JEUGDSTRAFRECHT
Week 1:
HOORCOLLEGE GESCHIEDENIS & GRONDSLAGEN VAN HET NEDERLANDSE JEUGDSTRAF(PROCES)RECHT EN
INTERNATIONAAL KADER
Grondslagen jeugdstrafrecht en jeugdstrafprocesrecht
o Eerst en vooral strafrecht strafgrond = schuld (individuele verwijtbaarheid van de jongere)
o Overgrote deel van de bepalingen uit het Sr en Sv zijn van toepassing
o Bijzondere regels voor vervolging, berechting, bestraffing minderjarigen
Sv: kinderrechter, gesloten deuren, positie ouders, etc.
Sr: afwijkend sanctiestelsel
Besluiten, richtlijnen, aanwijzingen en beleidsregels
o In beginsel 12 t/m 17 jaar
Op het moment van het strafbare feit (art. 486 jo. 488 Sv en 77a Sr)
Maar: flexibele bovengrens: art. 77b en 77c Sr
Pedagogische benadering maakt het onderscheid tussen het jeugd- en het volwassen strafrecht
o Maatwerk: wat zijn de individuele persoonlijke omstandigheden en hoe kan de situatie van het individu
verbeterd worden zodat er geen recidive gepleegd zal worden
o Belangrijkste doelstelling = speciale preventie
o Gespecialiseerde instanties: RvdK, Jeugdreclassering (GI), JJI”s
o Duale benadering: schuldstrafrecht met alle waarborgen en beginselen die daarbij horen, maar tegelijk ook
een duidelijk pedagogisch karakter
Geschiedenis jeugdstrafrecht en jeugdstrafprocesrecht
Periode tot 1901
o Geen apart jeugdstrafrecht en jeugdstrafprocesrecht
o Wel: invoering (wisselende) minimumleeftijdsgrenzen (van 7 jaar, later 10-14 jaar)
o Zelfde straffen als volwassenen (in theorie!)
o 1810-1886: Code Pénal:
Geen strikte minimumleeftijdsgrens
Criterium ‘oordeel des onderscheids’ (is de jongere strafrechtelijk verantwoordelijk)
Tot 16 jaar
1/3 lager strafmaximum
o 1886: Wetboek van strafrecht: combinatie van bovenstaande
Minimumleeftijdsgrens van 10 jaar
Oordeel des onderscheids: 10-16 jaar
1/3 lager strafmaximum
o Eind 19e eeuw: maatschappelijke bezorgdheid en initiatieven
Strafrechtelijke kinderwet (1901)
o Inwerkingtreding 1905: apart jeugdstrafrecht in Nederland
= fundament huidige jeugdstrafrecht en jeugdstrafprocesrecht
o Beschermingsgedachte: de toekomst van de minderjarige stond centraal, en niet per se het delict wat werd
gepleegd (vooral heropvoeding) onbegrensde hulpverlening (waarbij er niet per se meer werd gekeken
naar de strafrechtelijke beginselen, zoals schuld, proportionaliteit etc.)
