WAT IS GEZONDHEID?
‣ Breed begrip: iedereen verstaat iets anders onder de term ‘gezondheid’
‣ Gezondheidsenquête Sciensano (2018): 15% van de Belgen heeft een slechte subjectieve
gezondheid
Drie mogelijke visies op gezondheid:
1) Medische visie (20e eeuw): gezondheid is de afwezigheid van ziekte of handicap
‣ Weinig aandacht voor de subjectieve ervaring van ziekte
2) Holistische visie: gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal
welzijn én niet alleen de afwezigheid van aandoening of handicap (WHO, 1948)
‣ Biopsychosociaal model (Engel, 1977): nieuwe manier van kijken naar ziekte en gezondheid
→ Medische visie focust zich vooral op het biologische aspect (vb. geslacht, fysieke beperking,
effecten van medicatie, bloedwaarden)
→ Psychologische factoren: vb. attitudes, overtuigingen, persoonlijkheid, coping mechanismen,
traumatische ervaringen, …
→ Sociale factoren: vb. sociale steun, SES, opleiding, cultuur, …
3) Gezondheid als proces (WHO, 1984): meer dynamisch perspectief
‣ Gezondheid is de mate waarin een individu of een groep in staat is om wensen te
realiseren of behoeften te bevredigen én om te gaan met de omgeving
‣ Focust op iemands wensen, doelen in het leven én het kunnen omgaan met de context
‣ Sterk afhankelijk van hoe een omgeving is (vb. iemand die in India woont zal een heel andere
context hebben als iemand die in België woont)
‣ Gezondheid kan ons helpen om dingen te bereiken in het leven
‣ Gezondheid wordt meer gezien als een positief concept
‣ Voordelen van deze visie:
o Het gaat over de persoon, niet over de ziekte
o Gezondheid kan ervoor zorgen dat mensen al dan niet hun doelen bereiken in het
leven
o Enerzijds werken op het verlichten van de ziekte
o Anderzijds werken op het terugvinden van de balans in mensen hun leven: mensen
betrekken op hun gezondheid, beter omgaan met ziekte, context verbeteren, …
o Gaat stigmatisatie tegen: gezondheid/ziekte is maar één aspect van een mens
‣ Werken vanuit dit perspectief:
o Risicofactoren die tot de ziekte kunnen leiden verminderen
o Mensen empoweren, hen betrekken op een actieve manier
o Inzetten op de manier waarop mensen waarde hechten aan hun gezondheid
→ verhogen van de waardering
WAT IS GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE?
Gezondheidspsychologie = een vakgebied binnen de psychologie die zich richt op de manier
waarop psychologische, sociale en gedragsfactoren bijdragen aan gezondheid en welzijn
‣ Focust op het bevorderen van gezond gedrag, het voorkomen van ziekte en de wisselwerking
tussen geestelijke en lichamelijke gezondheid
‣ Focust ook op gezondheidspromotie en preventie
‣ Gebaseerd op de sociale psychologie
‣ Gevaar van individualisering → mens is niet te reduceren tot zijn/haar/hun ziekte alleen!
o Eerder een kritische gezondheidspsychologie hanteren: bewust zijn van sociale,
politieke en culturele dimensies van gezondheid en ziekte (vb. armoede, racisme,
seksisme, politieke onderdrukking)
Theorieën en modellen binnen de gezondheidspsychologie:
‣ Kader om gedrag te begrijpen en te voorspellen → verklaren gedrag
o Health Belief Model
o Theory of Planned Behavior
o ASE model
o Cognitive-Behavioral Theory
‣ Bieden handvaten om gedrag te veranderen
o Transtheoretical Model of Stages of Change
o Self Determination Theory
‣ Verschillende theorieën kunnen gecombineerd gebruikt worden (vb. de Gedragswet)
Health Belief Model:
‣ Hochbaum
‣ Doel: mensen doen inzien dat ze risico lopen met mogelijke ernstige gevolgen én doen
inzien dat het gewenste gedrag daar een oplossing voor biedt
‣ Voorbeeld: mensen laten zich vaccineren wanneer ze inschatten dat de voordelen groter zijn
dan de nadelen
‣ Beschrijft een aantal determinanten die verklaren waarom mensen preventief gedrag zouden
willen stellen:
o Waargenomen vatbaarheid en ernst = overtuigingen rond de kans om ziek te worden,
de ernst van de ziekte en de gevolgen
