Sociale wetenschappen J2P2
1. CARDIOVASCULAIRE AANDOENINGEN, STRESS, ZELFMANAGEMENT
- kent oorzaken van stress, weet wie er extra kwetsbaar zijn voor stress, kent gevolgen van stress en
behandelingen om stress te reduceren
- past kennis van coping strategieën toe op cliëntencasuïstiek
- kent de invloed van stress op het ontstaan van hart- en vaatzieken
- heeft kennis van de psychosociale gevolgen van hart- en vaatziekten
- weet wat hartrevalidatie inhoudt en wat de rol van de diëtist hier in kan zijn
- beoordeelt zelfmanagementinterventies voor cliënten met hart- en vaatziekten op theoretische
onderbouwing en beoordeelt deze interventies specifiek op visie op gezondheid en visie op
gedragsverandering.
1.1 STRESS
OORZAKEN
Stressoren zijn stressvolle stimuli of situaties. Stress is een lichamelijke en psychische respons op een uitdaging
of een bedreigende situatie. Stress is een overkoepelende term en wordt onderverdeeld in twee termen:
eustress (positief, leidt tot groei) en disstress (negatieve gevolgen). Distress is een belastende emotionele
cognitieve en/of gedragsmatige reactie, die veroorzaakt wordt door een externe stressor, en die onderdeel kan
zijn van stress (ook wel psychologische stress). Stress is een voorbeeld van een emotionele reactie waarbij onze
interpretatie belangrijk is bij de mate van stress die we ervaren. De cognitieve beoordeling is onze interpretatie
van een stimulus (bijvoorbeeld stressor) en onze middelen die helpen om te gaan met deze interpretatie.
KWETSBAAR VOOR STRESS
Persoonlijkheidskenmerken zijn van invloed op onze individuele reacties op stressvolle situaties, en daardoor
op de mate waarin we stress ervaren als we aan stressoren worden blootgesteld.
Persoonlijkheidstype A: gedragspatroon dat wordt gekenmerkt door intense, agressieve, competitieve of
perfectionistische reacties op gebeurtenissen in het leven. Ongeduld, rivaliteit, agressie en vijandigheid. Deze
persoon heeft twee keer zoveel kans op een hartkwaal als iemand met een meer ontspannen karakter (type B).
Dit risico wordt vooral verhoogd door de agressie:
Situaties vaker als bedreigend zien. Het wordt hierdoor moeilijk om sociale relaties te onderhouden.
Gaat gepaard met gedragingen die de gezondheid bedreigen, zoals roken, alcohol en overmatig eten
(risicofactoren hartaandoening).
Arousal neemt sneller toe, is hoger en neemt langzamer af.
Hogere concentratie cytokinen, waardoor stressreactie wordt verlengd.
Vijandigheid ontstaat door zowel nature als nurture.
Er zijn verschillende manieren waarop mensen met stress
omgaan. Mensen met een interne locus of control
geloven dat ze veel invloed hebben op de resultaten in
hun leven. Bij een externa locus of control geloven
mensen dat ze weinig invloed hebben. Mensen die
internaliseren zijn beheersbaarder en ervaren daardoor
minder stress. De perceptie van controle kan worden
aangeleerd. We worden geboren met een individuele
aanleg tot een interne of externe locus of control, maar
ervaringen spelen ook een rol. Aangeleerde
hulpeloosheid is het verschijnsel waar mensen
herhaaldelijk falen, bij een volgende situatie geen poging
meer wagen.
Weerbaarheid: houding van weerstand tegen stress, die is
gebaseerd op een gevoel van uitdaging (positief staan
tegenover verandering), toewijding (doelgerichte
activiteit) en controle (het in standhouden van een interne
1
, Sociale wetenschappen J2P2
richtlijn voor het handelen). Een weerbare persoonlijkheid kan al vroeg in het leven tot uiting komen, maar kan
ook worden aangeleerd.
Optimisme: houding waarbij stressoren over het algemeen worden geïnterpreteerd als specifiek, situationeel
en tijdelijk. Als je optimistischer leert denken, of weerbaarder leert reageren, verandert je interpretatie van een
potentiële stressor en beleef je minder stress.
Veerkracht: iemands capaciteit om zich aan te passen en welzijn te bereiken, in weerwil van ernstige
bedreigingen van de ontwikkeling. Het lijkt aangeboren te zijn: ze hebben meestal betere cognitieve en sociale
vaardigheden, zijn consciëntieuzer, zijn competenter en hebben toegang tot betere verzorgende of
opvoedkundige hulpmiddelen. Mensen die extravert, consciëntieus en optimistisch zijn, hebben meer
veerkracht.
Afweer betekent het reduceren van de symptomen van stress, maar pakt de stressor niet aan. Coping pakt de
stressor wel aan; actie ondernemen om de oorzaken van stress te verminderen of weg te nemen.
Probleemgerichte coping: actie die wordt ondernomen om een stressor te begrijpen en een oplossing te
vinden voor het probleem dat gerelateerd is aan de stressor. Beste als we actie kunnen ondernemen.
Emotiegerichte coping: het reguleren van je emotionele reactie op een stressor. Beste als we de situatie
moeten accepteren. Gericht op het verwerken van je emotionele reacties voordat die schadelijk worden voor je
gezondheid.
Piekeren is het blijven stilstaan bij negatieve gedachten in reactie op stress; dit is gedrag at het afweerstelsel
aantast.
GEVOLGEN VAN STRESS
Stress tast het afweerstelsel aan, vooral als we de uitputtingsfase van het aanpassingssyndroom naderen.
Mensen die langdurig aan een stressor worden blootgesteld zijn vaak onderhevig aan depressie en
immunosuppressie: verminderde werking van het immuunsysteem als gevolg van de onderdrukking
(suppressie) van de immuniteitsreactie. Het onderzoeksgebied dat hier onderzoek naar doet heet
psychoneuro-immunologie.
De hersenen en de periferie van het lichaam communiceren in twee richtingen. Bijvoorbeeld wanneer de
hersenen een stressor ervaren, sturen ze een signaal naar de adrenalineklieren om cortisol aan te maken.
Cortisol zendt signalen terug naar de hersenen om de eigen productie te reguleren. Psychologische stress
activeert ook het afweersysteem. Tussen de communicatie van de hersenen en het afweersysteem bevinden
zich eiwitten die cytokinen heten. Ze geven aan het zenuwstelsel signalen af om gedragsverandering op te
wekken, zoals vermoeidheid, koorts en terugtrekken uit het sociale leven. Dit is nuttig zodat men bijkomt en
herstelt van een ziekte of letsel. Als deze veranderingen te lang duren kunnen ze psychische stoornissen
vergroten.
Stress veroudert daarnaast ook de cellen. De leeftijd van een cel kan worden gemeten aan de lengte van diens
telomeren; DNA-eiwitcomplexen die de uiteinden van chromosomen inkapselen en het DNA beschermen
tegen beschadiging. Bij de mens worden deze in de loop van het leven steeds korter. Hun lengte wordt
geassocieerd met bepaalde ziekten, zoals kanker en cardiovasculaire en vroegtijdige dood. Stress zoals het
zorgen voor een kind voor een langere periode of stressvolle gebeurtenissen in de jeugd verkorten de
telomeren. De mate van pessimisme of de neiging om negatieve verwachtingen te hebben lijkt deel uit te
2
