§Hoofdstuk 1 Functioneren van de staat
Staatsinrichting (Staat en functioneren) is de organisatie en inrichting van de staat en zijn
onderdelen; provincies, gemeenten en waterschappen.
Wat is een staat?
- Gemeenschap van mensen
- Door grenzen afgebakend grondgebied
- Bestuurd door hoogste gezag
- Niet afhankelijk van een andere bevolkingsgroep
Waarom wetgeving?
- Om de gemeenschap leefbaar te houden
- Belangen van elk individu te ordenen en te waarborgen
- Rechten en plichten van de inwoners ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de
staat vast te leggen
Basis Nederlandse wetgeving
Nederlandse Grondwet is basis van alle wetgeving. Belangrijke grondrechten:
- Vrijheid van onderwijs
- Vrijheid van meningsuiting
Bestuurlijke decentralisatie (autonoom binnen een bepaald gebied en de mogelijkheid tot
het vaststellen van verordeningen) In Nederland onderscheiden wij in volgorde van
belangrijkheid en macht drie soorten besturen:
- Staatsbestuur
- Provinciaal bestuur
- Gemeentelijk bestuur
Staatsbestuur
In Nederland is de regeringsvorm een erfelijke constitutionele monarchie met een
parlementair stelsel. Een monarchie is een staatsvorm waarbij een vorst aan het hoofd staat
en het gezag voor zijn leven uitoefent, de troonopvolging is erfelijk. De vorst kan
troonsafstand doen (abdicatie) ten behoeve van zijn opvolger. Constitutioneel wil zeggen dat
de vorst in de uitoefening van het gezag gebonden is aan de grondwet, de constitutie. Een
monarchie waarbij de monarch niet gebonden is aan de grondwet, heet een absolute
monarchie. Een parlementair stelsel wil zeggen dat de vorst bij het uitvoeren van zijn taak
medewerking behoeft van het parlement. Tegenover de monarchie staat de republiek.
In het staatsbestuur onderscheiden we de drie machten:
- Wetgevende macht: wordt uitgeoefend door koning (in) + Staten-Generaal (=Eerste
en Tweede Kamer) Ze maken wetten. Denk hierbij aan de grondwet, hierin worden
rechten en plichten van overheid en onderdanen geregeld (Belangrijkste:
discriminatieverbod, vrijheid van godsdienst/ meningsuiting en briefgeheim.
- Uitvoerende macht: wordt uitgeoefend door de koning (in) en de ministers, deze zijn
samen de regering en worden ook wel de Kroon genoemd. Ministers zijn
verantwoording verschuldigd aan de Staten-Generaal en zijn verantwoordelijk voor
de koning. Het dagelijks bestuur van Nederland. Bevoegdheden o.a. : AMvB, KB (2
soorten; ene in Staatscourant; dagelijks nieuwsblad, andere in staatsblad; bij iets
bijzonders) en ministeriële regelingen
, - Rechterlijke macht: wordt uitgeoefend door voor het leven benoemde
onafhankelijke rechters In de rechterlijke organisatie worden de volgende vormen
onderscheiden: kantongerecht (minder belangrijke zaken- arbeidsgeschillen),
rechtbank (civiele zaken, strafzaken en misdrijven- hoger beroep) , gerechtshof
(behandelt zaken in hoger beroep) , Hoge Raad (hoogste rechtscollege-
cassatierechtspraak- eenheid in rechtspraak)
De drie zojuist behandelde machten binnen het staatsbestuur houden elkaar in evenwicht
door middel van een ingewikkeld systeem van controles op elkaars activiteiten. Dit is nodig
omdat een te groot overwicht van een bepaalde macht voor problemen kan zorgen.
De Trias Politica - Montesquieu (1689- 1755) - leer van de scheiding van machten; om de
burger tegen de overheid te beschermen (Wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht)
Belangrijke organen van het staatsbestuur zijn de Raad van State en de Staten-Generaal
Raad van State
Is het hoogste en oudste adviesorgaan van de Kroon en staatshoofd. De raad staat onder
voorzitterschap van de koning en bestaat uit maximaal 24 leden en vice-president met
dagelijkse leiding.
De taken bestaan uit het adviseren van de staatshoofd, het adviseren van de Kroon en
rechtspraak (geschillen van bestuur): afdeling bestuursrechtspraak.
Het staatshoofd vraagt aan de Raad van State advies over wetsvoorstellen en ontwerpen
van AMvB, overeenkomsten met andere mogendheden en volkenrechtelijke organisaties.
De raad adviseert de Kroon over besluiten tot vernietiging; besluiten van gemeentebestuur
die in strijd zijn met de wet.
Staten-Generaal
De Staten-Generaal bestaan uit een door het volk gekozen Eerste en Tweede Kamer.
De Eerste Kamer (Senaat) – heeft 75 leden, wordt gekozen door Provinciale Staten
(indirect door het volk); getrapte verkiezingen en treedt om de vier jaar in zijn geheel af. De
verkiezing van de Eerste Kamer moet plaatsvinden binnen drie maanden nadat de
verkiezingen voor de Provinciale Staten zijn gehouden. Om gekozen te kunnen worden,
moet je meerderjarig zijn en de Nederlandse nationaliteit bezitten (passief kiesrecht).
Rechten van de eerste kamer:
❏ Recht van interpellatie: aan de regering schriftelijke vragen kunnen stellen.
❏ Recht van enquête: buiten de regering om een onderzoek kan instellen.
