Inhoudsopgave
WEEK 1 - DE ROL VAN HET STRAFRECHT BINNEN DE DEMOCRATISCHE RECHTSSTAAT .................................... 4
HOORCOLLEGE – DE BETEKENIS VAN HET BEGRIP RECHTSSTAAT EN HET VERBAND MET HET STRAFRECHT .................................... 4
Strafrecht ........................................................................................................................................................ 4
Rechtsstaat ..................................................................................................................................................... 4
Voorbeelden welk op gespannen voet staan met de rechtsstaat ................................................................... 5
Filosofie en een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt (art. 359 lid 2 Sv) ....................................................... 5
Joseph Raz contra Friedrich Hayek ................................................................................................................. 6
LITERATUUR............................................................................................................................................................ 7
Sandrine Berges, ‘How to interpret a philosophical text’, in: Introduction to philosophy I ............................ 7
Joseph Raz, ‘The rule of law and its Virtue’, in: Joseph Raz, The authority of law: Essays on Law and
Morality hoofdstuk 11 .................................................................................................................................... 8
JURISPRUDENTIE .................................................................................................................................................... 11
HR 11 april 2006, NJ 2006/393 (motiveringsplicht (art. 359 lid 2 Sv)) .......................................................... 11
WEEK 2 – RECHTSSTATELIJKE BEGINSELEN 1; EEN EERLIJK STRAFPROCES ....................................................... 14
HOORCOLLEGE AANTEKENINGEN - RECHTSSTATELIJKE BEGINSELEN 1; EEN EERLIJK STRAFPROCES ............................................ 14
Het belang van een eerlijk strafproces ......................................................................................................... 14
Eerlijk proces in rechtsvergelijkend perspectief ............................................................................................ 15
Het recht op een eerlijk proces ..................................................................................................................... 17
LITERATUUR.......................................................................................................................................................... 19
Friedrich Roetter, ‘The Impact of Nazi Law’ (1945) Wisconsin Law Review 516, 535-45 ............................. 19
JURISPRUDENTIE .................................................................................................................................................... 21
EHRM 19 januari 2021 nr. 2205/16 (Keskin t. Nederland) ........................................................................... 21
EHRM 26 juli 2017, nr. 2156/10 (M. tegen Nederland) ................................................................................ 23
RBAMS 6 april 2022, ECLI:NL:RBAMS:2022:1794 ......................................................................................... 24
WEEK 3 – BACCARIA EN HET LEGALISTEITSBEGINSEL ...................................................................................... 27
HOORCOLLEGE AANTEKENINGEN – BECCARIA EN HET LEGALITEITSBEGINSEL ....................................................................... 27
De Grondwet ................................................................................................................................................ 27
De gevonden uitspraak en het recht op demonstratie ................................................................................. 27
Het strafrechtelijke legaliteitsbeginsel ......................................................................................................... 27
Adolf Eichmann, zijn process en het legaliteitsbeginsel ............................................................................... 28
De strafzaak tegen Desi Bouterse ................................................................................................................. 28
Uitlevering aan Rwanda ............................................................................................................................... 29
Legaliteit volgens Beccaria ........................................................................................................................... 29
Rationaliteitsniveau ’s .................................................................................................................................. 29
LITERATUUR.......................................................................................................................................................... 31
Cesare Beccaria, On Crimes and Punishments, University of Toronto Press 2008, p. 9-20 .......................... 31
Jeroen ten Voorde, ‘Beccaria: Dei delitti e delle pene (Over misdaden en straffen) (1764)’, AA mei 2009, p.
