Samenvatting Embryologie decentrale selectie geneeskunde 2020
Vroege embryonale ontwikkeling: vorming en differentiatie kiembladen.
Na bevruchting gaat de eicel, nu zygote genoemd, zich delen en daalt in
de tuba uterina af naar de uterus. Tijdens deze delingen, de
klievingdelingen, neemt het aantal cellen, maar niet het totale volume
van de cellen, toe. Na ongeveer 3 tot 4 dagen wordt de zygote morula
genoemd omdat deze er dan uitziet als een moerbei (morus is moerbei).
In dit stadium beginnen de cellen zich te differentiëren, waardoor er
twee cel groepen onderscheiden kunnen worden; een perifeer gelegen
laag cellen, de trofoblast en een compacte groep centraal gelegen cellen,
de inner cell mass of embryoblast. De inner cell mass bevat formatieve
en niet-formatieve cellen. Alleen de formatieve cellen zijn embryo
vormend. De niet-formatieve cellen van de inner cell mass en de cellen
van de trofoblast vormen de extra- embryonale membranen en de
placenta. Op dag 4 gaat zich tussen de centraal gelegen cellen in de
morula vloeistof ophopen en ontstaat 2 er een excentrisch gelegen holte,
de blastocystholte of blastocoel. Het embryo wordt nu blastocyst
genoemd. Rond de 6de dag vindt implantatie in de uteruswand plaats.
Al voor implantatie gaat de inner cell mass zich differentiëren en zijn er
twee lagen te onderscheiden, de epiblast en de hypoblast. Deze beide
lagen vormen een platte schijf, de tweebladige kiemschijf. Tussen de
cellen van de epiblast en de trofoblast ontstaat een holte, de amnionholte. Vanuit de hypoblast wordt
de blastocystholte bekleed. De omsloten holte wordt nu de primitieve dooierzak genoemd. Aan de
oppervlakte van de epiblast wordt rond dag 14-15 een nauwe groeve zichtbaar, de primitiefgroeve.
Aan het craniale einde van de primitiefgroeve ontstaat een verdikking, de primitief knop. Cellen van
de epiblast aan weerszijde van de primitiefgroeve prolifereren, maken zich los van elkaar en migreren
door de primitiefgroeve naar het gebied aan de andere zijde van de epiblast. In eerste instantie
verplaatsen en vervangen de migrerende cellen van de epiblast de hypoblast cellen. Als de hypoblast
cellen vervangen zijn wordt de laag het endoderm
genoemd. Vervolgens migreren de epiblastcellen in
laterale en craniale richting tussen de epiblast en het
endoderm. Deze nieuwe laag wordt het mesoderm
genoemd. Dit proces, waarbij de drie embryonale
kiembladen gevormd worden wordt gastrulatie
genoemd. Als het endoderm en het mesoderm
gevormd zijn vormen de resterende cellen van de
epiblast het ectoderm. Aan het eind van de derde
week is het embryo een platte schijf bestaande uit de
drie kiemlagen van dorsaal naar ventraal: ectoderm,
mesoderm en endoderm. In de vierde tot en met de
achtste week vormt ieder van de 3 kiembladen een
aantal specifieke weefsels en organen.
, Cellen van het mesoderm vormen in eerste
instantie een dun laagje losmazig weefsel. Al
spoedig gaat het mesoderm zich differentiëren
en ontstaan er verschillende onderdelen in het
mesoderm, van mediaal naar lateraal gezien:
chorda dorsalis (axiaal mesoderm), somieten
(=paraxiaal mesoderm), intermediair mesoderm
en het laterale plaat mesoderm. Craniaal, aan
weerszijde van de oropharyngeale membraan
ontwikkelt zich het cardiogene mesoderm.
Vanuit ieder onderdeel ontwikkelen zich andere
structuren in het lichaam. Differentiatie van het
mesoderm wordt onder andere bepaald door
de mate waarin regulatie genen tot expressie
komen. Als de primitief streep is gevormd komt
het bone morphogenetic protein 4 (BMP4) tot
expressie in de hele embryonale kiemschijf. In
aanwezigheid van dit eiwit zal het mesoderm
zich in laterale richting differentiëren. De
expressie van BMP4 wordt geblokkeerd door
andere genen die in de primitiefknop tot expressie komen. De primitiefknop wordt daarom ook wel
de “organizer” genoemd. Afhankelijk van de positie ten opzichte van de organizer zullen er gradiënt
verschillen zijn in de expressie van BMP4. Hierdoor zullen de mesodermale onderdelen zich
differentiëren volgens een mediaal-lateraal patroon. Een lage expressie van BMP4 resulteert in axiaal
mesoderm (chorda dorsalis), een hoge expressie in lateraal plaat mesoderm.
In de vierde week ontstaan er door ongelijke groei van verschillende delen van het embryo
krommingen. Hierdoor komen de craniale, caudale en beide laterale randen van de kiemschijf aan de
ventrale zijde tegen elkaar aan te liggen waarbij de ectodermale, mesodermale en endodermale lagen
met elkaar fuseren. Het embryo krijgt hierdoor een cilindervorm met gesloten uiteinden met binnenin
de cilinder een intra-embryonale holte (intra-embryonaal coeloom) waarin 2 buisvormige structuren
de oerdarm en het hart zich
bevinden. Het laterale plaat
mesoderm vormt de bekleding
van de lichaamsholten én van
de organen. Het deel dat de
wand van de lichaamsholte
bekleedt wordt de serosa
parietalis het deel dat de
organen bekleed de serosa
visceralis. Er vinden 2
krommingen plaats, een in het
transversale vlak (laterale
kromming, fig. 2) en een in de
lengterichting (craniocaudale
kromming, fig. 3) van het
embryo. Het endoderm wordt
