College 1 – Waarom en hoe het verleden bestuderen?
Wat weet jij eigenlijk over onze geschiedenis? Historica Katie Digan
Waarom we kritischer moeten kijken naar onze geschiedenis
Wie heeft gelijk? Feitelijk allebei
o Er is geen geschiedenis, er zijn geschiedenissen
o Geschiedenissen zijn nooit af
Wees kritisch: wat weet je over het verleden en wat vind je ervan?
Geschiedenis is een verhaal en altijd een perspectief
o Als we ons bewuster zijn van verschillende perspectieven kunnen we de verhalen van
andere beter begrijpen
o Het is niet of of, maar en en
Denk niet zwart-wit
Wat is geschiedenis?
Het is een kwestie van perspectieven, ook historici zijn het niet met elkaar eens
De geestelijke vorm, waarin een cultuur zich rekenschap geeft van haar verleden
o Johan Huizinga, Nederlands cultuurhistoricus (1872-1945)
History, like love, is so apt to surround her heroes with an atmosphere of imaginary
brightness -> geschiedenis gaat om focus op helden, legendarische figuren
o James Fenimore Cooper (1789-1851), The Last of the Mohicans
The past has gone, and history is what historians make of it when they go to work
o Keith Jenkins, post-modernist, in Re-thinking History (2001)
o Geschiedenis is een job van historici -> onderzoek doen
Verleden is niet Geschiedschrijving
De term ‘geschiedenis’ verwijst naar beide
o Enerzijds naar het verleden, alles wat is gebeurd en zich vroeger heeft afgespeeld
o Anderzijds naar historisch onderzoek, geschiedschrijving
o Belangrijk: ene punt overlapt niet met het andere
Veel geschiedschrijving toont veel perspectief over witte, heteroseksuele,
hoogopgeleide man -> krijgen meer aandacht dan minderheidsgroepen
Deel van de bevolking wordt dus maar interessant gevonden op opgenomen
te worden in geschiedenisboeken
Fundamenteel onderscheid tussen verleden en wat historici daarover schrijven
o Geschiedschrijving: soort constructie van taal en tekst
Er wordt een greep gedaan in het verleden, waarbij wordt gezegd dat verhaal
wil ik nu schrijven -> taal is anders dan taal van het verleden
Je giet je verhaal in een bepaalde vorm
o Eén historisch werk = één lezing van (delen van) verleden
Historische werk is weer afkomstig uit ander historische werken
Impliceert dat er keuzes worden gemaakt, sommige verhalen hebben meer
gewicht dan andere en sommige verhalen blijven onderbelicht
Bepaalde groepen en gebeurtenissen uit verleden afwezig of ‘verborgen’ in
geschiedschrijving
o Vrouwen, minderheden, lagere sociale klassen
Rol van het verleden
History in the wider sense is all that has happened, not merely all the phenomena of human life, but
those of the natural world as well. It is everything that undergoes change; and as modern science has
1
,shown that there is nothing absolutely static, therefore, the whole universe, and every part of it, has
its history (Encyclopædia Britannica, 1911)
Ons persoonlijke verleden vormt ons, maakt wat wij zijn
o We zijn als mens altijd gericht op de toekomst
Reflecteren op het verleden, maar met het oog op de toekomst
Iedereen is het product van zijn of haar verleden
Ons bewustzijn: vanuit ons verleden gericht op toekomst = menselijk bewustzijn altijd
‘tijdelijk’
Naast ieder individu houdt ook iedere gemeenschap zich met haar collectieve verleden bezig
o Waar komen wij vandaan? Wat verbindt ons? Wat maakt ons als groep één geheel?
Het ene kamp zegt dat geschiedschrijving niet nuttig hoeft te zijn, terwijl het andere kamp de
geschiedschrijving wel terugneemt in huidige debatten.