342-344 ........................................................................................................................................................ 33
Klaas Rozemond, ‘De droom van Beccaria’, Netherlands Journal of Legal Philosophy, 2010 (39) 2, p. 164-
170 ................................................................................................................................................................ 34
F.G.H. Kristen, ‘Het legaliteitsbeginsel in het strafrecht’, AA 2010, p. 641-645 (afl. 9) ................................ 36
JURISPRUDENTIE .................................................................................................................................................... 39
HR 23 mei 1921, ECLI:NL:HR:1921:186, NJ 1921/564 m.nt. B.M. Taverne (Elektriciteit), beoordeling middel
4 (Hoge Raad, A-G Besier en noot Taverne). ................................................................................................ 39
District Court of Jerusalem, 11 december 1961, Criminal Case No. 40/61, § 7 en § 27. ............................... 41
HR 18 september 2001, ECLI:NL:HR:2001:AB1471, NJ 2002/559 (Bouterse), beoordeling van het eerste
middel. .......................................................................................................................................................... 42
HR 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3627, NJ 2015/115 (Uitlevering aan Rwanda). ........................... 43
Rb. Rotterdam 21 augustus 2023, ECLI:NL:RBROT:2023:7529 (Extinction Rebellion). ................................. 44
1
,WEEK 4 – KANT EN HET SCHULDBEGINSEL ...................................................................................................... 45
HOORCOLLEGE ...................................................................................................................................................... 45
Terugblik (legaliteitsbeginsel) ...................................................................................................................... 45
Schuldbeginsel .............................................................................................................................................. 45
Schulduitsluitingsgronden ............................................................................................................................ 45
Ambtelijk bevel ............................................................................................................................................. 46
Het Eichmann-vonnis .................................................................................................................................... 46
De categorische imperatief van Kant ........................................................................................................... 46
LITERATUUR.......................................................................................................................................................... 48
Immanuel Kant, Groundwork for the Metaphysics of Morals, Yale University Press 2018, p. 9-20 en 27-30
(Fundering voor de metafysica van de zeden, vijfde druk, Boom 2008, eerste en tweede hoofdstuk (de
uitleg van imperatief en categorisch). .......................................................................................................... 48
Tessa Keown, ‘The Defence of Superior Orders in International Criminal Law: The Eichmann Trial and
Kant's Philosophy’, 2 juni 2014: https://ssrn.com/abstract=3054346 ......................................................... 50
Eichmann trial - Session No. 105 (vanaf minuut 8) & The Trial of Adolf Eichmann, District Court Sessions,
session 105-04 .............................................................................................................................................. 52
J. Bijlsma, S. Ligthart & E. Nauta, ‘Gaat de Hoge Raad klare wijn schenken over ontoerekenbaarheid?’, NJB
2022/1135. ................................................................................................................................................... 53
S. Ligthart, T. Kooijmans & G. Meynen, ‘Een juridisch criterium voor de ontoerekeningsvatbaarheid: een
uitspraak van het Gerechtshof Den Haag geanalyseerd’, DD 2018/9. ......................................................... 56
JURISPRUDENTIE .................................................................................................................................................... 58
District Court of Jerusalem, 11 december 1961, Criminal Case No. 40/61, § 216-243 ................................. 58
HR 14 februari 2016, ECLI:NL:HR:1916:BG943, NJ 1916/681 (Melk en water) ............................................ 60
Hof ’s-Hertogenbosch 17 maart 2022, ECLI:NL:GHSHE:2022:868, de overwegingen over strafbaarheid van
de verdachte ................................................................................................................................................. 61
Hof Den Haag 16 maart 2017, ECLI:NL:GHDHA:2017:684, de overwegingen over Strafbaarheid van de
verdachte ...................................................................................................................................................... 63
Conclusie PG 20 juni 2023, ECLI:NL:PHR:2023:610 vanaf punt 66 (De middelen over (on)toerekenbaarheid).
...................................................................................................................................................................... 64
WEEK 5 - MILL EN HET SCHADEBEGINSEL ....................................................................................................... 68
HOORCOLLEGE ...................................................................................................................................................... 68
Het utilisme van Mill ..................................................................................................................................... 68
VERPLICHTE LITERATUUR ......................................................................................................................................... 69
John Stuart Mill, On Liberty, ‘Introductory’ (Over vrijheid, Boom (verschillende drukken), ‘Ter inleiding’). . 69