o Maatschappij beschermen tegen het ‘bedorven en gevaarlijke kind’ en het kind tegen ‘het bederf der
maatschappij’
o Afzonderlijk pakket straffen en maatregelen + afzonderlijke PI’s
o Bijzondere regels voor de berechting van minderjarigen: gesloten deuren, rechtsbijstand, onderzoek naar de
persoon en levensomstandigheden, betrokkenheid ouders
o 0 - 18 jaar
,Periode van 1901-1995
o 1992: kinderrechter en OTS (langdurige begeleiding met aandacht voor gezin
OTS kon worden opgelegd door de strafrechter
o 1965 (Commissie Overwater)
Minimumleeftijdsgrens: 12 jaar
Rol RvdK
Toepassing sancties jeugdstrafrecht evt. tot 21 jaar
Meer nadruk op belang klassieke strafrechtelijke beginselen
De volwassen strafdoelen gelden ook voor het kind, maar deze mogen het kind nooit schaden
o 1995 (Commissie Anneveldt)
Toegenomen mondigheid (minderjarigen gaan van rechtsobjecten naar rechtssubjecten) en
vereenvoudiging en modernisering
Einde strafrechtelijke OTS
Jeugddetentie en strafmaxima
Werkstraf/leerstraf
PIJ-maatregel
Buitengerechtelijke afdoeningsmogelijkheid (Halt, OM)
Minderjarige volledig procesbekwaam
o Jeugdstrafrecht is daadwerkelijk strafrecht: hulpverlening in een juridisch gestructureerd kader
Periode na 1995
o 2001: beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen (Bjj)
Rechtspositie JJI’s + organisatorische aspecten
o 2005: wet op de jeugdzorg
o 2015: Jeugdwet
o 2008: wet gedragsbeïnvloeding jeugdigen:
Invoering GBM (art. 77w e.v. Sr) + bijzondere voorwaarden schorsing voorlopige hechtenis
o 2008: wet OM-afdoening: strafbeschikking
o 2014: wet adolescentenstrafrecht
Bovengrens verhoogd naar 23 jaar in plaats van 21 jaar
Taakstrafverbod (art. 77ma Sr)
Omzetting PIJ, TBS (art. 6:6:33 Sv)
o 2017: rechtsbijstand politieverhoor
Recht op consultatieve- en verhoorbijstand advocaat
o 2019: implementatie EU-richtlijn 2016/800
Versterking procedurele waarborgen en rechtspositie minderjarige verdachten (onder meer bijstand
vertrouwenspersoon en raadsman, positie ouders)
o 2020: wet USB: Tenuitvoerlegging jeugdsancties in boek 6 Sv
o 2014-heden: modernisering Sv
Internationaal kader
Belangrijkste bronnen:
o Juridisch bindend:
EU-richtlijn 2016/800 (2019)
EVRM (art. 3,5 en 6): afwijkende behandeling
minderjarigen
o Soft law:
IVRK (art. 37, 39 en 40) + GC no. 24
Guidelines on child-friendly justice (Raad van Europa)
Beijing Rules (minimumnormen voor nationale
strafrechtspleging), Havana Rules
(vrijheidsbeneming), Riyadh Guidelines (preventie van
jeugdcriminaliteit) VN-resoluties
,Artikel 40 IVRK:
o Waarborgen eerlijk proces (lid 2) + proportionaliteitsbeginsel (lid 4)
o Doelstellingen jeugdstrafrecht (lid 1): succesvolle herintegratie in de samenleving (lid 4)
o Oproep tot afzonderlijk jeugdstrafrechtssysteem (lid 3)
Minimumleeftijdsgrens + diversion
Artikel 37 IVRK:
o Sub a: algemeen verbod op foltering, wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing + verbod
doodstraf en levenslange gevangenisstraf zonder de mogelijkheid van vrijlating
o Sub b-d: waarborgen ten aanzien van vrijheidsbeneming
o Uitgangspunt (sub b): de aanhouding, inhechtenisneming of gevangenneming van een kind geschiedt
overeenkomstig de wet en wordt slechts gehanteerd als uiterste maatregel en voor de kortst mogelijke
passende duur
o Scheiding van volwassenen (sub c) voorbehoud Nederland voor toepassing volwassenstrafrecht
General Comment no. 24 (2019)
o Vervangt CN No. 10 (2007)
o Contouren kinderrechtenconform jeugdstrafrechtssysteem
o Rechtvaardiging andere behandeling: “Children differ from adults in their physical and psychological
development. Such differences constitute the basis for the recognition of lesser culpability and for a separate
system with a differentiated, individualized approach. Exposure to the criminal justice system has been
demonstrated to cause harm to children, limiting their chances of becoming responsible adults.” (par. 2)
o Erkenning van de noodzaak tot bescherming van de veiligheid van de samenleving: “The Committee
acknowledges that preservation of public safety is a legitimate aim of the justice system, including the child
justice system. However, States parties should serve this aim subject to their obligations to respect and
implement the principles of child justice as enshrined in the Convention on the Rights of the Child. […]Evidence
shows that the prevalence of crime committed by children tends to decrease after the adoption of systems in
line with these principles.” (par. 3)
o Belangrijkste speerpunten:
Preventie van jeugdcriminaliteit
Specialisatie politie, rechters, aanklagers, advocaten, etc.