Geschiedschrijving zonder nut
Sommige historici: nuttig zijn hoeft niet
o Verleden bestuderen omwille van zichzelf: weergegeven ‘wie es eigentlich gewezen’
Aangeven hoe het in de geschiedenis eigenlijk is geweest
o Verhalen maken die mensen amuseren en inspireren
Gaat om verhalen uit het verleden
Je moet er goede verhalen van maken (post-moderne historici)
o Aangename bezigheid en status voor historici
Voorbeeld: Daniel Smail, Harvard: “history is not a political science designed to explain the
present. It is a anthropological science designed to help us understand humanity”
o Geschiedenis is geen politieke wetenschap, maar een antropologische wetenschap
Post-moderne historici: ‘anything goes’
o Geschiedenis schrijven = verhalen schrijven > verhalen kunnen
o We kunnen zo ver gaan dat alle mogelijke verhalen over het verleden verteld worden
Niet ‘anything goes’ (kritiek)
Geschiedschrijving niet onschuldig, niet alle verhalen gelijke stem en impact
o Negeren dat je als onderzoeker verantwoordelijk bent en bepaalde keuzes maakt
o Er worden allerlei claims gemaakt over het verleden, om elkaar te bekampen
Gebruik/misbruik verleden: macht, controle, beïnvloeding
o Veel verhalen van het verleden worden gebruikt om macht uit te oefenen of slavernij
en uitbuiting te minimaliseren
Veel volkeren proberen zich ‘de’ geschiedenis toe te eigenen uit ideologische motieven:
“Owning history has become something of a battleground, especially for those with
ideological agendas that arguably include most people who set out to record history (…) Jews
and Arabs tell very different stories about the creation of the State of Israel and about the
subsequent history of the Palestinian people”
Geschiedschrijving wel nut
Beschrijven -> proberen verleden te reconstrueren
Voorkomen dat we traumatische gebeurtenissen vergeten: bijvoorbeeld de Holocaust
o Er zijn allerlei andere problematische passages dat het mogelijk nuttig kan zijn dat we
ze niet vergeten
Lessen trekken = voorbeeldfunctie van de geschiedenis
o Welke lessen precies, hangt af van historicus en tijdsvak
o Of leren we daar weinig uit? “The one thing we have learned from history is that we
don't learn from history” (Winston Churchill)
2
, Ooit legendarische premier van Engeland
Enige dat we leden uit geschiedenis is dat we niet leren van de geschiedenis
Oorlog is nog altijd aanwezig
Minstens complexiteit blootleggen = mythen doorprikken, nuanceren
o Je kan bijdragen door aan te geven dat het niet zwart-wit is
Er zijn verschillende opinies mogelijk
o Grote legendarische verhalen (mythen) doorprikken
Je gaat je niet laten misleiden door deze verhalen
Verklaren -> via verleden heden beter begrijpen
Hoe verleden vandaag de dag nog steeds doorwerkt
o Huidige tijd is geen herhaling van verleden, maar er komen wel elementen uit het
verleden terug in de huidige tijd
Bijvoorbeeld patronen in bepaalde oorlogen
Ontwikkelingen ontdekken en verklaren
o Verandering: verschuivingen, omwentelingen, groei
Bepaalde ontwikkelingen kunnen heel systeem op zijn kop zetten (revoluties)
o Continuïteit: terugkerende patronen, verbanden of ‘rode draad’
Wat is gelijk gebleven door de gehele tijd?
Soort doorwerking van rode draad (terugkerende patronen)
o Voorbeeld: geweld in de samenleving
Hoe zijn vormen en ernst van geweld verandert?
Per ontwikkeling kan het gaan om lange termijn verschuivingen
Inzicht in samenhang & proces = besef complexiteit
o Kritisch: wat zit er achter actuele fenomenen, hoe gegroeid?
o Common sense en stereotypen vermijden
Mogelijke scenario’s voor de toekomst
o Hoe verleden het heden bepaalt = indicatie wat in toekomst zal doorwerken
Het idee van als je rode draden of patronen ziet en die al eeuwen lang
zichtbaar zijn, dan zouden ze in toekomst relevant blijven
o Wat niet bepaald is door verleden = open voor keuze
Wat is niet bepaald door de geschiedenis? Waar liggen de opportuniteiten?
