Samenvatting Politiek en recht
Periode 2
Leerstof: thema 2 (7 t/m 41), thema 3 (45 t/m 80), thema 4/5 (83 t/m 113), thema 6
(117 t/m 164), thema 7 (167 t/m 189).
Thema 1 en 2: Fundamentele rechten van de mens en sociaal werk
Inleiding
Mensenrechten gelden voor iedereen, altijd en overal. Mensenrechten gelden ook
voor minderjarigen.
o Mensenrechten hebben de samenleving veel gebracht en hebben bijgedragen
aan een verbeterde rechtspositie van burgers.
o Mensenrechten kunnen ervoor zorgen dat lastige problemen worden
verhelderd en leveren een bijdragen aan een oplossing.
o Het kinderrechtenverdrag is een mensenrechtenverdrag voor een specifieke
groep.
Over de argumenten die voor de te grote invloed van Straatsburg worden
aangedragen valt te twisten.
Bijvoorbeeld: Er wordt betoogd dat invloed van het Europese hof te groot en te
machtig zou zijn; daardoor zou onze eigen nationale recht invloed verliezen, MAAR
het hof in staatsburg baseert zijn oordelen op het Europees verdrag.
Wat zijn mensenrechten?
De verschillende mensenrechten zijn onderling met elkaar verweven, niet altijd even
sterk; ze staan niet los van elkaar, maar zijn wel van elkaar te onderscheiden.
Definities mensenrechten
- Universaliteit (ze gelden voor iedereen)
- Ondeelbaarheid
- Onvervreemdbaarheid
Goed gedefinieerde rechten maakt het moeilijker om mensen met willekeur te
behandelen
o Ze zijn nodig:
Als ordening van de samenleving
Als buffer tegen een te machtige heerser
Als kapstok om conflicten op te lossen
- Mensenrechten dienen als referentiekader voor de wetgever en voor rechters.
- Mensenrechten vormen de onderbouwing van de democratische samenleving en
geven richting en inhoud aan beleidsontwikkeling.
- Mensenrechten geven een sociaal beeld aan de samenleving > ‘Er zijn
fundamentele waarden die voor iedereen gelden’.
- Mensenrechten geven het beschavingsniveau van een samenleving en vormen een
kostbaar bezit.
In de nationale wetgeving zijn mensenrechten opgenomen in de Grondwet.
o De artikelen in de grondwet vormen het abstracte kader voor het handelen van
professionals.
In het internationale verdrag zijn mensen rechten vastgelegd, deze verdragen zijn
bindende afspraken tussen staten.
1948: Universele verklaring van de rechten van de mens.
- Een van de eerste moderne internationale gelende documenten waar
mensenrechten in zijn vastgelegd.
,1993: Weens verdragengedrag.
- Dit verdrag regelt:
o Waar verdragen aan moeten voldoen.
o Welke afspraken er wel en niet gemaakt kunnen worden.
o Wat van staten verwacht mag worden.
- Dit verdrag is het spoorboekje voor het maken van een verdrag.
Uit dit verdrag valt op te maken dat of het nu gaat om een verdrag, een verklaring, een
akkoord of een conventie tussen staten, de nakoming van de opgenomen
mensenrechten in dat verdrag verplicht is.
o Ongeacht het economische, politieke of culturele systeem dat een land kent.
Mensenrechten scheppen verplichtingen voor Staten om op een bepaalde manier te
handelen of juist na te laten om te handelen.
o Van nationale overheden dus een actieve en passieve houding verwacht.
Mensenrechten kunnen ook onderling spanning oproepen.
o Omdat er geen hiërarchische verhouding tussen mensenrechten bestaat, komt
het dan neer op interpretatie van een mensrecht.
Het is in eerste instantie aan de nationale rechter om de rechte te
wegen en te oordelen.
Vaak is de context waarin de rechten worden uitgeoefend bepalend
voor het uiteindelijke oordeel. (Meewegen: gevolgen op korte en lange
termijn, schade voor persoon, schade voor samenleving.
