VADERS
College 1: geschiedenis, aandacht voor vaders in het onderzoek
Waarom hebben we het over vaders? Ze zijn ondervertegenwoordigd in onderzoek: ten eerste zijn
ze lastig te betrekken bij onderzoek, en ten tweede is de rol van vaders minder belangrijk. Waardoor
hebben we nu meer aandacht voor vaders? Moeders werken meer, er zijn veranderende
opvattingen en attitudes, er is meer betrokkenheid van vaders, dynamischere relaties en culturele
diversiteit.
Er zijn 4 fases/periodes in de geschiedenis van de vader:
- Morele leider
- Kostwinner (rond de industrialisatie)
- Rolmodel (rond WO2)
- De zorgende vader (rond ’70)
In de jaren 30 en 40 heerste de psychoanalytische theorie (1856-1939). De vader was een sekse-
rolmodel (vooral voor zonen). Toen het behaviorisme opkwam werd duidelijk dat kinderen liefde
nodig hebben en hechting (monotropy: 1 hechtingspersoon).
Rond Wo2 heerste ten eerste afwezigheid van vaders. De eerste resultaten hiervan waren
problemen in psychosociale ontwikkeling en schoolprestaties. In de jaren 50 en 60 kwam de
babyboom en was de vader de ondersteuner. Er kwamen boeken uit van dr Benjamin Spock over
baby and child care, hij was een kinderarts die enorm veel boeken heeft verkocht, 1946, die in
40 talen zijn vertaald. Er waren toen een aantal Nederlandse opvoedingsadviezen: een vader
mot meer zijn dan de ‘man die bij ons aan tafel eet’ (Foppema, 1953), en adviezen voor vader
kwamen via de relatie met moeder (ondersteuning van de moeder, begrip, trouw en toewijding).
Ook was het idee van Bowlby over monotropy een mentaliteit.
- Spock over vaders (Father as an occasional helper): “Hij moet dus al bij aanvang een echte
vader voor hen zijn”. “Natuurlijk bedoel ik niet dat de vader evenveel flessen moet geven of
luiers moet aandoen als de moeder. Maar hij hoeft zich zeker niet te generen deze dingen zo
nu end an ook eens te doen… natuurlijk zijn er vaders, die bij de gedachte alleen al dat ze ook
voor de baby zouden zorgen, kippenvel krijgen, en het heeft geen zin te trachten hen daartoe
te forceren”. Spock, 1950.
In de jaren 70: principes uit de psychologie werden aangenomen en kwam emancipatie op →
Opvoeden kan iedereen. Spock (1978): “Vaders zijn even goed als moeders in staat kinderen en
huishouding te verzorgen, maar hun bijdrage verliest alle waarde als ze dit werk doen om hun vrouw
een gunst te bewijzen, aangezien ze daarmee stilzwijgend te kennen geven dat het eigenlijk niet hun
werk is maar alleen buitengewone edelmoedigheid van hun kant.”
“Wat de verzorging van de kinderen betreft, vaders kunnen de fles geven en vast voedsel voeren,
luiers en kleren verschonen, tranen en neuzen afvegen, baden en naar bed brengen, verhalen
voorlezen, speelgoed repareren, ruzies sussen, helpen bij het huiswerk, uitleggen waarom er
bepaalde regels moeten zijn, taken opdragen en erop toezien dat ze worden uitgevoerd, tot de orde
roepen en standjes uitdelen”.
Jaren ’80:
- Ouders bepalen opvoedingsdoelen
- Opvoedboeken voor vaders
- “Bijna-net-zo-goed-als-mama-vaderschap”
‘De onhandige vader’: vaders worden via opvoedboeken en andere platforms benaderd als een soort
sulletjes.
Jaren ’90 en daarna:
- Campagnes kwamen op
, - Vaders zijn thuis net zo onmisbaar als op het werk
- Er komen meerdere dimensies aan vaderschap
- Meer serieuze aandacht in de media
Arbeid en zorg
Wenselijkheid en werkelijkheid
Het is wenselijk dat men kan werken en zorgen. Maar het is niet werkelijk: vrouwen blijven veel
meer thuis dan mannen en men kan niet zoveel blijven werken als gewenst. De helft van jonge
vaders zorgt 1 dag per weer voor de kinderen (Volkskrant).