o Waargenomen voor- en nadelen van gedrag
o Cues tot actie = interne en externe triggers die aanzetten tot preventief gedrag (vb. ik
ben bang om ziek te worden, een campagne die je overtuigt om te stoppen met roken)
o Eigen-effectiviteit = verwachtingen over de eigen mogelijkheden tot het stellen van
een bepaald gedrag (“als ik denk dat ik iets kan, dan wil ik dit doen”)
Theory of Planned Behavior:
‣ Ajzen, 1985
‣ De belangrijkste voorspeller van gedrag is de intentie
‣ 3 factoren die de intentie kunnen beïnvloeden:
o Attitude = de eigen opvattingen
o Subjectieve normen = de opvattingen van anderen
o Eigen effectiviteit = ervaren gedragscontrole = het
vertrouwen dat iemand heeft om het gedrag uit te
kunnen voeren
‣ De factoren beïnvloeden elkaar → tussen deze factoren en het uiteindelijke gedrag zit de
gedragsintentie
ASE Model:
‣ De Vries et al., 1988
‣ Uitbreiding van de Theory of Planned Behavior
‣ Houdt rekening met
o Externe variabelen die indirect het gedrag van mensen beïnvloeden
▪ Geslacht, leeftijd, opleiding, SES, persoonskenmerken, …
o Attitudes: de gepercipieerde voordelen wegens op tegenover de nadelen (vb. ik ontspan
als ik beweeg = een positieve attitude tegenover sporten; ik krijg blessures als ik sport = een
negatieve attitude tegenover sporten)
→ attitudes komen tot stand door ervaringen, gewoontes en overtuigingen
o Sociale invloed: de invloed van de sociale omgeving is niet per se écht wat anderen
denken, maar vooral wat we dénken dat de omgeving vindt (= normative beliefs)
▪ Subjectieve norm: de norm in de directe omgeving (vb. de norm is om elke dag
te sporten)
▪ Sociale steun en druk (vb. vriendengroep die vaak sport)
▪ Modelling: gedrag van rolmodellen
o Eigen effectiviteit: zowel zelfvertrouwen als praktische aspecten
▪ Control beliefs: de mate waarin mensen denken dat ze zelf de capaciteiten
hebben om het gedrag uit te voeren / zelfvertrouwen (vb. kennis, vaardigheden)
▪ Power of control: de mate waarin de persoon deze factoren (kennis en
vaardigheden) denkt te kunnen beïnvloeden / praktische aspecten
o Barrières en vaardigheden tussen de intentie en het uiteindelijke gedrag
▪ Barrières: vb. ik wil graag sporten maar er is geen sportschool in de buurt, de
sportschool is te duur, …
▪ Vaardigheden: vb. ik wil graag sporten maar door ouderdom ben ik niet fysiek in
staat, ik ben een slechte planner waardoor ik te weinig tijd inplan om te sporten, …
‣ Kritieken op dit model:
o Gedrag is niet altijd rationeel en gepland
o Onvoldoende aandacht voor emotionele factoren die invloed hebben op gedrag,
gewoontegedrag, de omgeving, etc.
Cognitive Behavioral Theory:
‣ Gebruikt als therapie
‣ Emoties, gedachten en lichamelijke gewaarwording zijn verbonden aan gedrag
‣ Wat we denken heeft invloed op wat we doen (én omgekeerd)
‣ Belemmerende gedachten hebben invloed op wat iemand doet (vb. ik ben te oud om dit te doen, ik
kan dit niet, …)
‣ Doel: erkennen en veranderen van bepaalde denkwijzes om tot gedragsverandering te
komen
Transtheoretical Model of Stages of Change:
‣ Prochaska & DiClemente, 1982
‣ Geeft 6 fasen waarmee iemand tot het gewenste gedrag komt
o Pre-contemplatie
o Bewustwording
o Voorbereiding van de actie: nadenken over eventueel oplossingen om tot gewenst
gedrag te komen
o Actie
o Onderhoud: éénmalige actie wordt een repetitief patroon
o Herval naar oude gedragspatronen
‣ In elke fase is er iets anders nodig om mensen een fase verder te brengen
‣ Handig om te weten in welke fase de doelgroep zit én wat hij/zij/hen nodig heeft om naar een
volgende fase te gaan
‣ Eenvoudige weergave van hoe mensen effectief de fasen doorlopen: niet iedereen doorloopt
dezelfde fases
‣ Gezondheid verbeteren en gedrag veranderen is complex! → vaak langdurige aanpak nodig
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper mirandaopstal. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,56. Je zit daarna nergens aan vast.