Joel Feinberg, Harm to Others, Oxford University Press 1984, p. 3-26. ........................................................ 71
Bas de Wilde, Britta van Beers, Sanne Buisman en Daniel Bökenkamp, Strafbaarstelling van lijkschennis,
WODC 2022, p. 13-28 en de passages en conclusies over necrofilie. ........................................................... 74
JURISPRUDENTIE .................................................................................................................................................... 79
Rb. Den Haag 29 mei 2018, ECLI:NL:RBDHA:2018:6354 (Hennepbezorger) ................................................ 79
HR 20 februari 1933, NJ 1933, 918 (Huizense veearts) ................................................................................ 80
HR 15 oktober 1923, ECLI:NL:HR:1923:243, NJ 1923, p. 1329 (Opticiën) ..................................................... 81
WEEK 6 – STRAFRECHTELIJKE VERVOLGING VAN POLITICI .............................................................................. 82
HOORCOLLEGE ...................................................................................................................................................... 82
Politiek en politieke berechting .................................................................................................................... 82
Waarborgen tegen de willekeurige vervolging van ambtsdragers .............................................................. 85
Politiek gemotiveerde vervolging ................................................................................................................. 85
VERPLICHTE LITERATUUR ......................................................................................................................................... 87
Jens Meierhenrich en Devlin O Pendas, ‘“The Justice of My Cause Is Clear, but There’s Politics to Fear”:
Political Trials in Theory and History’ (hfk 1) in Jens Meierhenrich en Devlin O Pendas (eds.), Political Trials
in Theory and History (CUP 2017) ................................................................................................................. 87
JURISPRUDENTIE .................................................................................................................................................... 92
2
, EVRM 9-04-2019, nr. 43734/14 (Navalnyy t. Rusland (no. 2)) ..................................................................... 92
EVRM 22-05-2014, nr. 15172/13 (Mammadov t. Azerbeidzjan) .................................................................. 93
Gerechtshof Den Haag, 4 september 2020, ECLI:NL:GHDHA:2020:1606 (Wilders) ...................................... 93
WEEK 7 – STRAFRECHT EN DE INTERNATIONAL RULE OF LAW ........................................................................ 94
HOORCOLLEGE ...................................................................................................................................................... 94
International rule of law: countouren en beweegredenen ........................................................................... 94
De VN en de rechtsstaat ............................................................................................................................... 96
Strafrecht, wederopbouw en overgangsjustitie ........................................................................................... 96
Internationale straftribunalen en rechtsstatelijke beginselen ...................................................................... 97
De rechtsstatelijke problematiek van het internationale SR ........................................................................ 99
VERPLICHTE LITERATUUR ....................................................................................................................................... 100
Report, 'The Russian Federation’s aggression against Ukraine: ensuring accountability for serious
violations of international humanitarian law and other international crimes', PACE Doc. 15510, 26 April
2022, para 3.2. ........................................................................................................................................... 100
Decision on the Defence Motion for Interlocutory Appeal on Jurisdiction, Prosecutor v Tadić, IT-94-1-A,
Appeals Chamber, 2 October 1995, paras 9-48 .......................................................................................... 101
Report of the Secretary-General, 'The rule of law and transitional justice in conflict and post-conflict
societies', UN Doc. S/2004/616, 23 August 2004 ....................................................................................... 103
VS staatssecretaris Pompeo aangaande de ICC vanuit het rechtsstatelijk perspectief (zie maart 2019 en
juni 2020 ..................................................................................................................................................... 106
Nieuw tribunaal volgens het Europese parlement, parlementaire raad en academici .. Fout! Bladwijzer niet
gedefinieerd.
3
, Week 1 - De rol van het strafrecht binnen de democratische
rechtsstaat
Hoorcollege – De betekenis van het begrip rechtsstaat en het verband met het
strafrecht
Het doel van dit vak is om een min of meer volledig idee van de rechtsstaat te vormen en deze te
relateren aan het strafrecht.
Indien de verdediging een nadrukkelijk onderbouwt standpunt inneemt, dan moet de tegenpartij en
de rechter hierop ingaan.
Strafrecht
• Formeel strafrecht: strafprocesrecht;
• Materieel strafrecht: strafbaarstelling van gedragingen;
• Sanctierecht: straffen en maatregelen;
• Penitentiair recht: tenuitvoerlegging van gevangenisstraffen;
• Bijzonder strafrecht: Opiumwet, Euthanasiewet, Wegenverkeerswet.
Rechtsstaat
Algemeen recht:
• Rule of law;
• Verdeling van machten: rechtsprekende, uitvoerende en wetgevende macht;
• Democratie;
• Mensen rechten: de schrijver van het artikel vindt dat wel sprake kan zijn van een rule of law
desondanks geen sprake zijn van mensenrechten. Dit heeft te maken met de rechtszekerheid
waarmee de mensenrechten worden geschonden:
o Moeten mensenrechten worden gescheiden van de rechtsstaat?
o Is de Sovjet-Unie een rechtsstaat als de regels duidelijk zijn?
Strafrecht:
• Legaliteitsbeginsel;
• Schuldbeginsel;
• Schadebeginsel;
• (FS) onschuldpresumptie (art. 6 EVRM).
4