Wat zijn nieuwe ontwikkelingen en waarom zijn deze nieuw?
Beperkingen geschiedschrijving
Historici zelf niet vrij van common sense en stereotypen
o Historici maken zelf keuzes betreft soorten groepen of fenomenen dat zij zelf
interessant vinden -> elke historici heeft een common sense en blinde vlekken
Geen pasklare antwoorden op vraag aan sociale wetenschappers: what works?
Geen toekomstvoorspellingen, wel schetsen (on)mogelijke scenario’s
o Gaat om schetsen van mogelijke of onmogelijke scenario’s
Opgelet voor determinisme: er zijn steeds alternatieve wegen
o Determinisme: idee dat alles al vastligt (pad afhankelijkheid)
o Echter is niet alles is door het verleden bepaalt
Historici, hun ‘feiten’ en interpretatie (KOMT ALTIJD OP TENTAMEN)
De moeilijke relatie tussen feit en interpretatie = kernprobleem in de geschiedschrijving
o Stap 1: Feit naar bon
o Stap 2: Bronnen rapporteren
o Stap 3: Geschiedschrijving
Bij elke stap in de keten: interpretatieproblemen
3
, o Historici selecteren en kiezen welke verhalen ze schrijven over het verleden en hoe zij
schrijven
Kernprobleem: je bent altijd bezig met interpreteren van verleden
Objectief = onmogelijk
Kernprobleem : wij als criminologen kunnen naar de gevangenis en
gedetineerden interviewen hoe zij hun detentieschade beleven
Onderzoeksobject uit het verleden is er niet meer
Geen empirische data over verleden
o Van feit naar bron
Historici moeten werken met bronnen
Bronnen: alle mogelijke sporen van menselijke activiteit
Zaken die zijn vastgelegd en zijn geregistreerd door iemand
Niet alle zaken zijn vastgelegd
Bronnen zijn niet hetzelfde als feiten of gebeurtenissen
Je hebt gehele verleden en daarbij enkele bronnen/sporen
Bronnen zijn selectie van informatie uit het verleden
Bron is interpretatie van de werkelijkheid -> verschilt per persoon
Iedereen kijkt vanuit zijn eigen positie, voorkeur, ect
Eén gebeurtenis kan tot verschillende verhalen leiden
Subjectiviteit is onvermijdelijk
o Van bron naar historicus
Historici moet bronnen ordenen en vergelijken
Wat moet je met drie verschillende perspectieven van dezelfde gebeurtenis?
Historicus gaat belangrijke rol spelen bij et maken van keuzes, het creëren
van eigen versie en interpreteren
Ordenen van materiaal, daarna komt het verhaal
o Van historicus naar verhaal
Het verhaal is historisch onderzoek, de geschiedschrijving
De vraag is in hoeverre het verhaal van de historicus al dan niet
overeenstemt met de feiten/gebeurtenissen uit het verleden
We weten nooit hoeveel bias erin zit en hoe het daadwerkelijk overeenkomst
met het verleden
Verhaal is maar een deel van het verleden
Historici, hun ‘feiten’ en interpretatie
Waarnemen en registreren = interpreteren
Historici geen eigen waarneming: werken met sporen
Alle mogelijke sporen/getuigenissen kunnen bronnen zijn
Bronnen zijn ook interpretaties of uitspraken over feiten
Bronnen kunnen verschillend gelezen / begrepen worden
Ordenen informatie uit bronnen in verhaal: weer interpretatie
Bronnen kunnen misleidend zijn of vals
Falsa en bronnenmanipulatie
‘Fake news’ is van alle tijden en in alle soorten
Van kwaad opzet tot slordigheid (motieven kunnen verschillend zijn)
Vervalsingen op het spoor komen is moeilijk
Vals van echt onderscheiden: via het materiaal, taalgebruik, technische kenmerken,
inhoudelijke inconsequenties…
Enkele beruchte voorbeelden: voorwerpen, teksten en beelden
o Dagboeken van Hitler die voor miljoenen zijn doorverkocht
4