Rechter oordeelt welke rechten prevaleren.
o Boerkaverbod: recht op godsdienstvrijheid tegenover recht op veilige
samenleving.
De invulling van mensenrechten kunne per tijd, per samenleving, per
bevolkingsgroep verschillen en zijn niet eenduidig.
Waar komen mensenrechten vandaan?
Tien geboden uit Bijbel niet eerste mensenrechten > daar gaat het om normen die
nageleefd moeten worden en niet om rechten waar een individu aanspraak op kan
maken.
Magna Carta: Het eerste mensenrechtendocument.
o Dit document is het handvest van de Engelse koning Jan zonder Land, dat hij
in 1215 onder dwang aan de baronnen verleende.
Voor het eerst rechten geformuleerd die later als mensenrecht
benoemd werden: Het recht om eigen bezittingen te hebben en deze te
mogen verwerven.
o Handvest >het recht om bescherm te worden tegen excessieve boetes, recht op
gelijkheid. Deze rechten moesten tegenwicht bieden aan de grote macht en
aan de willekeur van vorsten.
Middeleeuwen: er kunnen waarden zijn die van nature bestaan, waarden die voor
iedereen gelden. Het was niet de koning/ graaf die besliste welke rechten onderdanen
konden hebben, maar het ging om universele en onvervreemdbare waarden.
o Rechten die de gemeenschap als geheel bezat en waar burgers deel uitmakend
van deze gemeenschap als vanzelfsprekend recht op konden doen laten gelden.
o Grondgedachte: macht van koning niet onbeperkt.
Renaissance: De mens als individu kreeg een meer centrale plaats. Het collectief, de
gemeenschap verloor zijn dominante positie.
o John Locke (1632-1704): beschreef beginselen als recht op leven, vrijheid,
veiligheid, vrije meningsuiting dateren deze periode.
Taak van overheid om uitoefening van mensenrechten te beschermen.
Einde van 18e eeuw: Ontwikkeling van mensenrechten kwam in versnelling.
, o 1776: De VS riep zichzelf tot republiek uit,
Thomas Jefferson: Schreef de eerste Amerikaanse
onafhankelijkheidsverklaring waarin stond dat iedereen gelijk was
voor de wet.
1789: Gedurende Franse revolutie werden de eerste mensenrechtenverklaring
geschreven, ‘de Verklaring van de Rechten van de Mens en de burger’.
o Hierin stond dat mensen vrij en gelijk in rechten geboren zijn. Burgers hadden
recht hadden op vrijheid van meningsuiting. Recht op godsdienstvrijheid.
Recht op verbod op gevangenschap zonder proces.
Mensenrechten waren een reactie om de macht van heersers te beperken en had
als gevolg dat de invloed van burgers groter werd.
Politieke rechten worden ook wel de eerste categorie mensenrechten genoemd.
o Betreft: vrijheid van vergadering, vrijheid van meningsuiting en het recht op
godsdienstvrijheid.
Als gevolg van sociale veranderingen en een actieve maatschappelijke beweging
kwamen veranderingen tot stond die de aanzet gaven tot het formuleren van
mensenrechten.
Na de eerste wereldoorlog werd de Volkenbond opgericht. Deze bond had geen
internationale status, waardoor het effect op nationaal niveau alleen effect had.
Na de tweede wereldoorlog werden de Verenigde Naties opgericht. Dit was vanuit de
gedachte dat verschrikkingen vanuit deze oorlog nooit meer mochten plaatsvinden.
1948: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
- Nieuwe rechten die hierheen ook vastgelegd werden waren: het recht om te
mogen huwen, het verbod op discriminatie en op slavernij. Recht op adequate
levenstandaard en recht op onderwijs.
1966: Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR)
1966: Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (IVESCR)
1950: Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele
vrijheden (EVRM).
- Zeer bepalend in Europa voor de jeugdbescherming en het jeugdstrafrecht.