Mannen zijn sterker dan vrouwen van mening dat een baby van 0 jaar het beste alleen door de eigen
ouders kan worden verzorgd. Idem voor een peuter van 2-3 jaar maar minder sterk (beide groepen).
Mannen vinden vrouwen geschikter voor het opvoeden van kinderen (SCP).
Betrokkenheid (father involvement)
- Lamb-Pleck conceptualizition (80’s): accessibility, engagement & responsibility.
Sources of paternal involvement (Pleck 2012): motivation, skills and self-confidende, social support
& absence of institutional barriers.
Motivatie: waarom is de ene vader meer betrokken dan de andere vader?
Biologisch-evolutionair perspectief: Waarom investeren vaders in de opvoeding van hun kinderen?
Hypothese: een vader investeert meer tijd in een kind als hij de biologische vader is
Hebben kinderen met een afwezige vader minder overlevingskans? (zie ook hrdy 2009).
Psycho-sociale motivatie: Opvattingen en attitudes over vader betrokkenheid, bijvoorbeeld “vaders
spelen een centrale rol in de ontwikkeling van een kind”, of “vaders zouden evenveel tijd aan de
opvoeding moeten besteden als moeders”.
Empirisch onderzoek naar vader
- Correlationele studies
- Studies naar afwezige vaders
- Variaties in betrokkenheid
- Recentere studies: longitudinaal onderzoek naar vaderbetrokkenheid, verschillen in
opvoedgedrag vaders en moeders, biologische aspecten van vaderschap & observatie van
vadergedrag.
,Afwezige vaders? Afwezigheid van vader beïnvloedt de ontwikkeling van het kind en heeft
tegelijkertijd een effect op emotionele stress, economische stress en huwelijksconflicten. Dit, op zich
beïnvloedt ook weer de ontwikkeling van het kind.
- Studie beschreven in het boek: de gezinssamenstelling beïnvloedt vaderbetrokkenheid en
tegelijkertijd attitude. Vervolgens beïnvloedt attitude weer de vaderbetrokkenheid.
(PSID): Panel Study of Income Dynamics. Dit was een longitudinal surveryonderzoek. De PSID
startte in 1968 met een representatieve steekproef met meer dan 18000 respondenten in 5000
gezinnen in de US.
Vandaag: subsample kinderen (6-12jr) die bij hun vader(figuur) woonden.
→ Is de betrokkenheid van vader verschillend voor kinderen in verschillende typen gezinnen?
- Beide biologische ouders
- Stiefvader en biologische moeder
- Biologische vader en andere opvoeder
- Alleen met biologische vader
Father ‘involvement’:
- Father engagement (13 activities; yes/no)
- Time spent with child
- Father warmth
- Father control and discussion rules
- Father attitudes (“a father should be s heavily involved in the care of his child as the
mother”)
Een voorbeeld van parental warmth: parents of children ages 12 and younger who are living with
their children were asked to report how often, in the past month, they:
1. Hugged or showed physical affection to their child;
2. Told their child that they loved him/her; and
3. Told their child that they appreciated something he/she did.
Dit werd afgenomen via een 5 puntsschaal.
→ Attitude: alleenstaande vaders zijn het meest betrokken.
- Vooral vaders die parttime werken
- Vooral vaders met hogere opleiding
Behavior: stiefvaders scoren laagste op engagement, time spent with child, warmth.
Within-family comparisons: betrokkenheid van vader met biologische en stiefkinderen verschilde
niet binnen gezinnen.
→ Conclusie Hofferth et al.:
- Biologische relatie is geen voorspeller van betrokkenheid van vader
- Alleenstaande vaders zijn het meest betrokken
- De relatie tussen gezinssamenstelling en betrokkenheid wordt gemedieerd door attitude
- Zowel attitude als betrokkenheid van vader stegen tussen 1997 en 2003
Artikel: Lamb, M. the history of research on father involvement p23-42
Ons begrip van en onze operationalisatie van vaderschap en vaderbetrokkenheid is veranderd met
de tijd. Vaderschap is altijd een multidimensionaal concept geweest, maar door de tijd heen is het
idee van de vader gegaan van de morele begeleider, tot de broodwinner, tot het sekse rolmodel, tot
de huwelijkse ondersteuner, tot uiteindelijk de verzorgende vader. Tegen het eind van 1960 en het
begin van 1970 werden sociale wetenschappers steeds meer geïnteresseerd in concepten zoals
vaderbetrokkenheid. Dit begon een shift van kwalitatieve dimensies (zoals masculiniteit en
dominantie) naar kwantificeerbare dimensies (zoals de hoeveelheid tijd die vader doorbrengt met
, kind). Dit leidde weer tot een restrictieve focus op vaderlijke zorg die geen aandacht bood aan de
andere functies en aspecten van vaderschap, het negeerde de culturele variatie in de definitie en het
begrijpen van vaderschap. Nu proberen sociale wetenschappers een breder en meer inclusief beeld
te schetsen van vaderschap. Een doel van dit paper is het beschrijven van de veranderende en
nauwe concepten van vaderschap en vaderbetrokkenheid die voorgaand onderzoek domineerden.