Minimumleeftijdsgrens toepassing jeugdstrafrecht 14 jaar
Diversion + voorwaarden rechtswaarborgen
Vrijheidsbeneming: “The Committee recommends that no child be deprived of liberty, unless there are
genuine public safety or public health concerns and encourages State parties to fix an age limit below
which children may not legally be deprived of their liberty, such as 16 years of age.” (par. 89)
o Kinderen verschillen fundamenteel van volwassenen in hun fysieke en psychologische ontwikkeling en moeten
daarom anders behandeld worden wanneer zij de wet overtreden
o Staten moeten voorzien in een apart jeugdstrafrechtsysteem
o Aanbeveling minimumleeftijd strafrechtelijke aansprakelijkheid: ten minste 14, het liefst 15 of 16 jaar (GC no.
10: 12 jaar absolute ondergrens)
o Kind verdient een eerlijke behandeling en een eerlijk proces
o Buitengerechtelijke afdoening: zorg dat kinderen hierbij geen aantekening in de justitiële documentatie krijgen
en dat de buitengerechtelijke afdoening plaats kan vinden in het hele proces, in elke fase (bijv. ook bij zware
feiten)
o Ouders moeten betrokken worden in het strafproces van het kind (par. 57)
Concluding observations Nederland (2022)
o Minimumleeftijdsgrens is 12 jaar
o 16- en 17-jarigen kunnen via het volwassenstrafrecht worden berecht
o In (heel weinig) gevallen is er geen recht op rechtsbijstand
o Groot aantal minderjarigen in voorlopige hechtenis
o Onvoldoende werk aan de preventie van jeugdcriminaliteit
o Een strafrechtelijk feit kan lang doorspelen in het leven van de minderjarige (VOG)
, Guidelines on child-friendly justice (2010)
‘’Ensure that justice is always friendly towards children, no matter who they are of what they have done’’
o Richtlijnen voor kindvriendelijke rechtspleging
o Voor, tijdens en na een juridische procedure
o General elements of child friendly justice:
Informatie en advies
Bescherming privé- en famileleven
Veiligheid
Training professionals
Multidisciplinaire benadering
Vrijheidsbeneming als last resort
o Toegankelijk, afgestemd op de leeftijd van het kind, snel, zorgvuldig, aangepast aan en gericht op de
behoeften van het kind, respecteert het recht op: een behoorlijke procedure, op begrijpelijke informatie voor
kinderen over hun procedure, privé- en gezinsleven, integriteit en waardigheid
o Par. 64-74: spreekrecht van minderjarige slachtoffers
Stelling: de minimumleeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid in Nederland is te laag en moet verhoogd
worden tot ten minste 14 jaar
Argumenten voor:
o Kinderen onder de 14 jaar kunnen niet voldoende participeren in het strafproces
o Kinderen onder de 14 jaar kunnen de gevolgen van hun eigen daden nog niet overzien
(rechtvaardigheidsbeginsel – niet verwijtbaar gedrag)
o Nederland is gebonden aan het IVRK passende maatregelen treffen om rechten te waarborgen
o Onderzoek RSJ: jeugdhulp geniet de voorkeur boven het strafrecht
o Het strafrecht kent veel zorgpunten bij de aanpak van jeugdige verdachten stigmatisering/strafblad/lange
doorlooptijden
Argumenten tegen:
o Verhogen van de minimumleeftijd gaat voorbij aan de belangen van slachtoffers en de samenleving steeds
jongere minderjarigen/ernstige delicten/veiligheid samenleving
o Het strafrecht kan bij 12- en 13-jarigen gebruikt worden om juist te helpen in de ontwikkeling
strafrechtelijke interventies (maatwerk) kunnen betekenisvol zijn om recidive te voorkomen
o Waar moeten de 12- en 13-jarigen dan naar toe? Het jeugdbeschermingsstelsel is al overbelast
o Verhoging van de minimumleeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid zal ertoe leiden dat een nog grotere
groep minderjarigen ongestraft als loopjongens wordt ingezet
o In plaats van de minimumleeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid te verhogen, zou de minimumleeftijd
voor vrijheidsbeneming verhoogd kunnen worden
o Het huidige stelsel van jeugdbescherming en jeugdhulp kent de jeugdige minder rechtsbescherming toe dan
het jeugdstrafrecht en is onvoldoende gericht (bijv. rechtsbijstand)
o Komt er dan een samenplaatsing voor civiel recht en strafrecht?