In al deze verdragen ook economische, sociale en culturele mensenrechten (2 e generatie
mensenrechten) naast politieke rechten. (In Universele Verklaring alleen politieke rechten).
Collectieve rechten: 3e generatie mensenrechten. Recht op zelfbeschikking en het recht op
een eerlijke welvaartsverdeling. Ook mensen rechten voor vrouwen, kinderen en
gehandicapten.
- Kinderen kunnen rechten ontlenen aan het Verdrag inzake de rechten van het
kind (IVRK). Bijvoorbeeld het recht om gehoord te worden.
Dus 3 generaties mensenrechten
1. Politieke rechten
- De oude fundamentele mensenrechten. Komen voort uit een democratische
traditie van burgers die beschermd wilden worden tegen willekeurig handelen van
leiders.
2. Sociaaleconomische culturele rechten
- Dateren van na de industrialisatie toen beschermen niet meer genoeg was. Naast
bescherming ook een actieve inbreng van staten verwacht.
- Gebaseerd op het gelijkheidsideaal.
3. Collectieve rechten
- Gebaseerd op geloof, etniciteit, geslacht of noodzaak tot bijzondere bescherming.
, Connoly en Ward stellen dat ook morele rechten zouden moeten worden betrokken bij het
classificeren van mensenrechten.
- Denk aan eerlijke behandeling en voortvarend optreden.
De naleving van mensenrechten
Het waarborgen en effectueren van mensenrechten is een moeilijke zaak. Het is
onmogelijk om iedereen in de wereld recht op voedsel of recht op onderwijs te
garanderen.
o Samenlevingen hebben niet allen dezelfde levensstandaard. En rechten voor
een inwoner van Nederland hoeven niet altijd voor inwoners van andere
landen vanzelfsprekend te zijn.
Het is onmogelijk afstand te doen van verdragen die mede de basis vormen voor de
democratische rechtsstaat.
Hoe kan de effectuering van mensenrechten en de bescherming ervan worden
gegarandeerd?
1. In de eerste plaats zijn staten hier zelfverantwoordelijk voor.
o Gebeurd door de bepalingen uit verdragen in de nationale wetgeving te
implementeren (invoeren) of de verdragen tot geldend recht van een land
te maken.
2. Internationaal toezicht mogelijk maken.
o Een commissie opstellen (IVRK).
o Sancties en boetes horen niet tot de mogelijkheden om naleving af te
dwingen.
o Internationale rechtsgang mogelijk maken
Europees Hof ingesteld, burgers kunnen hier hun klacht indienen
als zij menen dat de betreffende lidstaat een recht uit het EVRM
heeft geschonden
3. Speciale rechtbanken worden ingesteld.
o Naar aanleiding van een conflict tussen bevolkingsgroepen bijvoorbeeld
burgeroorlog.
4. Mensenrechtenorganisaties
o Houden zich bezig met het bewaken van de implementatie van
mensenrechten en het aan de kaak stellen van schendingen.
Bijvoorbeeld: Rodekruis, Save the Children, Unicef.
Worden niet-gouvernementele organisaties genoemd (NGO’S)
o Sommige organisaties heeft een internationale status en wordt als NGO
betrokken bij de totstandkoming van verdragen en het toetsen van de
implementatie ervan.
Ontstaan van kinderrechten
Kinderen kunnen aanspraak maken op mensenrechten die niet specifiek voor
kinderen zijn geschreven.
Algemene mensenrechten houden geen rekening met de bijzondere positie van
kinderen: hun kwetsbaarheid en hun beschermwaardigheid.
1900: De eeuw van het kind, boek van Ellen Key, Zweedse pedagoog. Pleitte voor de
afschaffing van lijfstraffen voor kinderen.
20e eeuw: De ontwikkeling van kinderrechten is in een stroomversnelling gekomen.
- Kwam mede doordat na de wereld oorlogen veel slachtoffers hadden gemaakt
onder kinderen.
o Ouders kwijtgeraakt, verwond of verminkt werden, verdreven uit hun
woonplaats.