Als we kijken naar de geschiedenis van onderzoek naar vaderschap kunnen we 3 dimensies van
vaderschap onderscheiden:
1. ‘deadbeat dads’: deze benadrukken de impliciete verbintenis tussen vaderschap met het
succesvol zorgen voor de familie, of kostwinner zijn.
2. Gaat over de directe interacties tussen vaders en kinderen met betrekking tot zorg,
discipline, coachen, onderwijs, vriendschap, spelen en supervisie.
3. Deze stroming focust op de relaties tussen vaders en de moeders
Deze stromingen zijn te kort door de bocht en niet inclusief genoeg over vaderschap.
De geschiedenis van vaderschap:
- The Moral Teacher or Guide: dit was de vroegste fase (waar we kennis van hebben). In deze
tijd was de rol van de vader voornamelijk de verantwoordelijkheid dragen voor moreel
overzicht en morele lessen bieden. Ze hielpen ook hun kinderen om geletterd te worden,
want zo konden ze de Bijbel lezen, en waren ze academisch voorbereid om Christelijke taken
over te nemen.
- The Breadwinner: rond de tijd van de industrialisatie was er een shift van het dominante
beeld van de vader: vaders werden vooral gezien als verantwoordelijk voor het geld
verdienen. Dit bijna uni-dimensionele beeld ging door tot kort geleden. Het broodwinner zijn
was het criterium om een goede vader te zijn.
- The Sex-Role Model: rond 1940 kwam er een nieuw beeld van de vader. Hoewel
broodwinner zijn en morele begeleiding geven nog steeds van belang waren, verschoof de
focus naar de vader als sekse-rolmodel, vooral voor de zoons (Freud was een voorbeeld van
een vader als Sekse-rolmodel in die tijd).
- The New Nurturant Father: rond 1970 kwam de vierde fase. Voor het eerst benadrukten veel
schrijvers dat vaders zorgzame ouders konden en moesten zijn, die actief bijdroegen aan de
dagelijkse zorg van het kind. Actief vaderschap was het nieuwe centrale component.
Waardoor ontstond het kwantitatieve beeld van vaderschap? Door John Bowlby’s onderzoek kwam
er een zorg over de vaderlijke aanwezigheid en de hoeveelheid tijd die ouders met kinderen
doorbrachten. Ook de feministische golf zorgde ervoor dat veel sociale wetenschappers sommige
fundamentele assumpties in twijfel begonnen te trekken. Ook kwamen verschillende
methodologieën op en werd ‘time-use’ als methode erg populair.
Gezien er nog geen eenduidige concepten van vaderschap waren en het hierdoor lastig was om data
te interpreteren, maakten Lamb, Pleck, Charnov en Levine in 1987 een groepering van de
voorgaande studies en stelden 3 componenten van vaderlijke betrokkenheid op:
1. Engagement: het eerste en meest restrictieve type van vaderlijke betrokkenheid gaat om de
echte een op een interactie met het kind (dus niet in dezelfde ruimte zitten maar echt
interactie)
2. Accesibility: dit is een minder intense interactie, hierbij laat de ouder gewoon zien dat hij
beschikbaar is voor het kind
3. Responsibility: deze is het moeilijkst om te definiëren, maar mogelijk de belangrijkste. Dit
gaat over weten wanneer het kind naar de arts moet, de afspraak maken en ervoor zorgen
dat het kind erheen gaat. Het gaat om kinderzorg en babysitting regelen, voor zorg als het
kind ziek is. Dit is over het algemeen geen directe interactie en daardoor is het makkelijk om
dit component te missen bij het uitvoeren van onderzoek.
