Perspectieven op publieke vraagstukken –
aantekeningen per onderwerp
Periode 4, studiejaar 2023/2024
Wat zijn wicked problems?
Wicked problems zijn ontembare problemen die meervoudig, complex en ambigu zijn.
Volgens Head en Alford zijn de 3 belangrijkste kenmerken: het sociaal pluralisme
(diversiteit), waar stakeholders verschillende belangen en waarden hebben, institutionele
complexiteit, er zijn netwerken van organisaties en het is lastig om een probleem om te
lossen binnen verschillende lagen van de netwerken, en wetenschappelijke onzekerheid,
waar er sprake is van een fragmentatie aan kennis en een gebrek eraan. Zij benoemen
ook de checklist van Rittel en Webber met 10 karakteristieken van wicked problems:
1. er is geen definitieve formulering
2. er is geen eenduidige oplossing
3. oplossingen zijn ook niet waar/onwaar maar goed of slecht
4. echter is er geen ultieme test om een oplossing te testen
5. de gevolgen van een oplossing kunnen niet ongedaan worden
6. er is geen duidelijke set van mogelijke oplossingen of onderdelen van neen plan
7. elk probleem is uniek
8. elk probleem kan gezien worden als een symptoom van een ander probleem
9. de verschillen die worden gerepresenteerd kan op verschillende manieren worden
uitgelegd
10. oplossingen die niet slagen, worden niet getolereerd door de samenleving
Heifetz heeft een schaal gemaakt van tame tot wicked problemen. Hierbij zijn 3 types
verondersteld:
type 1. Probleemdefinitie en mogelijke oplossingen zijn helder
type 2. Probleemdefinitie is helder maar mogelijke oplossingen niet → er is meer
onderzoek nodig
type 3. Probleemdefinitie en mogelijke oplossingen zijn niet helder → er is meer
onderzoek en discussie nodig
Belangrijk is dat hoe meer wicked een probleem wordt, hoe belangrijker non-standaard
processen van adaptive management en network governance worden. Complexity,
diversity and uncertainty zijn ook elementen die bepalen wat als een probleem of wat als
een oplossing gezien kan worden.
Er worden door Biesbroek en Dewuif 9 typen onzekerheden onderscheiden. (een wicked
problem gaat om een ontembare onzekerheid). Op substantief, strategisch en
institutioneel level bestaat er een epistemische (IQ) onzekerheid (aan kennis
, gerelateerde onzekerheid), ontologische onzekerheid (men weet niet alles, de toekomst
is nog onzeker), en ambiguïteit (er zijn verschillende meningen over het probleem/de
oplossing).
Wicked problemen zijn ontstaan vanaf 1970 toen er kritiek kwam op de heersende
rationele technische methoden die gebruikt werden voor besluitvorming, planning en
implementatie. Deze kritiek was dat een probleem niet als een geïsoleerde entiteit
gezien konden worden, en vaak zijn problemen gegrond in de perspectieven van
mensen: ‘technical rationality’ kon niet de ervaring van de mens verklaren. Problemen
zijn tevens ook niet homogeen, maar pluralistisch. Het zijn verschillende puzzels met niet
maar 1 oplossing. Volgens Head en Alford is niet altijd alle kennis aanwezig voor het
oplossen van een wicked probleem, er is geen eenduidige oorzaak en vaak ligt in de
probleemdefinitie al een oplossing verborgen, mits deze voorzichtig geconstrueerd is.
Hoe meer wicked een probleem is, hoe groter de onzekerheid en ambiguïteit, en
daarmee des te lastiger de besluitvorming. Het gaat niet per se om het daadwerkelijk
oplossen van het probleem, maar om een situatie van omstandigheden te creëren waar
in ieder geval onderhandeld kan worden over een oplossing.
Wat kan er aan wicked problems gedaan worden?
Volgens Head en Alford moet er breder gedacht worden, niet gelijk segmenteren, maar
juist multidisciplinair kijken naar factoren, mogelijkheden en verbindingen. Problemen
bestaan in verschillende frames en kunnen daarmee niet opgelost worden door
wetenschappelijke kennis of reguleringen (frame reflection). Dit is wel op te lossen door
het bouwen van een ‘metaframe’ op de bestaande frames, hierin kan gedeelde
betekenisgeving plaatsvinden. Systems thinking valt ook onder ‘breder denken’, er moet
meer rekening gehouden worden met ‘sociale kennis’ en contextualisme, en niet alleen
gekeken worden naar het kernproces maar ook alle processen daar omheen. Dit is vooral
handig voor het in kaart brengen van een wicked problem. Dan tot slot is de complexity
theory relevant, dit is sterk gelinkt aan ‘adaptive management’ en gaat over het snel
schakelen bij veranderingen, het helpt bij het analyseren van complexe uitdagingen, niet
per se een oplossing.
Er moeten ook collaboraties gebouwd worden, kijken naar hoe je de betrokken partijen
op productieve manier met elkaar te laten samenwerken. Een collaboratie is gedeelde
betekenisgeving, gemeenschappelijke doelen, een vertrouwensband en afhankelijkheid
tussen partijen. Ondanks verschillende perspectieven kan er gedeelde betekenisgeving
ontstaan, oftewel een ‘collaborative advantage’. Door verschillende invalshoeken wordt
er meer begrip gecreëerd en door kennis te bundelen kan er sneller tot een oplossing
gekomen worden, deze implementatie zal ook gemakkelijker verlopen, vanwege de
betrokkenheid van actoren die bekend zijn met de vervolgstappen.