❏ Budgetrecht: een begroting aannemen of verwerpen.
De Tweede Kamer – heeft 150 leden en wordt rechtstreeks gekozen door het volk. Om de
De vier jaar treedt hij in zijn geheel af. Om gekozen te kunnen worden (passief), moet je
Nederlander en 18 jaar oud zijn. Om te mogen kiezen (actief), moet je 18 jaar oud zijn. Ze
hebben dezelfde rechten als 1e kamer, maar bovendien ook nog:
❏ Recht van amendement: in een wetsontwerp verandering aanbrengen
❏ Recht van initiatief: ze mogen zelf een wetsontwerp indienen
Provinciaal bestuur
Het provinciaal bestuur wordt gevormd door: Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten en de
commissaris der Koning (in)
,Provinciale Staten (PS) vormen het algemeen bestuur van een provincie. Ze worden
telkens voor 4 jaar gekozen door de inwoners van een provincie. Het aantal leden is
afhankelijk van het inwonertal. Ze hebben dezelfde rechten als de Tweede Kamer (recht van
initiatief, amendement, interpellatie, enquête etc) De verordeningen die zij vaststellen, noemt
men provinciale verordeningen
In de Wet dualisering provinciebestuur is vastgelegd dat Provinciale Staten en
Gedeputeerde Staten een dualistisch stelsel vervullen met ieder een eigen functie en eigen
verantwoordelijkheid.
Gedeputeerde Staten (GS) vormen het dagelijks bestuur van een provincie. De leden
worden door Provinciale Staten benoemd en kunnen geen deel uitmaken van Provinciale
Staten; het is mogelijk dat ze niet afkomstig zijn uit de provincie. Een activiteit: het geven
van een aanwijzing ingevolge de Wet op ruimtelijke ordening.
De Commissaris der Koning wordt voor een onbepaalde tijd benoemd door de Koning. Hij
is voorzitter Provinciale Staten en Gedeputeerde Staten. Bij hem komt alles samen wat te
maken heeft met provinciale belangen. Hij is verplicht om in een burgerjaarverslag een
verslag uit te brengen aan de PS. Ook is hij tussenpersoon tussen het rijk en het provinciaal
bestuur; hij heeft een belangrijke representatieve functie.
Gemeentelijk bestuur
De bestuur van een gemeente bestaat uit de gemeente bestaat uit: de gemeenteraad, het
college van burgemeester en wethouders en de burgemeester
De leden van de gemeenteraad zijn de volksvertegenwoordigers en vormen het algemeen
bestuur van een gemeente. De raad wordt voor vier jaar gekozen door de inwoners van een
gemeente en ze bepalen het gemeentelijk beleid op hoofdlijnen. In de raadsvergadering
worden politiek relevante zaken besproken: vaststellen bestemmingsplan, bouw van een
schouwburg etc. Het aantal leden van de raad is afhankelijk van het inwonertal. Regelgeving
door plaatselijke verordeningen
Het college van burgemeester en wethouders (B en W) vormen het dagelijks bestuur van
de gemeente. Ze voeren alle besluiten van de raad uit. Voorbeelden: aanstellen van
ambtenaren en het verlenen van omgevingsvergunningen.
Wethouders mogen geen deel uitmaken van de gemeenteraad of raadscommissie worden
door de leden van de gemeenteraad benoemd. Als je op de lijst voor de raadsverkiezing
hebt gestaan, mag je geen wethouder worden.
De burgemeester wordt op voordracht van de gemeenteraad voor de duur van zes jaar door
de Kroon benoemd. Hij is voorzitter van de gemeenteraad en het college van B en W. Is
hoofd van de plaatselijke politie en van de brandweer.
Wet dualisering gemeentebestuur: de gemeenteraad en het college van burgemeesters en
wethouders vervullen een dualistisch stelsel met eigen functie en verantwoordelijkheid.
B&W is bezig met bestuur van de gemeente, gemeenteraad controleert het bestuur en is de
volksvertegenwoordiging. De raad heeft een rekenkamerfunctie: er wordt onderzoek
gedaan naar de doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het door het
gemeentebestuur gevoerde beleid.
, Functionele decentralisatie
Dit zijn waterschappen (ook wel zuiveringsschappen), zij zijn autonoom binnen een
bepaalde functie
Een waterschap heeft het beheer over en de zorg voor: het keren van water, de aanleg en
het onderhoud van dijken en dammen, de afvoer van het overtollig water
Het bestuur van het waterschap is vergelijkbaar met een gemeentebestuur en bestaat uit:
- Een algemeen bestuur, bestaande uit door de ingelanden gekozen hoofdingelanden
- Een dagelijks bestuur, gekozen uit en door de hoofdingelanden
- Een bij KB genoemde dijkgraaf en watergraaf
Het bestuur van een waterschap kan:
- Verbindende verordeningen (keuren) vaststellen
- Belasting (omslag) heffen
- Zo nodig de uitvoering van de keuren afdwingen
Totstandkoming wetgeving
1. Voorontwerp wet door minister (Memorie van Toelichting)
2. Behandeling wetsvoorstel door Kabinet, daarna advies Raad van State
3. Koninklijke boodschap naar Tweede Kamer en behandeling (Amendement)
4. Behandeling Eerste Kamer en eindstemming
5. Koning(in) verleent sanctie/ na bekrachtiging + ondertekening minister
6. Plaatsing in Staatsblad > wet treedt in werking
