederland; meer als grapje, maar soms
hoor je wel geluiden dat de Friezen ook een eigen staat willen worden). Het staatsrecht bevat
middelen om hiermee om te gaan.
Koninkrijk der Nederlanden bevat uit een aantal gemeentes en
provincies, maar ook Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint Maarten, Sint-
Eustatius en Saba (Caribisch Nederland of ook wel het Caribisch deel
van het Koninkrijk). De Staat is het geheel bij elkaar, dus het deel in
Europa als het Caribische deel!
De Overheid i.p.v. De Staat
Meestal als we het hebben over de staat bedoelen we eigenlijk de
overheid.
Eenzijdige machtsuitoefening, dit is zowel in het bestuursrecht als in het strafrecht. Bijv. als je een
belastingaangifte krijgt, dan moet je gewoon betalen. Of als je een evenement wilt organiseren dan
moet je een vergunning aanvragen.
Als je iemand teveel eenzijdige macht geeft, dan krijg je het gevaar dat die overheidsmacht misbruikt
wordt. Staatsrecht is ervoor om dit te voorkomen, dus dat overheidsmacht wordt ingeperkt,
(legitimeren), organiseren en controleren van overheidsmacht. Dus dat overheidsmacht op de juiste
wijze wordt gebruikt, en niet wordt misbruikt.
Namelijk Dé overheid bestaat niet. Bevoegdheden berusten juridisch niet bij ‘dé overheid’ maar bij
specifieke ambten (organen)
› Het praat wel lekker, de overheid, maar het bestaat niet! De overheid is namelijk in stukken
gehakt, die onderdeel zijn van de overheid (wetgever, bestuur, rechtspraak).
› Je mag als onderdeel van de staat alleen maar die dingen doen waarvan in de wet is
vastgesteld dat jij die dingen mag doen (denk bijv. aan: attributie, delegatie, mandaat). Dus
een overheidsorgaan mag niks, tenzij in de wet een bevoegdheid staat geformuleerd. Dus dan
heb je een toestemming om eenzijdig macht uit te oefenen Legaliteitsbeginsel
Het begrip checks & balances
Checks & balances is een verzamelbegrip voor allerlei (staatsrechtelijke) manieren om macht en
bevoegdheden zo goed mogelijk te verdelen. Op deze manier kan machtsmisbruik worden
voorkomen. De staatsmacht is per definitie opgeschikt/ondergebracht bij verschillende organen. Zo
2
, Staatsrecht 1 Hoorcolleges
kennen we een wetgever en een rechterlijke macht. Het systeem van checks & balances kent een
beperking (een check) en een wederactie om de balans weer terug te brengen (een balance). Zo
kunnen wetten van de wetgever in strijd worden verklaard met verdragen door de rechter. Hiermee
wordt de macht van de wetgever ingeperkt. De Tweede Kamer, krijgt in ruil hiervoor, de
bevoegdheden om eden van de Hoge Raad voor te dragen. Zo ontstaat er een verhouding tussen
deze twee machten, waarbij er een bepaalde werking is, die vervolgens weer wordt gebalanceerd.
Grondregels
Grondregel 1: Geen bevoegdheid zonder grondslag in de wet of Grondwet
Een overheidsambt mag alleen overheidsgezag uitoefenen, als dat handelen gebaseerd is op een
voorafgaande, algemene, democratische gelegitimeerde regel Legaliteitsbeginsel
Of een ambt bevoegd is volgt (direct of indirect) uit de wet (of Grondwet) (=legaliteitseis)
› Wet = wet in formele zin
Wet in formele zin: art. 81 Gw: zijn wetten die zijn vastgesteld door Regering en
Staten-Generaal tezamen.
- Goed het onderscheid weten tussen Regering en Staten-Generaal;
› Regering: 42 Gw = Koning + minister(s)
› Staten-Generaal: 51 Gw = Tweede en Eerste Kamer
Voorbeelden
› Geen ambtenaar heeft het recht iemand te arresteren of iemands eigendom in beslag te
nemen zonder dat een wettelijke regeling die bevoegdheid aan de ambtenaar geeft.
› Een rechter mag niemand in voorlopige hechtenis laten nemen en niemand straf opleggen
dan voor een feit dat bij of krachtens een wettelijk voorschrift strafbaar gesteld is.
Grondregel 2: Niemand kan een bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording schuldig te zijn of
zonder dat op die uitoefening controle bestaat.
- De uitoefening van overheidsgezag dient aan controle (door een ander ambt) te zijn
onderworpen.
o De controle moet altijd worden uitgevoerd door iemand anders dan die het heeft
uitgevoerd (machtenscheiding) Trias Politica
Wie kan controleren
› Rechterlijke controle (rechtmatigheid), dus door de rechter
› Democratische controle (parlement, politiek)
Let op: “Geen bevoegdheid zonder verantwoordelijkheid”
Montesqieu zijn boek De l’Esperit des Lois
Beschrijft de strikte machtenscheiding, de Trias Politica
› Een wetgevende macht die wetten maakt
› Een uitvoerende macht die wetten uitvoert
› Een rechterlijke macht die toezicht houdt op de uitvoering van de wetten
In Nederland spreken we niet van een machtenscheiding, maar van een MACHTENVERDELING.
De vormen van verantwoordelijkheidsplicht van en controle op overheidsorganen zijn vele en
velerlei:
a. Politieke verantwoordingsplicht van bestuurlijke organen tegenover vertegenwoordigende
organen.
VB: ministers tegenover parlement
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper anniekdeswart. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,98. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 55628 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen