Vrouwen en kunst
Hoorcollege 1 – Het beeld van de vrouw in de middeleeuwen
• Excursie 12 december –> hoorcollege aan gekoppeld, in Amsterdam (op
maandag)
• Maandagochtend een stelling, samenhangend met college van die week,
discussiëren aan het eind van het college.
• Boek zeker niet van kaft tot kaft lezen, geen kunstwerken herkennen, colleges
geven aan wat belangrijk is en namen van vrouwelijke kunstenaars moet je
weten.
• Tentamen op maandagmiddag, verwacht essayvragen. Vragen zoals de discussies
gevoerd worden. Vragen over hoe je er zelf over denkt.
• Excursies, 22 november in Laren eind van de dag, ongeveer van 17-18 uur ‘s
avonds (dinsdagavond) en op 12 december.
Je zal merken dat de achtergrond van degene die vertelt invloed heeft op dat wat wordt
verteld.
De vrouwen leven in een tijd, wat wij nu heel erg vinden, was voor die tijd heel
normaal. 17e en 18e eeuw, vrouwen konden niet hun eigen werk verkopen.
Probeer niet met de bril van de 21e eeuw te oordelen over wat er toen gebeurde.
Roman de la Rose
• Vrouwen op een voetstuk geplaatst, mannen alles doen om vrouwen het hof te
maken.
• Vrouwen die vooral veel kinderen krijgen, mannen die domineren, in
middeleeuwen vrouwen zeer ondergeschikte positie.
• Roman de la Rose -> werd in de bovenlaag van de samenleving gelezen.
• Guillaume de Lorris (1230) en Jean de Meun (1275)
• Meer dan 300 manuscripten overgeleverd, met hoogtepunt productie in 14e
eeuw.
• Ongelofelijke bestseller, ook daarna werd het nog veel gelezen. Populair tot in
de 16e eeuw (blijft dus echt heel lang populair).
• De eerste auteur: Guillaume de Lorris -> schrijft voor een hoofs publiek (=adel),
rond het hof gecentreerd. Wat daar in de mode is, is hoofse liefde à vrouw op
voetstuk plaatsen.
• Ontstaat aan het einde van de 11e eeuw aan de hoven van Aquitanië, Provence,
Champagne, Bourgondië en op Sicilië.
• Guillaume de Lorris discussieert over idealen, hoe zou je de vrouw moeten
behandelen. Dat idee wordt ook bezongen, gedichten en liederen.
• Hoofse liefde bezongen door troubadours. Komen veel mensen op af.
In Duitsland bijvoorbeeld Walther von Vogelweide.
• Perdigon/Perdigo à werd als illustratie in handschrift gebruikt.
,• Het was niet alleen maar dan men zong, maar dit baant zich ook een weg in de
kunst à achterkant spiegel, gemaakt van ivoor waarop verschillende scènes
afgebeeld waarin de hoofse liefde wordt beschreven.
- Aandacht vangen van de vrouw door een blik in de ogen
- De vrouw wordt van een afstand aanbeden
- Op passionele wijze verklaren van de liefde
- Heftige afwijzing van de vrouw
- Opnieuw de liefde verklaard, waarbij eden van eeuwige trouw en
dienstbaarheid (van de man!) worden gezworen.
- Weeklagen vanwege onvervulde verlangens
- Heroïsche daden (hier komen de ridderromans vandaan) en avonturen om
haar hart te winnen
- Uiteindelijk vervulling van de liefde.
è Alle vrouwen afgebeeld in deze scenes, worden aanbeden.
Heel erg in, in de middeleeuwen, je ziet er tapijten van, geborduurd op kussens en
fresco’s.
Vrouw is hier dus de dominante figuur.
19e eeuw en begin 20e eeuw:
• Bestuderen literatuur middeleeuwen, je ziet dan de bril van de tijd van toen. Je
ziet daar ook weer hoofse liefde -> Edmund Blair Leighton, God Speed.
• Hele setting is anders, de man is de held en gaat stoere dingen voor haar doen.
è Spiegel en dit schilderij naast elkaar, kan niet verder verschillen van elkaar,
lijkt heel erg alsof het hetzelfde is maar totaal niet, man is de held in de 19e-
eeuwse vertaling waar de vrouw de dominante figuur was in de
middeleeuwen.
• Dit zie je steeds terug in de schilderijen van Edmund Blair Leighton
(viricentrisme = man centraal)
• 19e eeuwse kijk: Vrouw is kwetsbaar en zielig en man is stoer en zal de vrouw
helpen
• Gynocentrisme à vrouw centraal (tegenover Viricentrisme -> man centraal)
• Iris Marion Young: “het is aan de vrouw zelf om ideeën en gedachten te
formuleren omtrent vrouwelijkheid en verschillen tussen de geslachten, in
plaats van de definities te volgen van een patriarchale cultuur die vrouwen
bestempelt als zwak en minderwaardig.”
• Geschilderd door een man à mannelijke kijk op hoofse liefde
• Deze hoofse cultuur heeft ook een heleboel liefdesparen opgeleverd.
o Bekendste voorbeeld: Tristan en Isolde.
o Middeleeuwen heel anders afgebeeld, dan dezelfde scene geschilderd
door Edmund Blair
o Othello en Desdemona (James Clarke Hook en ook door William Powell
Frith), Aucassin en Nicolette (Marianne Stokes) à vergeten
middeleeuwse koppels, krijgen nieuwe vertaling in de 19e eeuw.
• Hoofse liefde -> hele andere lading in 19e eeuw.
,Wat vonden vrouwen van de uitspraak van Iris Marion Young?
• Moderata Fonte:
o Pseudonym voor Modesta di Pozzo di Forzi
o Venetiaanse schrijfster en dichteres. Komt uit de 16e eeuw.
o Passage:
“Don’t we see that men’s rightful task is
to go out to work and wear themselves
out trying to accumulate wealth, as
though they were our factors or
stewards, so that we can remain at
home like the lady of the house
directing their work and enjoying the
profit of their labors? That, if you like, is
the reason why men are naturally
stronger and more robust than us —
they need to be, so they can put up with
the hard labor they must endure in our
service.”
o Zij vond dat mannen heel hard moesten werken voor vrouwen. Er klinkt iets
in door dat de hoofse liefde wel een soort van geaccepteerd werd. Systeem
waarmee men wel tevreden leek te zijn.
Terug naar Roman de la Rose:
• Verbeelding van deugden en ondeugden:
o Ondeugden die knielen en deugden die staan sterk rechtop.
o Strijd van de zielen.
o Gevecht tussen kuisheid en lust. Uiteindelijk wint kuisheid en maakt
speer schoon. Ook allemaal vrouwen, heeft te maken met het geslacht
van het woord in het Latijn, zit dus helemaal niets achter wat over het
beeld van de vrouw oordeelt.
• Verhaal gaat over jongeman, ligt te slapen en krijgt een droom. Speelt zich af in
mei. Hij moet de roos van zijn dromen gaan veroveren. Jongeling kleedt zich
aan en gaat op weg. Loopt door woud en komt bij een ommuurde tuin aan. Op
zijn tocht komt hij figuren tegen -> allemaal vrouwen. Werken hem tegen of
helpen hem juist. Komt ouderdom, verdriet, huichelaar, armoede, etc. tegen.
IJdelheid laat de jongeling uiteindelijk de tuin binnen. Netjes verbeeldde poort
met zwart beslag (smeedwerk) erop. Binnenin ontmoet hij Amor, die hem schiet.
Jongeling heet vanaf nu Amant. Biedt de roos aan, eindelijk bij de roos terecht
gekomen. Het lukt hem de roos te kussen, dan komt hij jaloezie tegen, roos in
de toren opgesloten. Hiermee eindigt het.
• Jean de Meun neemt het over. Publiek is anders: hogere burgerij, neemt afstand
van hoofse liefde, vrouw wordt hiermee meer een lust object.
è Dit past naadloos in de geschiedenis. Andere mensen hebben geld en andere
mensen vinden andere dingen leuk. Ze missen iets, Jean de Meun springt in
dat gat en vervult dat.
, • In de versie ‘afgemaakt’ door Guillaume de Lorris heeft de vrouw geen tekst en
wordt opgesloten.
è Jean de Meun pakt dit aan en voegt heel veel scenes toe, jaloerse echtgenoot
slaat vrouw. Allerlei verhalen van oneigenlijke liefde. Er wordt ontzettend
gevochten.
Roos in toren zeker niet de bedoeling -> eruit met die vrouw.
Venus schiet burcht in brand.
Jean de Meun maakt veel grove scenes en maakt van Roman de la Rose een
pornografisch verhaal.
Conclusie:
• Middeleeuwen: vrouwen op voetstuk, hoofse liefde
• Later: vrouwen kwetsbaar, mannen stoer, ging wel om hoofse liefde maar totaal
andere blik, vrouw lager dan de man.
• Roman de la Rose: Guillaume Lorris -> schrijft echt nog over hoofse liefde
waarin vrouw op voetstuk. Werk “afgemaakt” door Jean de Meun, waarschijnlijk
doordat er vraag naar is, voegt een heel andere blik toe, vrouw niet meer op
voetstuk maar lust object.
Roman de la Rose: ontvangst
• Meer dan 300 manuscripten overgeleverd, met hoogtepunt productie in de 14e
eeuw. Populair tot in de 16e eeuw.
• Navolging door Chaucer en Dante (met name grote bewondering voor Jean de
Meun, vooral pornografische gedeelte), kennen het boek en bewonderen het.
• Maar er is ook kritiek, door Jean Charlier de Gerson, kanselier aan de
universiteit van Parijs -> schrijft traktaat tegen Roman de la Rose -> grof en
taalgebruik lelijk, niet zozeer ‘zo ga je niet met vrouwen om’ maar vooral over
grove taalgebruik en niet zuiver. Hij vindt het eigenlijk een roman die je niet
moet lezen.
• 1401 – 1402: “Querelle du Roman de la Rose” debat tussen voor- en
tegenstanders van het werk
• Jean Charlier de Gerson: Kanselier, geestelijkheid en universiteit zeer nauw
verbonden. Man komt uit kerkelijke omgeving dus Roman de la Rose strookt
ook niet met zijn kerkelijke achtergrond.
• Er ontstaat een debat over zijn traktaat, debat tussen voor- en tegenstanders.
è Een van de mensen uit dit debat is Christine de Pizan (Venetië)
• Christine de Pizan:
o Vader was alchemist, fysicus, astroloog aan hof van Charles V ->
verhuizen naar Parijs vanuit Venetië.
o Trouwt op 15-jarige leeftijd met Etienne, 3 kinderen en weduwe. Man en
vader gaan dood -> hoort niet meer bij Franse hofhouding.
o Christine moet haar moeder, nichtje en kinderen onderhouden -> ze gaat
teksten kopiëren.
o Omdat ze aan het hof verbleef heeft ze leren lezen en schrijven.
o Hoven: Milieus waar heel veel boeken in omgaan (universiteit, hof).
